Таълим вазирлиги

А лойиҳа Эҳтимоллик Б лойиҳа Эҳтимоллик 
1. Жуда пасайиш
300 
0,1 
200 
0,1 
2. Ўртача пасайиш 
350 
0,2 
300 
0,2 
3. Нормал ҳолат 
400 
0,4 
400 
0,4 
4. Секин кўтарилиш 
450 
0,2 
500 
0,2 
5. Ўсиш 
500 
0,1 
600 
0,1 
Кутилган қиймат 
400 
400 
Эҳтимолликлари турлича бўлган натижалар учун дисперсия 
графиги. 
Шундай қилиб, расмдан кўриниб турибдики, Б-лойиҳа кўпроқ 
четланишга эга, яъни бу лойиҳа учун риск даражаси катта. Математик нуқтаи 

---

315 
назардан бу четланиш ўртача квадратик четланиш билан баҳоланади. Демак, 
бу мисолда А лойиҳа самарали бўлиб чиқди.
Кейинги 2-расмда эса, 3 та лойиҳа кўрсатилган. Бунда А ва Б 
лойиҳаларнинг ўртача квадратик четланиши тахминан бир хил, яъни риск 
даражаси бир хилдир, лекин Б лойиҳанинг кутилган даромади А
лойиҳадан кўра каттароқ (яъни Д кут.Б > Д кут. А), демакки 2-лойиҳа 
самаралироқдир. 
Турли лойиҳалар учун дисперсия графиги 
Б ва В лойиҳаларнинг кутилган даромадлари бир хил, аммо бу 
даромадларни олиш эҳтимоли В лойиҳада камроқ, ҳамда кутилган 
даромаднинг четланиши кўпроқ бўлгани учун Б лойиҳага қараганда В 
лойиҳанинг риск даражаси юқорироқ ҳисобланади. Шунинг учун бу 3 та 
лойиҳадан фақатгина Б лойиҳани танлаш лозим, чунки у энг самарали 
ҳисобланади. 
Ўртача квадратик четланиш - бу инвестиция лойиҳаларининг риск 
даражасини баҳоловчи кўрсаткичлар ичида энг кўп қўлланиладиган 
кўрсаткичдир. Бу кўрсаткични ҳисоблаш орқали кутилган кўрсаткичларнинг 
мумкин бўлган четланишларини ҳисобга олиш имкониятини беради. Ўртача 
квадратик четланишни ҳисоблаш тартиби қуйидагича:

---

316 
1. Кўрсаткичнинг ўртача кутилган қиймати аниқланади. Ўртача 
кутилган қиймат – инвестиция лойиҳасининг барча бўлиши мумкин бўлган 
натижаларнинг ўртача тортилган қийматидир: