Ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya

Nazorat  usullari  (sinash,  o ‘lchash,  tahlil)ga  standartlar
 
mahsulotni yaratish, sertifikatlashtirish va foydalanishda sinovdan 
o ‘tkazish, o ‘lchash hamda tahlil qilish (usullari, qabul qilish, uslu- 
biyati va boshqa) usullarini o ‘rnatadi.  Bunday standartlarga mah- 
sulot  (xizmat)  sifatiga majburiy talablarni baholash natijalarining 
aynan aslidek, xolisonalik va aniqliklari eng yuqori darajada b o‘lishi 
tegishli  b o ‘ladi.  Bu  shartlarni  bajarish  aytarli  darajada  o ‘lchash 
xatoliklari to‘g‘risidagi ma’lumot standartlariga bog‘liq  b o ‘ladi.
Tekshirish  usullari,  qabul  qilish  va  uslublarning  turli-tuman- 
ligiga  qaramasdan  ularni  ajratish  va  umumiy  qoidalarini  stan- 
dartlashtirish  lozim.  Bunday  standartlarga  tekshirish  vositasi  va 
yordamchi  q o ‘ shimcha  qurilmalar,  tekshirishga  tayyorlash  va 
o ‘tkazish tartibi,  natijalarni qayta ishlash qoidalari va rasmiylash- 
tirish hamda sinovda y o ‘l qo‘yilgan xatoliklar tegishli b o‘ladi.
98

---

Standartda  o ‘tkaziladigan  amallar  ketma-ketligi  aniqlangan 
b o‘lishi va olingan natijalarni qayta ishlash qoidalari, sinov qurilma- 
sining sxemasi,  mahsulot to‘pidan olingan namunaning miqdoriy 
tavsifi, joyi va xususiy holati hamda natijalarning aniq va solishtiril- 
gan b o ‘lishiga nisbatan tavsiyalarni beradi.
Masalan,  mahsulot  (xizmat)larga  standartlarda  tekshirish 
usullarining  bo‘lishi va  ular q o‘shilgan  aralash  standartlar holida 
b o ‘lishi mumkin.
3.4.  O ‘zbekiston davlat standartlashtirish tizimi
O ‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  2011-yil 
28-apreldagi  122-sonli  «Sertifikatlashtirish  tartibotlarini  va  sifat 
menejmenti tizimlarini joriy etishni takomillashtirishga doir  q o‘ - 
shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi qaroriga muvofiq O‘zbekiston 
Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  huzuridagi  Standartlashtirish, 
metrologiya va sertifikatlashtirish «O ‘zstandart» agentligi standart­
lashtirish b o ‘yicha milliy idora hisoblanadi  (3.2-rasm).
«O ‘zstandart»  agentligi tarkibida  standartlashtirish  va  minta­
qaviy  siyosat  b o ‘yicha  boshqarma  mavjud.  Boshqarma  xalqaro, 
mintaqaviy,  xorijiydan tortib barcha miqyoslarda ma’lumot bilan 
ta’minlash,  me’yoriy hujjatlar  Davlat jamg‘armasini tashkil etish 
bilan  shug‘ullanadi,  me’yoriy  hujjatlarni  tasdiqlash  va  ro‘yxatga 
olishdan avval ekspertizadan o ‘tkazadi, vazirlik, muassasa, tashkilot, 
korxona, birlashmalar bilan «O ‘zstandart» agentligi boshqarmalari, 
standartlashtirish,  metrologiya  va  sertifikatlashtirish  b o ‘yicha 
davlatlararo kengash va Yevrosiyo  ittifoqi bilan ish olib boradi.
2001-yildan  O ‘zbekiston  Respublikasi  M illiy  etalon  markazi 
davlat  unitar  korxonasi  faoliyat  ko‘rsata  boshladi.  «O ‘zstandart» 
agentligi  huzurida  Shtrixli  kodlashtirish  markazi,  respublika  va 
mintaqaviy sifat mahkamalari va boshqalar ishlab turibdi.
Respublikada standartlashtirish b o ‘yicha ishlarni tashkil qilish, 
muvofiqlashtirish va ta’minlash  davlat organlari va iqtisodiy soha 
b o ‘yicha korxonalar birlashuvi tomonidan amalga oshiriladi.
99

