ҳам кирган. Масъул шахс биринчи пакт ёрдамида тўлов мулдатини аниқлаган
ёки ўзгалар қарзини тўлаш мажбуриятини ўз зиммасига олган.
Рецептум пактларнинг уч тоифасини қамраган:
А) муросасоз ҳакам билан келишув (икки бахслашаётган шахс ўз
тортишувларини кўриб чиқиш учун ҳакам билан шартнома тузганлар);
Б) Кема хўжайини, меҳмонхона хўжайини, ўткинчилар буюмларини
сақловчи нозимхона хўжайини билан келишув (ушбу келишувларга кўра
хўжайинлар зиммасига буюмларни сақлашдек (ҳатто айби бўлмаган тақдирда
ҳам) жиддий масъулият юкланган);
В) пактни имзоловчи учинчи шахсга банкир контрагенти учун маълум
миқдордаги маблағни тўлашда банкир билан келишув (мазкур пакт кучига
таяниб, банкир ўз зиммасига мижоз олдида таниқли учинчи шахсга қарзни
тўлаш мажбуриятини олган; агар маблағ йўқлиги сабабли банкир мижозга
ҳақ тўлашдан воз кечса, мижоз унга қарши даъво қўзғашга ҳақли бўлган).
Сўнгги империя даврида императордан ҳимоя даъвосини олган пактлар
пайдо бўлди. Кредиторлар ^ УУ^?1 кондицион даъво ёрдамида мазкур
пактларда (қонундан ажралиб чиққан) ҳимоя қилинган.
Мисол тариқасида иккита пактни кўриш мумкин: муросага чақирувчи
ҳакамлик суди ёрдамида тортишаётган томонлар муаммосининг ечимини
топиш учун муроса келишуви ҳамда инъом қилиш тўғрисидаги келишув.
Қачонки томонлар ҳуқуқ талаб қилиб тортишиб қолсалар, бундай
вазиятда уларнинг муаммосини хал этиш учун муросасоз ҳакамнинг
аралашиб уларни келишувга чақириши ўринли бўлган. Мазкур келишув
бўйича ашё муросасоз ҳакамга берилган, ҳакам эса масала қайси томон
фойдасига хал бўлган бўлса, ашёни ўша т омонга топширган. Ҳакам чиқарган
қарорни бажармаган айбдор шахс жаримага тортилган.
Ишонч асосидаги келишувга мувофиқ бир томон (берувчи) бошқа томон
(олувчи)га буюмни сахийлик рамзи сифатида тақдим этади. Ашёга сервитут
белгиланиб, ҳадя эканлиги ваъда қилинган ва ҳадяни олувчи шахс инъом
этилган ашёга эгалик қилиш ҳуқуқини қўлга киритган (нимадир тақдим
этилган, бажариб берилган ва ҳ.к.).
Мумтоз даврда норасмий ҳадя ваъдаси ҳуқуқий кучга эга бўлмаган.
Стипуляцияга риоя қилиш зарур эди. Қариндошларга хадя қилишдан
ташқари, Қонун ҳадя миқдорининг ҳаддан ташқари кўп миқдорда бўлишини
чеклаган. IV асрда ҳадялар миқдорига чеклов бекор қилинди. Юстиниан ҳадя
ҳужжатлари расмийлаштирилаётганда, агар унинг миқдори 500 тилладан
ошса, унга ҳакамлик инсинуациясини жорий қилган (рўйхатга киритиш
шарти билан судга арз қилиш). Арзонроқ нарҳдаги ҳадялар ҳар қандай
расмиятчиликдан ҳоли бўлган. Шундай қилиб, ҳадяга оид келишув даъво
ҳимоясига эга бўлган.
Do'stlaringiz bilan baham: