Ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya

1
  —  g‘altak;  2 —  o ‘zak;  3 —  o ‘q;  4 —  strelka;  5 —  shkala;  6 —  prujina.
momenti  yuzaga  kelib,  o ‘zak  g‘altakdan  oqib  o ‘tuvchi  elektro­
magnit maydonni hosil qiladi.  O‘qning harakati natijasida o ‘qning 
aylanishiga proporsional va prujinada aylanish momentiga teskari 
ta’sir qiluvchi momentni yaratadi.  O ‘q momenti ta’sirida va unga 
bog‘langan strelka o ‘lchanayotgan kattalik kvadratiga proporsional 
holda burchakka aylanadi.  Momentlar tenglashganda strelka to‘x- 
taydi.
O ‘zgarmas  tok  zanjirida  50  Hz  chastotada  olchash  uchun 
elektromagnit ampermetrlar va voltmetrlar ishlab chiqariladi. Tokni 
o ‘lchash zanjiriga elektromagnit ampermetrlarning o ‘lchash mexa- 
nizmining g‘altagi ketma-ket va voltmetrlarda parallel holda ulanadi. 
Shuningdek,  elektromagnit o ‘lchash mexanizmlari logometrlarda 
ham q o ‘llaniladi. Aniqlik sinfi 1,5 va 2,5 bo‘lgan asboblardan keng 
foydalaniladi.  Shuningdek,  800  Hz  chastotada  ishlovchi,  aniqlik 
sinfi 0,5  va hattoki,  0,1  b o ‘lgan asboblar ham mavjud.
Bu  asboblarning  bir qator afzalliklari  mavjud:  ham  o ‘zgaruv- 
chan, ham o ‘zgarmas tok zanjirlarida ishlatiladi; bevosita katta qiy- 
matdagi toklarni o ‘lchashi mumkin; konstruksiyasi nisbatan sodda.
61

---

Shuningdek, ayrim kamchiliklarga ega: shkalasi notekis (kvad- 
ratik) darajalanadi; o ‘lchash xatoligi biroz katta (magnitoelektrikka 
nisbatan);  sezgirligi yuqori emas.
Elektrodinamik  o ‘lchash  asboblari.  Ularning  ishlash  prinsipi 
ikki o ‘tkazgich va ulardan elektr toki o ‘tishi natijasida o ‘zaro mexanik 
ta’sirlashishga asoslangan. Elektrodinamik asboblar o ‘lchanayotgan 
kattalikni  o ‘zgaruvchan yoki o ‘zgarmas  tokka  o ‘zgartiruvchi o ‘l- 
chash o ‘zgartkichi va elektrodinamik tizimlarning o ‘lchash mexa- 
nizmidan iborat  (2.11-rasm).
Harakatlanadigan  g‘altak  ichiga  o ‘q  bilan  strelka  birgalikda 
joylashtirilgan harakatlanuvchi g‘altakli elektrodinamikli asboblar 
keng  qo‘llaniladi.  G ‘altak  o ‘ramlaridagi  toklar