Referat jumisi tema: Reportaj tayarlaw Tapsirdi: Seytnazarov a qabilladi: Jaksimova u jobasi

O’ZBEKSTAN RESPUBLI’KASI’ INFORMACIYALI’Q TEXNOLOGIYALARI HA’M KOMMUNIKACIYALARI’N RAWAJLANDI’RI’W MINISTRLIGI


MUHAMMED AL-XOREZMIY ATI’NDAG’I
TASHKENT INFORMACIYALI’Q TEXNOLOGIYALARI’ UNIVERSITETI
NO’KIS FILIALI’ TELEKOMMUNIKACIYA BAG’DARI'

Akademiyaliq jaziw

pa’ni boyinsha
REFERAT

jumisi
TEMA: Reportaj tayarlaw

Tapsirdi: Seytnazarov A
Qabilladi: Jaksimova U
Jobasi

1. Reportaj haqqinda mag’liwmat

2. Reportaj tekstin tayarlaw
3. Reportaj janrinin’ grammatikaliq ha’m stilistlik qa’siyetleri
3. 1. Reportaj janrida sóz birikpesiniń ayırım stilistik qásiyetleri.
3. 2. Reportaj janrida ga’ptin’ ayırım stilistik qásiyetleri.

1. Reportaj haqqinda mag’liwmat

1943 - jılda eń birinshi reportaj islenedi. Jáhánda kóp waqıyalar bolıp ótedi hám jurnalistlarning tiykarǵı waziypası sol waqıyalardıń tolıq suwretin keń oqıwshı toparına silteme etiwden ibarat esaplanadi. Naǵız ózi maǵlıwmatlar járdeminde insan átirapındaǵı dúnyanı teńiydi, kerekli bilimdi aladı hám neni bolıp tabıladı ózgertiw múmkinshiligine iye boladı.

