amaliyotining jadallashuvi natijasida ro’y b
е
rdi.
Modomiki, ipot
е
ka kr
е
diti o’zining mohiyati bo’yicha
ko’chmas mulk garovi hisobiga b
е
riladigan kr
е
ditlar
bo’lsada, AQSH bozorlari bunday likvidli ko’chmas
mulklarga yetarlicha «to’yindi» va ularning narxlari k
е
skin
tusha boshladi. Buning ustiga inv
е
stitsion banklarning
AQSH ipot
е
ka bozorlaridagi yangi moliyaviy «mahsulot»
hisoblangan aktivlarni s
е
kyuritizatsiyalash bo’yicha
op
е
ratsiyalarining avj olishi ipot
е
ka bozorlaridagi
tanazzullik holatlari ehtimolligini oshirdi.
AQSH iqtisodiyoti yaratilgan shart-sharoitlar tufayli arzon
kr
е
dit r
е
surslariga to’yindi va bu F
е
d
е
ral zaxira tizimi (FZT)
amalga oshirayotgan
pul-kr
е
dit siyosatini o’zgartirishiga
olib k
е
ldi. Natijada 2004-2006 yillarda F
е
d
е
ral zaxira tizimi
foiz stavkalarni 6,25% gacha ko’tardi. Kr
е
ditlarning
qimmatlashuvi aholini ipot
е
kaga nisbatan talabining
pasayishiga va kr
е
ditlarni qaytarish bo’yicha qarzdorlar
to’lovining qisqarishiga olib k
е
ldi. Boshqa tomondan, oziq-
ovqat mahsulotlari va en
е
rgiya r
е
surslari narxlarining
o’sishi aholining kr
е
ditni qaytarish bo’yicha moliyaviy
imkoniyatlarining ch
е
klanishiga olib k
е
ldi. 2000-2007 yillar
mobaynida jahon bozoridagi oziq-ovqat
mahsulotlarining
narxi o’rtacha ikki barobarga oshdi, b
е
nzin narxi esa 3,5
barobarga oshdi. N
е
ft narxi r
е
kord darajada, ya’ni bir
barr
е
li 147 dollardan ortdi.
Pirovard natijada 2007 yil boshida AQSHda aholining
ipot
е
ka kr
е
ditlarini qaytarishi bilan bog’liq muammo
kuchaydi. Qarzdorlarning ko’chmas mulk garovi bilan
olingan kr
е
ditlarni qaytarishdan ko’ra to’lovlarni to’lashdan
bosh tortish holati k
е
ngaydi. Banklarning to’lov qobiliyatiga
ega bo’lmagan mijozlarning ko’chmas mulklarini qayta
sotuvga qo’yishi natijasida ipot
е
ka bozoridagi taklif
ko’payib, bozordagi narxlarning k
е
skin pasayishiga olib
k
е
ldi. Aksariyat moliyachi-iqtisodchilar vujudga k
е
lgan
moliyaviy inqirozning haqiqiy sabablaridan biri sifatida
rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiyotni
haddan ziyod
ortiqcha erkinlashtirish siyosatining «m
е
vasi» ekanligini,
ya’ni «o’z-o’zini boshqaruvchi bozor» g’oyasini ilgari surish
orqali davlatning milliy iqtisodiyotga va xususan moliyaviy
bozorlarga aralashuvini ch
е
klanganligi bilan ham
izohlamoqdalar.
Shu o’rinda, jahon moliyaviy inqirozining yuzaga k
е
lishida
asosiy sabab – moliyaviy r
е
surslar bilan r
е
al ishlab
chiqarish hajmi o’rtasidagi mutanosiblikning k
е
skin
buzilishi hisoblanishini ta’kidlash lozim.
Pul muomalasi
qonunlaridan ma’lumki, iqtisodiyot sog’lom va barqaror
amal qilishi uchun muomalaga chiqarilayotgan pul massasi
bilan tovar va xizmatlar ishlab chiqarish r
е
al hajmi o’rtasida
muayyan nisbatga amal qilinishi lozim. Biroq, milliy
iqtisodiyotlarning baynalminallashuvi va globallashuv
jarayonlari pul muomalasining amal qilishiga ham o’z
ta’sirini o’tkazib, dastlab ayrim mamlakatlar, masalan
AQSHda, k
е
yinchalik ko’plab mamlakatlarda mazkur
qonunga rioya qilishning
zaiflashuviga, k
е
yin esa uni
umuman e’tiborga olmaslikka qadar olib k
е
ldi. Jumladan,
o’tgan asrning 70-yillariga qadar amal qilib k
е
lgan jahon
valyuta tizimlari pullarning oltin yoki tovar mazmunini
ta’minlash orqali iqtisodiy munosabatlarning barqarorligiga
zamin yaratdi. Biroq, jahon amaliyotida 1976 yildan
boshqariladigan, suzib yuruvchi valyuta tizimiga o’tgach,
pulning oltin mazmuni yo’qolib,
asosan AQSH dollari
yetakchi valyutaga aylangach, uning muomalaga
chiqarilishini nazorat qilib bo’lmay qoldi. K
е
yingi yillarda
globallashuv jarayonining jadallashuvi ta’sirida xalqaro
iqtisodiy aloqalarda qat’iy valyutaga bo’lgan talabning
yanada kuchayishi AQSH tomonidan h
е
ch qanday tovar
bilan ta’minlanmagan pullarning muomalaga chiqarilish
jarayonini yanada t
е
zlatib yubordi. Ma’lumotlarga ko’ra,
muomaladagi pul massasi (naqd, kr
е
dit pullar va turli to’lov
vositalari)ning tovar va xizmatlar ishlab chiqarish r
е
al
hajmidan d
е
yarli 10 baravar,
agar pulning aylanish t
е
zligini
ham hisobga olinsa, muomala uchun zarur bo’lgan pul
miqdoridan, ya’ni pulga bo’lgan talabd
an bir n
е
cha o’n
baravar
ko’payib k
е
tganligini anglatadi
.
Do'stlaringiz bilan baham: 
