Таълим вазирлиги

4-§. Эгалик қилиш ва унинг тугатилиши. Эгаллашни химоя қилиш 
Қадимги Рим юристлари эгалик қилишнинг вужудга келиш асосларини 
доимо согриз (корпус) ҳамда апшшз (анимус) билан боғлаганлар. 
Улар ҳақиқатан ҳам эгаллашни конкрет шахснинг ашёга бўлган 
ҳуқуқларининг, яъни жисмоний эгаллаш ва эгаллагп эркини худди ўз 
мулкига бўлган муносабатидек қараш асосида, Ҳоҳиш ва истакнинг бирга 
вужудга келганлигига тушунишган, Ҳамда иккала элементяинг бир томони 
бўлмаса, у эгаллашни ТаШкил этмаслигини тушунганлар. 
Мулкни жисмоний эгаллаш қийинчиликни ташкил этмаган, аммо 
мулкни эгаллаш эркининг ифодаланишини аниқлаш, мураккаб бўлган ва 
эркнинг изҳор этилишининг келиб чиқиш асосларини саиза (асослар) орқали 
аниқлаш лозим бўлган, айниқса асосларнинг ниҳоятда кўп бўлиши уларни 

---

конкрет воқеаликка қараб аниқлаш лозим бўлган. 
Эгаллашнинг тугатилиш асослари, ашёга бўлган согрцз (уни жисмоний 
эгаллаш) нинг ёки аштиз (эгаллаш тўғрисидаги ҳоҳиш, истак ва эрк)нинг 
йўқотилиши асосида; эгаллаш объектининг шахс ҳукмронлигидан чиқиб 
кетиши, ашёнинг бошқа шахсларга ўтиб кетиши асосида, ҳамда эгаллаш 
объектининг ўлими ёки фуқаролик оборотидан чиқарилиши натижасида ҳам 
вужудга келган. 
Булардан ташқари Рим ҳуқуқида вакиллик институти, ҳомийлар ва 
васийлар орқали ҳам эгаллаш амалга оширилган. 
Эгалик қилиш ашёни эгаллаган шахснинг вафот этиши билан тугаган 
бўлиши лозим бўлган, аммо унинг меросхўри преторга мурожаат қилиб, 
эгаллаш муносабатининг яна давом этишини узайтириши мумкин эди. 
Эгалик қилишнинг ўтиши кўпинча одат нормалари, анъаналар 
(традиция) ва бошқа усуллар орқали, ҳамда мулкни ўз эгалигида узоқ вақт 
мобайнида сақлаш усуллари орқали ҳам ўзига ёки бошқа шахсга ўтказилиши 
мумкин бўлган. 
Эгалик ҳуқуқини ҳимоя қилишнинг асосий мақсади иқтисодда ҳукмрон 
бўлган синфнинг қулдорлар, жрецлар, магистратлар, преторлар, бониторлар 
ва шунга ўхшаш моддий бойликларга эга бўлган шахсларнинг манфаатини 
қўриқлашдан иборат бўлган. 
Эгалик ҳуқуқини ҳимоя қилиш интердиктлар, яъни кучли ҳокимиятнинг 
буйруқлари — претор кўрсатмалари асосида ҳимоя қилинган. 
Эгалик ҳуқуқини ҳимоя қилиш интердиктлари уч асосда амалга 
оширилган, яъни илгари мавжуд бўлган эгалик ҳуқуқини сақлаб қолиш, 
бузилган эгалик ҳуқуқини қайтадан тиклаш ва дастлабки ҳолатда вужудга 
келган эгалик ҳуқуқини ҳимоя қилишни кучайтириш, мустахкамлашдан 
иборат бўлган. 
1. Эгалик ҳуқуқининг ҳозирги даврдаги амалда бўлган муносабатларини 
кўриқлаш, яъни эгаллаб турган шахсни эгалловчи деб таниб, бошқа 
шахсларнинг тажовуз қилишига йўл қўймаслик; 
2. Куч ишлатиш ёки билдирмасдан, қонунга хилоф равишда бошқа шахс 
томонидан эгалланган ашёни, мулкни ўз эгалловчисига қайтариш; 
3. Биринчи марта ёки дастлабки эгаллаш билан вулсудга кеЛаёттан 
интердиктлар ва бошқа усулларда ҳимоя қилиш ^уносабатлари амалга 
оширилган. 
Интердиктларнинг қўлланиши судларда ишни ҳал қилганга қараганда 
қулай ва тез асосда ҳуқуқларни ҳимоя қилган, кўриқлаган ва уларнинг 
бузилишини маъмурий ҳуқуқлар билан тақиқлаган. Бу йўл Рим ҳуқуқида энг 
катта самараларни берган.