---

3.2-rasm.  «O ‘zstandart»  agentligi  markaziy  apparatining  tuzilmasi.
100

---

Vazirlik,  muassasa,  birlashma  va  korxonalar  sohalarda  stan­
dartlashtirish b o ‘yicha  ishlarni o ‘zlarining vakolati doirasida  olib 
boradilar.
O ‘zbekiston Respublikasining «Standartlashtirish to‘g‘risida»gi 
Qonunida ko‘rsatilishicha,  O ‘zbekiston  Respublikasida  standart­
lashtirish b o ‘yicha ishlarni olib borish tashkiliy-texnikaviy qoida­
larini belgilovchi standartlashtirish davlat tizimi (O ‘z SDT) amalda 
qo‘llaniladi.
«Standartlashtirish to‘g‘risida»gi Qonunga muvofiq respublikada 
standartlashtirish b o ‘yicha ishlarni tashkillashtirish,  muvofiqlash- 
tirish va ta’minlashni quyidagi tashkilotlar bajaradi:
— xalq x o ‘jaligi tarmoqlarida —  «O ‘zstandart» agentligi;
— qurilish,  qurilish sanoati,  shu jumladan,  loyihalash va kon- 
struksiyalarni  tuzish  sohasida  —  Davlat  arxitektura  va  qurilish 
qo‘mitasi;
—  tabiiy  boyliklardan  foydalanishni  tartibga  solish  va  atrof- 
muhitni ifloslanish va boshqa zararli ta’sirlardan muhofazalash — 
Tabiatni muhofaza qilish davlat q o ‘mitasi;
—  tibbiyotga  m o‘ljallangan  mahsulot,  tibbiyot  texnikasi  bu- 
yumlari,  dori-darmon vositalari sohasida,  shuningdek,  respublika 
sanoatida ishlab chiqariladigan va import b o‘yicha yetkazib berila- 
digan  mahsulotlarda  inson uchun zararli  moddalarning  borligini 
aniqlash b o ‘yicha masalalarda — Sog‘liqni saqlash vazirligi;
— davlat va x o ‘jalik boshqaruvi idoralari o ‘zlarining vakolatlari 
doirasida standartlar va texnik shartlar (keyinchalik — standartlar), 
shuningdek,  «Standartlashtirish  to‘g ‘risida»gi  Qonunning  q o ‘lla- 
nishi b o ‘yicha  yo‘riqnomalar va  tushuntirishlarni ishlab  chiqadi, 
tasdiqlaydi,  chop etadi (3.3-rasm).
«O ‘zstandart»  agentligiga  qonun bo‘yicha,  respublikada stan- 
dartlashtirsh  ishlarini  olib  borish  umumiy  qoidalarini  o ‘rnatish 
bilan bir qatorda manfaatdor tomonlarning davlat va xo‘jalik bosh- 
qaruv idoralari bilan hamkorlik qilish shakllari va metodlarini aniq- 
lash vazifasi ham yuklatilgan.
« Standartlashtirish  to ‘g‘risida»gi  Qonunda  belgilanishicha, 
standartni  tasdiqlagan  idoralar  standartlarning  axborot-tarmoq 
jamg‘armalarini yaratadi va olib boradi, manfaatdor iste’molchilarni
101

---

O‘ZBEKISTON  STANDARTLASHTIRISH  DAVLAT 
TIZIMI  (O ‘z  SDT)
Standartlar
Tasdiqlash
Standartlar
darajalari
darajalari
turlari
Davlatlararo
standartlar
Uzluksiz  ta’lim 
tizimidagi 
O ‘zbekiston 
davlat standartlari
O ‘zbekiston
davlat
standartlari
Tarmoq
standartlari
Rahbariy 
hujjatlar, 
tavsiyano malar
Ma’ muriy-
hududiy
standartlar
Korxona
standartlari
3=>
Yevrosiyo 
Ittifoqining 
Davlatlararo 
Kengashi  (EASC)
Vazirlar
Mahkamasi
«O‘zstandart» agentligi 
Davarxitekturaqurilish 
Davtabiatqo‘mita 
Sog‘liqni saqlash 
vazirligi
«O ‘zstandart»
agentligi
Iqtisodiyot
tarmoqlari
«O ‘zstandart»
agentligi
Hokimiyatlar
Iqtisodiyot
tarmoqlari
Korxonalar
Hokimiyatlar
Korxonalar  va 
tashkilotlar
Asos  b o‘luvchi 
standartlar
Tashkiliy-metodik
standartlar
U mumtexnikaviy 
standartlar
Mahsulotga
(xizmatlarga)
standartlar
Jarayonlarga
standartlar
Tekshirish  (sinash, 
o ‘lchash,  tahlil) 
metodlariga 
standartlar
3.3-rasm.  Standartlar  darajalari,  ularni  tasdiqlash  darajalari  va  O ‘zbekiston 
standartlashtirish  davlat  tizimi  standartlarining  turlari.
102