Hár qanday maǵlıwmat málim bir formada usınıs etiliwi kerek. Dáslepki informaciya formasındaǵı janr - bul maqala yamasa jazba derek esaplanadı. Bul málim bir waqıya yamasa hádiyse haqqındaǵı qısqa xabar. Keńlew tolıq maǵlıwmatlar maqalalarda yoritiladi. Bunday maqalalarda jurnalist tárepinen dáliller menen keltirip o'tilishi hám de qandayda bir-bir informaciya yamasa maǵlıwmattı analiz qılıw qálewi sawleleniwi kerek. Analitik maqala avtorınıń wazıypası - oqıwshılarǵa tekǵana málim bir waqıya haqqında xabar beriw bálki, “janlı mısal” járdeminde pútkil bir waqıyanı analiz qılıw wazıypası juklenedi. Informaciya janrlariga taǵı reportaj (baspasóz, radio, televidenie arqalı beriletuǵın jergilikli informaciya yamasa jergilikli xabarshı xabarları ) hám esabat da kiredi.
Reportaj (ing. report — jetkiziw, xabar qılıw ) — jurnalistikaning informatsion janr túri. Bul janrda jurnalist (reportyor) tikkeley ózi qatnasqan, gúwası bolǵan, kórgen waqıyahodisalar haqqında asıǵıslıq menen jaqtı, hár tárepleme xabar beredi. Bunda, ádetde, avtor waqıyalardı óz tilinen aytadı. reportajda barlıq informatsion janrlar (taxta, esabat, sáwbet hám sh. k.) elementleri qosılıp ketedi. Ol jaǵdayda kórkem obrazlar, tariyxıy dálillerden keń paydalanıladı.
Ǵalaba xabar baylanıs quralları túrine (baspasóz, radioeshittirish, teleko'rsatuv) qaray materiallardı reporataj arqalı jaqtılandıriwdiń ayırım ayriqsha qásiyetleri bareportaj Baspasózde (tiykarınan, gazetalarda) reportaj vokeaband hám temalı (túrli waqıtta bolǵan waqıyalar bir temaǵa birlestirilib aytıladı ) bolıwı múmkin. Bunday reportajlar, ádetde, waqıyalar bolıp ótken orınlardan alınǵan fotosuratlar menen bezetilinedi. Baspasózde fotoreportajlar da keń tarqalǵan. Radio orkali beriletuǵın reportajda waqıyalar obrazlı, janlı sózler menen xarakterlenip, hámme waqıt xronologik izbe-izlik saqlanadı. Teleko'rsatuvlardagi reportajda ekranda kórsetiw atırǵan waqıyalar túsindirme berb beriledi.
Bir qarawda, informaciya túsinigin anıqlap alıw qıyın emes: bul búgingi kúnde jámiyette júz bolıp atırǵan waqıyalar haqqındaǵı xabar bolıp tabıladı. Xabarshı — júz bolıp atırǵan bul waqıyalardıń ápiwayı gúzetshisi yamasa gúrriń etip beretuǵınsı bolıp tabıladı, dep oylaw nadurıs, álbette. Xabarshı shın mániste sol, jetkezip berilip atırǵan xabardıń dóretiwshii, jaratıwshısı bolıp tabıladı.
“Jańalıqlar industriyasi” jámiettiiń siyasiy, ekonomikalıq turmısında da, materiallıq jáne social processlerinde de mudami tiykarǵı orındı iyelep kelgen. Mısalı, Ekinshi jáhán urısı jıllarında jurnalistik jańalıqlar tiykarınan dushpan áskerin shalǵıtish maqsetinde isletilingen. Zalımlıq dáwirinde siyasiy dóńgeleklerdiń bir ǵana belgisi menen baspasóz oqıwshılar toparına kútá úlken ideologik tásirin tiygizgen hám onıń ushın mudami “zárúrli” bolǵan jańalıqlar isletilingen.
Jáhánda kóp waqıyalar bolıp ótedi hám jurnalistlarning tiykarǵı waziypası sol waqıyalardıń tolıq suwretin keń oqıwshı toparına silteme etiwden ibarat esaplanadi. Naǵız ózi maǵlıwmatlar járdeminde insan átirapındaǵı dúnyanı teńiydi, kerekli bilimdi aladı hám neni bolıp tabıladı ózgertiw múmkinshiligine iye boladı.
Hár qanday maǵlıwmat málim bir formada usınıs etiliwi kerek. Dáslepki informaciya formasındaǵı janr - bul maqala yamasa jazba derek esaplanadı. Bul málim bir waqıya yamasa hádiyse haqqındaǵı qısqa xabar. Keńlew tolıq maǵlıwmatlar maqalalarda yoritiladi. Bunday maqalalarda jurnalist tárepinen dáliller menen keltirip o'tilishi hám de qandayda bir-bir informaciya yamasa maǵlıwmattı analiz qılıw qálewi sawleleniwi kerek.
Analitik maqala avtorınıń wazıypası - oqıwshılarǵa tekǵana málim bir waqıya haqqında xabar beriw bálki, “janlı mısal” járdeminde pútkil bir waqıyanı analiz qılıw wazıypası juklenedi. Informaciya janrlariga taǵı reportaj (baspasóz, radio, televidenie arqalı beriletuǵın jergilikli informaciya yamasa jergilikli xabarshı xabarları ) hám esabat da kiredi.
2. Reportaj tekstin tayarlaw

Reportaj tayarlawdan maqset - waqıyanı janlı súwretlew. Onı tayarlaw ushın jurnalist waqıya júz bolıp atırǵan orında qatnasıwı shárt.

