Ta’lim vazirligi o. Y u. R a s h I d o V, I. I. A L i m o V

5. 
Kreditning  maqsadliligi. 
Bu  tamoyilning  m ohiyati  shundaki, 
qarz  oluvchi  tom on id an  olingan  kreditlar  aniq  bir  maqsadni  amalga 
oshirishga  y o ‘naltirilgan  b o i is h i   zarur.  Kreditning  qaysi  maqsadga 
y o ‘naltirilganligi,  m asalan,  tovar  moddiy  boyliklar  sotib  olishga  yoki 
biror  ishlab  chiqarish  xarajatlarini  qoplashga  va  hokazo,  aniq  biror 
obyektga  maqsadli  y o ‘naltirilganligi  korxona  bilan  bank  o ‘rtasida 
tuziladigan  kredit  sha rtn o m a d a   ko'rsatilgan  bo'ladi.  Korxona  oigan 
kreditini  faqatgina  kredit  shartn o m ad a  k o ‘rsatilgan  ishni  bajarishga 
sarflashi  kerak.
B un da  kredit  m uayyan,  aniq  obyektga:  ishlab  chiqarish  xarajat- 
lariga,  ishlab  chiqarish  zaxiralariga,  tayyor  m ahsulotga,  jo'natilgan 
tovarlarga,  hisob-kitob  hujjatlariga  va  hokazolarga  beriladi.
Y uqorida  keltirilgan  tam o y illar  kreditning  iqtisodiy  kategoriya 
sifatida  mavjud  bo'lishi  va  harakat  qilishining  m u h im   tomonlarini 
o 'z id a   ifodalaydi.
Bizning  fikrimizcha  bo zo r  iqtisodiyoti  sharoitida  kreditning yuqo­
rida keltirilgan tamoyillaridan tashqari, kreditdan oqilona foydalanishni 
ifodalovchi  tamoyil  kreditning  samaradorligi  tamoyilini  kiritish  zarur. 
Bu tamoyil nafaqat kredit va foiz summasini bankka qaytarib to ‘lashni, 
u n d a n   tashqari  shu  kredit  yo rdam ida  kreditlanadigan  yoki  moliya- 
lashtiriladigan soha, tarm oq,  korxona qancha samaradorlikka erishishini 
ifodalashi  zarur.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  beriladigan  kreditlar

---

m a ’lum  bir  loyihalarning  bajarilishiga  yo'naltirilgan  bo'ladi.  Banklar 
loyihalarni  kreditlash  yoki  m oliyalashtirishdan  oldin  loyihani  bajarish 
u c h u n   y o ‘n a ltirila d ig an   m ab la g ‘larning  sam arad orlig ini  hiso blab  
chiqishlari  zarur.  Agar  biz  bozor  iqtisodi  yuqori  rivojlangan  m am la- 
katlarda  kreditlash  va  loyihalarni  moliyalashtirish  amaliyotiga  e ’tibo r 
beradigan  bo'lsak,  bu  mam lakatlarda  korxona,  tashkilotlarga  kredit 
berishdan oldin  ajratiladigan m ab la g ia rn in g  samaradorligi  hisob-kitob 
qilib chiqiladi.  Agar loyihaga q o ‘yiladigan  m a b la g ia r samara beradigan 
b o ‘lsagina,  shu  loyiha  uchun  m ablag1  ajratiladi.
Kreditning  samaradorligini  ta ’minlash  maqsadida  g‘arb  m am la- 
katlari amaliyotida kreditlashning biz u c h u n  yangi qoidasi q o ilan ilad i. 
Bu  qoida  kreditlashda  «5  «S»  lar  qoidasi»  deb  yuritiladi.
«5  «S»  lar  qoidasi»  ga  asosan  har  bir  «S»  b o ‘yicha  korxonaning 
faoliyati  tahlil  qilib  chiqiladi  va  k o rx o n a   faoliyati  talabga  jav o b  
bersagina  korxonaga  kredit  beriladi.  Q oid ag a  asosan  «S»  harflari 
korxonaning  xo'jalik  faoliyatining  quyidagi  jihatlarini  ifodalaydi.
C haracter  —  qarz  oluvchining  xarakterini  baholash  va  bozordagi 
obro'si;
Capacity —  qarz oluvchining boshlagan  ishini oxiriga yetkaza olish, 
tegishli  d a ro m a d   olish  h a m d a   b a n k   k re d itla rin i  qaytarib  berish  
qobiliyati;
Capital  —  qarz  oluvchining  sarmoyasini  yetarliligi;
Conditions  —  shartlar.  Bunda  iqtisodiy  m u him  va  mazkur biznesni 
rivojlanishi  nazarda  tutiladi.
Collateral  —  garov  (kafolat,  kafillik,  sug'urta  polisi,  tovar  m oddiy 
boyliklar)  va  boshqalar.
Shunday qilib,  banklar to m o n id an  beriladigan  kreditlarning  asosiy 
tamoyillarini  quyidagi  sxemada  ko ‘rsatish  m um kin.