Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

3.3-расм. Электрон пуллар ѐрдамида тўловларни амалга ошириш 
умумий схемаси 
1. 
Харидор олдиндан ҳақиқий пулни электрон пулга 
алмаштириб олади. Мижозда нақд пулни сақлаш икки усулда амалга 
оширилиб, бу фойдаланилаѐтган тизимга асосланади: 
- компьютер қаттиқ дискида; 
- смарт-карталарда. 
Ҳар хил тизимлар турлича айирбошлаш схемаларини таклиф 
қилади. Айрим тизимлар махсус ҳисоб рақами очиб, унга электрон 
пулар эвазига харидор ҳисоб рақамидаги пуллар ўтказилади. Айрим 
банкларнинг ўзи электрон нақд пулни эмиссия қилиши мумкин. 
Бунда пул мижознинг сўрови бўйича бу мижознинг картасига ѐки 
компьютерга ўтказган ва унинг ҳисоб рақамидан пул эквивалентини 
олган ҳолда эмиссияланади.
Тўловчи 
(харидор) 
Тўловни олувчи 
(магазин) 
Хисобракамини 
тўлдириш 
Тўловни 
олиш 
Электрон пул олиш 
Ракамли пул 
такдим этиш 
Товарни танлаш, электрон пул ўтказиш 
Хизмат кўрсатиш, товар етказиб бериш 
Харидор 
хисобраками 
Магазин 
хисобраками 

---

75 
2. Харидор сотувчи серверига харид учун электрон пулларни 
юборади. 
3. Пуллар эмитентга тақдим этилади ва уларнинг ҳақиқийлиги 
текширилади. 
4. 
Электрон пуллар ҳақиқий бўлиб чиққан ҳолларда 
сотувчининг ҳисобрақами харид суммасига тенг миқдорга ортади, 
харидорнинг ҳисобрақами худди шу суммага камаяди ва унга товар 
жўнатилади ѐки хизмат кўрсатилади. 
Ҳозирги кунда кенг миқѐсда мобил телефон алоқаларидан кенг 
фойдаланилмоқда. Абонентлар кўпайгани сари уларга тўлов 
тизимини такомиллаштириш борасида Paynet тизими орқали 
тўловларни ўтказиш амалга оширилиб келинмоқда. Мобил алоқалари 
ривожланиши катта аҳамиятга эга. Чунки барча алоқалар Интернет 
тармоғи орқали амалга оширилади. Бу борада Президентимиз ўз 
маърузаларида эслатиб ўтганларидек, ―Бугунги кунда юртимиз мобил 
алоқанинг ривожланиш кўрсаткичи бўйича дунѐда олдинги ўринда 
турган акат қаторига киради. Ўзбекистонда мобил алоқа хизматидан 
фойдаланувчиларнинг умумий сони 2000 йилга нисбатан – шунга 
эътибор беринглар – 200 баробар ошиб, 19 миллиондан ортиқ 
абонентни ташкил этмоқда. Агар ўн йил аввал мамлакатимиз 
аҳолисининг ҳар минг нафарига 4 донадан кам мобил телефон тўғри 
келган бўлса, бугун бу кўрсаткич 600 донадан ошиб кетди‖
12
. 
Ўзбекистонда кейинги йилларда сунъий йўлдош алоқа тармоғи 
орқали теледастурларни ҳам тарқатиш йўлга қўйилди. Бугунги кунда 
мамлакатимиз телекоммуникациялар тизими дунѐнинг 180 та 
мамлакатига 28 та йўналиш бўйича тўғридан–тўғри чиқадиган 
халқаро каналларга эга. Юртимиздаги телерадиоканаллар томонидан 
тайѐрланаѐтган кўрсатув ва эшиттиришлар Интернет глобал тармоғи 
орқали реал вақт режимида жаҳонга узатилмоқда.