---

xalqaro (davlatlararo, hududiy) standartlar,  O ‘zbekiston Respubli- 
kasining  standartlari,  xorijiy mamlakatlarning  milliy standartlari, 
shuningdek,  standartlashtirish  sohasida  xalqaro  shartnomalar, 
texnik-iqtisodiy va ijtimoiy axborot davlat tasniflagichi,  standart­
lashtirish bo‘yicha qoidalar, me’yorlar va tavsiyalar to‘g‘risida axbo- 
rotlar bilan ta’minlaydi.  Standartlarni  nashr  etish  va  qayta  chop 
etishni  ularni  tasdiqlagan  idora  bajaradi.  «O ‘zstandart»  agentligi 
respublikada  standartlashtirish  ishlarini  tashkillashtirish,  muvo- 
fiqlashtirish  va  ta’ minlash  uchun  mahsulotni  standartlashtirish, 
metrologiya, sinash va sertifikatlashtirish masalalarida davlat bosh- 
qaruv idoralari, tegishli vazirliklar, mahkamalar, uyushmalar, kon- 
sernlar,  korxonalar,  tashkilotlar,  jamoa  birlashmalarini jalb  etish 
huquqiga ega.
O ‘z  SDT  (O ‘z  DSt  1.0:1998)ning  asosiy  qoidalarida  belgila- 
nishicha, davlat va xo‘jalik boshqaruv idoralari o ‘z vakolatlari doira­
sida  va  «O ‘zstandart»  agentligi  bilan  kelishilgan  holda  standart­
lashtirish b o‘yicha ishlarda qatnashadi, O‘z SDT doirasida standart­
lashtirish tarmoq tizimlarini ishlab chiqishi va tasdiqlashi mumkin.
Iqtisodiyot tarmoqlari va faoliyatning boshqa sohalarida stan- 
dartlashtirish  b o ‘yicha  ishlarni  tashkillashtirish,  rejalashtirish  va 
muvofiqlashtirish  uchun  tegishli  boshqaruv  idoralari  standart­
lashtirish bo‘linmalarini (xizmatlarini) yaratadi va (yoki) standart­
lashtirish b o ‘yicha  tayanch  tashkilotlarni tayinlaydi.
Davlat va xo‘jalik boshqaruv idoralari davlat va tarmoq standart­
lashtirish dasturlari bo‘yicha standartlashtirish ishlarini olib boradi.
Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 3-oktabrdagi «Standartlash­
tirish,  metrologiya  va  mahsulotlar  hamda  xizmatlarni  sertifikat­
lashtirish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi 
342-sonli  qarorini  bajarish  maqsadida  «O ‘zstandart»  o ‘zining 
viloyat  boshqarmalarini  (SMSHM)  tuzib,  ularning  ishlariga  har 
tomonlama ko‘mak ko‘rsatmoqda  (3.4-rasm).
«O ‘zstandart» agentligi qoshidagi «Standartlashtirish, metrolo­
giya va sertifikatlashtirish ilmiy-tadqiqot instituti» (SMSITI) stan­
dartlashtirish,  metrologiya  va  sertifikatlashtirish  sohasida  asosiy 
ilmiy-uslubiy baza hisoblanadi.  Ushbu institut yuqorida qayd etil- 
gan  sohalar  bo‘yicha  fundamental  tadqiqotlar  olib  borishi  bilan
103

---

3.4-rasm.  « 0 ‘zstandart»  agentligi  tashkiliy  tuzilmasi. 
104

---

bir qatorda  respublikada ushbu sohalar b o ‘yicha  malaka  oshirish 
va  qayta  tayyorlash  instituti  b o ‘lib  hisoblanadi.  Shu  sohalardagi 
belgilangan maqsadlarni amalga oshirish uchun u:
—  standartlashtirish,  metrologiya,  sertifikatlashtirish  va  mah­
sulot  sifati  sohalarida  hozirgi  xalqaro  talablarga javob  beradigan 
milliy ilmiy baza yaratadi;
— standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish va mahsu- 
lot  sifati  milliy  tizimlarini  yaratishda  ularning  ilmiy  va  uslubiy 
asoslarini ishlab chiqadi;
—  mahsulotning  raqobatdoshligini ta’minlaydigan,  atrof-mu- 
hitni ishonchli  darajada  himoya  qilish,  inson  sog‘lig‘ini  saqlash, 
mehnat xavfsizligini ta’minlash,  mudofaa  qobiliyatini  oshirishga 
qaratilgan  xalqaro  me’yoriy  va  tashkiliy-uslubiy  hujjatlar  bilan 
uyg‘unlashadigan,  asos b o ‘luvchi hujjatlar ishlab chiqadi va joriy 
etadi;
—  standartlashtirish  va  metrologiya  sohalaridagi  mavjud  yoki 
uchraydigan  muammolarni  tadqiq  qilish,  davlat  tilida  me’yoriy 
hujjatlar,  ma’lumotnomalar,  lug‘atlar yaratadi;
—  yuqori malakali ilmiy kadrlar tayyorlaydi;
—  standartlashtirish,  metrologiya,  sertifikatlashtirish  va  mah­
sulot sifatining ilmiy masalalari b o ‘yicha xalqaro, milliy va minta- 
qaviy tashkilotlar bilan hamkorlikni amalga oshiradi;
—  standartlashtirish,  metrologiya va  sertifikatlashtirish  sohala­
rida ishlayotgan mutaxassislarning malakasini oshirishni ta’minlaydi;
— sertifikatlashtirish sohasida ishlaydigan ekspert-auditorlarni 
tayyorlaydi va boshqalar.
Institut  tashkil  qilinganiga  ko‘p  vaqt  o ‘tmaganiga  qaramay, 
shu  kunga  qadar  respublika  hayotida  muhim  ahamiyatga  ega 
b o ‘lgan bir qator hujjatlar yaratdi va yaratmoqda.  Bu hujjatlarning 
ahamiyati beqiyos bo‘lib, shu sohalardagi ishlarga qo‘yilgan birinchi 
poydevorlardan hisoblanadi.
Standartlashtirish b o ‘yicha bazaviy tashkilotlarni moliyalash- 
tirish tegishli mahsulot turi va xizmati iqtisodiy boshqaruv sohalari 
hisobidan amalga oshiriladi.
Standartlashtirish  b o ‘yicha  bazaviy  tashkilotlarning  asosiy 
faoliyati va vazifalari quyidagilardan iborat:
105