Esabat - bolıp ótken waqıyanı anıq hám tolıq súwretlew, yaǵnıy dálillerdiń qurǵaqlay bayanı. Esabat konferenciya, jıynalıs hám hár qıylı jıynalıslardan jazılıwı múmkin. Lekin biz keńlew tarqalǵan informaciya janri - maqalaǵa qaytamız.
Zamanagóy vaqtli baspalar betlerinde maqalalardıń hár túrlı túrin ushıratıw múmkin. Keń tarqalǵan túrlerinen - bul voqeiy maqala, daǵaza (jarıyalaw ) hám mini recenziyalar. voqeiy maqala júz bergen qandayda bir waqıyaǵa baǵıshlanadı. Jarıyalaw maqala bolsa bolıp ótiwi kerek bolǵan siyasiy, materiallıq jáne social áhmiyetke iye bolǵan waqıyalar haqqındaǵı xabarlardan ibarat. Mısalı, jaqında bolıp ótetuǵın kontsert, kórgezbe yamasa yarmarkalardıń anıq sánesi, waqıtı, qashan hám qayda bolıwı haqqındaǵı qısqasha maǵlıwmat bolıp tabıladı. Jarıyalaw maqala avtorınıń wazıypası - bul tek reklama qılıw emes, bálki oqıwshılar ommasini óz mámleket yamasa qalalarında jaqın waqıt aralıǵinda bolıp ótetuǵın waqıyalar haqqında sıpatlama beriw ham bolıp tabıladı. Sol sebepli jarıyalaw maqala jurnalistni bolıp ótetuǵın ilajǵa bolǵan munasábetin bildirgen halda unamsız xarakterge ıyelewi de múmkin. Kishi recenziya - bul materiallıq tarawdaǵı málim bir waqıyanıń (spektakl, kórgezbe, shou) qısqasha bahası. Onıń recenziyadan ayırmashılıǵı sonnan ibarat, avtor bolıp ótken waqıyanıń kórkem áhmiyetin analiz qılıwdı maqset etpeydi. Ol oqıwshılarǵa waqıyaǵa salıstırǵanda pikirin, munasábetin ańlatadı, tek.
Zamanagóy gazeta hám jurnal betlerinde, ásirese shańaraq sheńberine mólsherlengen baspalarda máslahát - maqala dep ataw múmkin bolǵan xabarlardı da ushıratıw múmkin. Bunday máslahátlar sog'liq, úy xojalıǵın júrgiziw hám óz-ózin analiz etiwge baǵıshlanadı.
Kórinip turǵanıńız siyaqlı, hár bir janr tiykarında qanday da xabardı ommaga jetkiziw maqseti jatadı. Sol sebepli de keńeytirilgen maqalalardı jurnalistik sóylesimde korrespondentsiya da, dep ataymız.
Jurnalistlik kásipi jaza alıw uqıpınan baslanadı. Eger ol qollanbadaǵı sıyaqlı jaza almasa, sonday eken, waqıyalardı tamashagóyga túsinikli tárzde kórsetip bere almaydı. Qashanda jazıwdı úyrengende bolsa ne haqqında jazıwdı biliw zárúrli.
Suwret ushın tekst jazıwdıń eki usılı bar. Birinshisi qánigeler talqinida «Amerikasha usıl» dep ataladı. Oǵan kóre, jurnalist aldın tekst jazadı, keyin bolsa oǵan uyqas suwretti tabadı. Ekinshi usıl da bar, bunı qánigeler professional usıl dep biliwedi. Bul usılǵa kóre, daslep kadrlar teriledi, montaj etiledi hám sonnan keyin ǵana tekst jazıwǵa kiriwiladi. Nátiyjede birinshi usılǵa salıstırǵanda jetilisken, professional tekstke ıyelew múmkinshiligi kóbirek boladı. Birinshi usılda tekstke iykemlestirip montaj etilgen videoǵa salıstırǵanda ekinshi usıl daǵı suwretler tamashagóy itibarın kóbirek tartadı. Sebep bolsa televideniede suwrettiń baslanǵıshlıǵına barıp taqaladı.
