Таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти «Менежмент ва статистика» кафедраси

2. Сифатни бошқариш даражалари. Сифатни бошқариш тамойиллари ва функциялари. Сифатни бошқариш усуллари таснифи.

Маҳсулот сифатининг зарур даражасини таъминлаш учун маҳсулотнинг "ҳаёт" циклини давом эттирмоқ зарурдир.

Ҳаёт цикли – бу яратиш жараёнининг ўзаро боғлиқлиги ва маҳсулотлар ҳолатининг унинг ишлатилиши ёки эҳтиёж даври тугагунча дастлабки талабларни шаклланишидан маҳсулотлар холатининг аста-секинлик билан ўзгариб боришидир.
Ҳаёт циклининг биринчи даражасини қуйидаги босқичларга бўлиш мумкин: текшириш ва тайёрлаш (ишлаш); тайёрлаш (ясаш) ва реализация қилиш (пуллаш) ва муомалага чиқариш; эксплуатация қилиш. (1.8. расм).
Ҳисоблаб чиқилган босқичларни этапларга, жараёнларга бўлиш мумкин. Маҳсулотлар сифатини бир хилда доимий таъминлаш ҳаёт циклида юзага келадиган кўп омилларга боғлиқдир. Уларни қуйидагича тасаввур қилиш мумкин.
Маҳсулотни текшириш ва тайёрлаш.

Бу босқичнинг мақсади – янги маҳсулот сифатига перспектив талабларнинг шаклланиши; конструкторлик ва бошқа турдаги техник қарорлар ҳужжатларини гавдалантириш, реализациянинг бу талабларини кўпроқ иқтисодий йўллар билан таъминлаш. Берилган босқичда сифат омиллари маҳсулот сифатининг шаклланишида катта роль ўйнайди.

Америкалик мутахассисларнинг баҳо беришича, агар сифатни таъминлашнинг ҳамма ўлчамларини 100% деб қабул қилинса, унда 75%и конструктив қарорга, лойиҳалаш, макет ва тажрибали намуна асосида кайта ишланиши, изланишига тўғри келади; 20% - ишлаб чикариш жараёнига; 5%и эса - маҳсулотни тамомила қабул қилишга тўғри келади.

Маълумотларига кўра сифат бўйича ушбу Европа ташкилотининг рад қилиш (қайтариш) сабабларини баҳолашда, 70% рад қилиш лойиҳалаш камчиликлари туфайли; 20% - сифатсиз ишлаб чикариш ва 10% - эксплуатациянинг бузилишини ҳисобга олган ҳолда юзага келади, яъни "70-20-10" қоидаси мавжуд.

Маҳсулотни тайёрлаш ГОСТ 15.001 «тайёрлаш системаси ва маҳсулотларини ишлаб чиқаришга қўйиш» билан мувофиқ ҳолда қуйидагиларни кўзда тутади:
- техник вазифаларни тайёрлаш;
- техник ва норматив ҳужжатларни тайёрлаш;
- маҳсулот намуналарини синаш ва тайёрлаш;
- тайёрлаш натижаларини қабул қилиш.
Техник вазифа (ТВ) маҳсулот тайёрлаш учун бошланғич асосий ҳужжат бўлиб ҳисобланади. Унда маҳсулотга техник – иқтисодий талаблар, кайтариш тартиби ва тайёрлаш натижаларини кабул килиш кўриб ўтилади.