---

— biriktirilgan tashkilot va korxonalarda standartlashtirish b o ‘ - 
yicha  muvofiqlashtirish  ishlari  olib  borish  hamda  texnik  yago- 
nalikni ta’minlash;
—  biriktirilgan  mahsulot,  xizmat  turi  yoki  jarayonlar  guruhi 
b o ‘yicha o ‘zuvchi va kompleks standartlashtirishni ta’minlaydigan 
asosiy istiqbolli yo‘nalishlarni ishlab chiqish;
— biriktirilgan mahsulot guruhlarini standartlashtirish, me’yoriy 
hujjatlarni o ‘z vaqtida tayyorlash, joriy etish va qayta ko‘rish b o ‘ - 
yicha takliflar, me’yoriy hujjatlar loyihalarini ekspertlov va tasdiqqa 
tayyorlash  ishlarini amalga  oshirish;
— biriktirilgan mahsulot guruhi uchun ko‘rsatkichlarni standart 
yoki  boshqa  me’yoriy  hujjatlarda  ko‘rsatilgan  me’yorda,  O ‘zbe- 
kiston Respublikasining faoliyatidagi qonunchilik me’yorlari, xavf- 
sizlik  va  ekologiya  masalalarini  ta’minlaydigan  darajada  amalga 
oshirish;
— standartlashtirish b o ‘yicha bazaviy tashkilotlarga biriktirilgan 
mahsulotning birinchi namunalari uchun loyihalarni optimallash- 
tirish hamda standartlashtirishning nazariy va amaliy tomonlaridan 
ilmiy-metodik ishlar olib borish;
— ko‘rsatkichlarning me’yorda bo‘lishini ta’ minlash maqsadida 
doimiy va tizimli nazorat olib borish;
—  korxona  va  tashkilotlarga  standartlashtirish  va  sertifikat­
lashtirish  b o ‘yicha  uslubiy yordam ko‘rsatish  va  sh.k.
O ‘zbekiston Respublikasida texnik  qo‘ mitalar  (TQ)  mutaxas- 
sislari — davlat va xo‘jalik boshqaruvi manfaatdor idoralari va tadbir- 
korlik  subyektlarining  vakolatli  vakillari,  iste’molchilar,  kasaba 
uyushmasi tashkilotlari, davlat nazorati idoralari va boshqalarning 
shakllanishi b o ‘lib hisoblanadi.  TQ  yuqori ilmiy-texnikaviy salo- 
hiyatga ega bo‘lgan korxonalar va tashkilotlar negizida ta’sis etuvchi- 
lar va «O ‘zstandart» agentligi (Davarxitektqurilish, Davtabiatqo‘m, 
Sog‘liqni saqlash vazirligi)  qo‘shma buyrug‘i bilan tuziladi.
Texnik qo‘mitalarning asosiy vazifasi — xalqaro,  davlatlararo, 
mintaqaviy, davlat va tarmoq standartlashtirish, metrologiya va ser- 
tifikatlashtirish  sohasidagi faoliyatlarni O ‘z  DSt  1.0,  R M G   01  ga 
muvofiq shartnoma asosida bajarish.
106

---

0 ‘ zbekiston Respublikasi standartlashtirish bo‘yicha texnik qo‘ mitalari