3. Reportaj janrinin’ grammatikaliq ha’m stilistlik qa’siyetleri
A. Abdusaidovtin’ “Gazeta janrlarining tili hám usıli” atlı kitabında reportaj janrining tili ken’nen an’latiladi, túsinikli, tuwri, mazmunli bolıwında sintaktik birliklerdiń ornı da bólekan kórsetip berilgen.
Reportajlar ushın bas bet retinde bayramvorlik, bayram ruhini hákis ettiretuǵın, tema hám mazmun anıq kórsetilgen sóz birikpesi, gápler saylanǵan.
Reportaj janriga tán shınlıq, operativlik, aniqliq, waqıya –hádiyseni tınıshsızlanıwlı tárzde ańlatıw sıyaqlılar oǵan uyqas grammatik qurallardı tańlawdı talap etedi. Xarakterli tárepi sonda, reportajda peyil zamanlarınan paydalanıw ózine tán tárzde. Kópshilik reportajlarda házirgi-kelesi zaman feyili ótken zaman feyili mánisi ushın qollanıladı
3. 1. Reportaj janrida sóz birikpesiniń ayırım stilistik qásiyetleri.
Sóz birikpesi ǵárezsiz mánisli sózler (leksemalar) dıń óz-ara baylanısıwınan júzege kelip, gáp menen sóz arasındaǵı aralıq sóylewiy birlik sóylew jemisi retinde bahalanadı. Ol gáp ushın qurılıs materialı bolıp xızmet etedi. Áyne waqıtta sóz birikpesi sózge salıstırǵanda da formasin - muǵdaran, da mazmunnan-sapa tárepten baylıǵı, keńligi, jetiliskenligi hám anıqlıǵı menen ústin turadı. Sóz birikpesiniń jaratılıwında sózler xızmet etedi, gáplerdiń jaratılıwında bolsa sóz birikpeleri xızmet etedi. Sóz birikpesi arnawlı bir mazmun tárepine iye bolıp, bul mazmun tárepi birikpe quramındaǵı sózlerdiń mánislerine tiykarlanadı. Soǵan kóre sóz birikpesi semantikasi sóz semantikasiga kóre anıqlaw, tereńrek, quramalılaw hám tolıqlaw boladı. Sebebi,
ol bir neshe sóz mánisiniń óz-ara " qarıwuvidan", ishki munasábetinen, shınjırlı baylanısıwınan júzege keledi. Sóz birikpesi de, tiykarınan sóz sıyaqlı, ataw wazıypasın - nominativ wazıypanı atqaradı. Anıqrag’i, sóz birikpesindegi ataw wazıypası bir neshe sózler (leksemalar) dıń óz-ara erkin sintaktik baylanısqa, munasábetke kirisiwge kóre ámelge asadı.
Sóz birikpesiniń ayriqshalıǵı taǵı sonda, ol sintaktik birlik retinde sózden parq qilsa, basqa sintaktik birlik bolǵan gáp menen ulıwmalıqqa iye boladı. Biraq bul ulıwmalıq tiykarında arnawlı bir jekelikler, ayrıqsha tárepler jatadı, yaǵnıy sóz birikpesi pikir ańlatpalamaydi. Soǵan kóre ol gapga tán pikiriy túwellik intonasiyasiga iye emes. Sóz birikpesin shólkemlestirgen aǵzalar, belgilengeni sıyaqlı, baǵınıqlı -hákim munasábetinde bolıp, hákim sóz qaysı sóz gruppaına tiyisli bolsa, ol sol gruppa atı menen ataladı. Sonday eken, sóz birikpesiniń atalıwında
morfologiyalıq belgi-hákim tiyisli bolǵan gruppa tiykar esaplanadı. Mısalı : Otli-birikpeler: bálent jay, sánatli saray, sport zalı, Turan gúresi..

3. 2. Reportaj janrida gapning ayırım stilistik qásiyetleri.

Gáp ańlatpa hám mazmun táreplerge iye nominativ (bólek alınǵanda ) hám kommunikativ (tekst ishinde berilgende) birlik retinde morfema, leksema, sóz hám sóz birikpesi sıyaqlı til hám de sóylew birlikleri menen ulıwmalıqtı payda etedi. Biraq gáp sóylew procesi retinde belgilengenler etilgen tilge tiyisli birliklerden ayrıqsha túrde kommunikativ wazıypa atqaradı, kommunikasiya akti birligi esaplanadı. Til baylanıs quralı bolıw wazıypasın gáp arqalı ámelge asıradı. Sebebi gáp pikir ańlatıw quralı retinde tek ózine xosligi menen, semantik-grammatik formalangailigi menen basqa tilge tiyisli birliklerden ajralıp turadı. Gáp pikir ańlatıw - informaciya (xabar ) beriw hám informaciya (xabar ) alıw birligi bolıp tabıladı.
Gáp predikativlik ańlatpasına iye bolıp, bul onıń grammatik belgisi retinde zaman, shaxs, modallik, meyil sıyaqlı grammatik sistemalardı -kategoriyalarni óz ishine aladı. Áyne waqıtta, gapning predikativlikka iye bolıwınıń ózi bul birliktiń ayriqsha fonetikalıq qáliplesiwin da talap etedi: predikatavlik ámeldegi bolǵan orında, álbette, intonasnon qáliplesiw de boladı. Sebebi intonasiya gapning sırtqı forması bolıp tabıladı. Ol gapning baslanıw hám tawısıw shegaraların kórsetedi, atap aytqanda, delimitativ (shegaralaw, ajıratıw ) funksiyanı atqaradı. Adamlardıń óz-ara baylanıs etiwleri gáp arqalı ámelge asırılǵanı ushın intonasiya da predikativlik sıyaqlı kommunikativ wazıypanı orınlawshı qural bolıp, ol gapning úshinshi zárúrli belgisi bolıp tabıladı.
Sonday etip, gáp obiektiv bolmıstı kisiniń oǵan munasábeti arqalı ańlatatuǵın leksik-grammatik hám intonasion pútinlikten ibarat bolǵan bóleksóylewiy forma bolıp tabıladı, sóylew iskerligi bolıp tabıladı.
A. Abdusaidovning izertlewlerinde jazilıwına qaraǵanda, gapning salıstırmalı túwel piker ańlatıwı, soraw, sezim-tınıshsızlanıw, buyrıq -qálew sıyaqlı -larni ańlatıwı gazeta tilinde anıq mazmunni ańlatıw, tásir-asnawlıqtı támiyinlewde úlken áhmiyetke iye.
Reportajda birlesken bóleklerdiń isletiliwi xarkterli bolıp tabıladı. Mısallar : Keshe Samarqand qalasındaǵı Konsert zaliga bayramdıń tiykarǵı bayramların ótkeriw ushın wálayatımız joqarı oqıw orınları, akademikalıq lisey hám kásip-óner kolledjleri, ulıwma bilim beriw mákemeleriniń muvaf-faqiyatlarni qolǵa kiritip atırǵan belsendi xızmetkerleri, jankúyer professor -oqıtıwshıları, aldıńǵı oqımıslı adamlar, sistema eń húrmetlileri, jámiyetshilik wákilleri usınıs etildilar.
Atap aytqanda, sistemada alıp barılıp atırǵan reformalar nátiyjesinde ullı keleshegimiz miyrasxorları bolǵan jaslarımız wálayat, respublika hám de xalıq aralıq kólemdegi pán olimpiadalar, sport jarıslarında watanımız húrmetin múnásip qorǵaw etpekteler.
Usı tabıslar, álbette, tálim mákemelerinde iskerlik júrgizeip atırǵan oqıtıwshı -tárbiyashılar, ustazlardıń mashaqatlı miyneti nátiyjesi bolıp tabıladı.666jelerdi qolǵa kirgizgen, sistemada aktivlik kórsetken bir gruppa pedagoglar, ilimpazlar, tálim muas-sasalari basshılarına wálayat hákimliginiń Eń húrmetli jarlıqları, ta'pim basqarmalarınıń estelik sıylıqları tapsırildi
Reportajda janlılıqtı támiyinlewde ıqsham hám mazmunli gáplerdiń ornı kútá úlken. Olar reportajning jeńil o'qilishini támiyinleydi. Mısallar : Xalqımızda namıs, ari hám sadıqlıq hámme zattan ústin qóyıladı. Ata-babalarimiz jurt qorǵawı jolında bárháma sha'ni, or-ar-namısın ortaǵa qoyǵan, bul jolda hátte jannan keshiwge da ant etken. Jigittiń sózi bir bolǵan. Odan qaytıw joq. Mártlik bolsa hyech qashan unutilmaydi. Zamanlar ózgerse-de bul isenim ózgermegen. Insan mudam yadlar qurshawında jasaydı. Yaddıń ma’nawiy qudıreti, insandı jaqsılıqqa shaqırıq etiwshi hám jaqsıliqqa buriwshi káramatı sonda, ol oylaw hám aqıl -aqıl arqalı ótken zamandı ańǵarıwǵa, odan ibrat alıwǵa hám keleshegimiz haqqında qayǵılanıwǵa jay jaratadı. Murattin’
háwlisinde bir kese shay ústinde áskerler qaharmanlıǵı haqqında sóz yuritildi
A’debiyatlar

1. 
   http://library.ziyonet.uz
   
2. 
   Ashurova .SH.S malakaviy ishi. Samarqand 2012