Ta’lim vazirligi o. Y u. R a s h I d o V, I. I. A L i m o V

Kreditning  qaytarib  berishlilik  tam oyili. 
Bu  tam oyil  k reditning 
m ustaqil  iqtisodiy  kategoriya  ekanligi  sh a rtid ir,  q aytib  berish lik 
kreditning  urnumiy  belgisi  hisoblanadi,  qaytib  berishlilik  o ‘z - o ‘zidan 
vujudga  kelmaydi:  u  moddiy  jaray o n larga,  qiym atning  aylanishini 
tugashiga  asoslanadi.  A m m o  doiraviy  ay lanishning  tugashi  —  bu 
qaytarib berishi emas,  faqat  qaytarib berish  u c h un   zamin  tayyorlashdir. 
Kreditni  qaytarish  aylanishdan  ch iq q a n   m ablag'lar  qarz  oluvchiga 
pul  mablag‘larining qaytarish  imkoniyatini  bergan  taqdirda qaytariladi, 
qaytarib  berishlilik  ikki  yoklama  ja ra y o n n i  ifoda  etadi,  u  kreditor 
uchun  ham,  qarz  oluvchi  uchun  ham   bir  xil  darajada  m uhim dir.
Qiymatni  qaytaruvchi  haiakatida  huquqiy  tom oni  ham   m uhim dir. 
Muayyan bir muddatga beriladigan  qiymatga egalik  huquqi  kreditordan 
qarz  oluvchiga  o'tmaydi.
Qarzga  beriladigan  qiymat  faqat  m uayyan  bir  tnuddatgina  o 'z  
egasi  q o ‘lidan  uzoqlashadi,  lekin  egasini  o'zgartirm aydi.
B o ‘sh  turg an  resurslarni  a k k u m u la ts iy a   q iluvchi  b a n k la r   bu  
resurslardan  o ‘z  resurslari  sifai'da  foydalana  olmaydi.  Batik  qarzga 
beruvchi  mablag‘ning  egasi  bo'Iib  korxona,  tashkilot,  alohida  shaxslar 
hisoblanadi.
Qaytarib berishlilik  muayyan  sh a rtn c rn a d a  o'zining o 'r m n i  iopadi.
Qaytarib  berishlilik  obvektiv  belgi  hisoblanadi.  Kreditni  qaytarib 
berishlilik tomoni  uni boshqa iqtisodiy kategoriyalardan,  shu ju m lad a n , 
m oliyadan  farq  qilish  imkonini  beradi.
Kreditdan  samarali  foydalanish  asosidagi  qaytarib  berishlilik  — 
b u tu n   bank  faoliyatining  markaziy  punkti  hisoblanadi.  K reditning  bu

---

tam oyili  am aliyotda  k red it  va  u n d a n   foydaianganlik  u c h u n   foiz 
sum m asini  kredit  bergan  muassasa  hisobiga  ko ‘chirish  yo'li  bilan 
to'lanadi.  Shu yo‘l bilan banklar kredit resurslarining qayta tiklanishini 
t a ’minlaydi.  Sobiq  ittifoq  davrida  markazlashgan  rejali  iqtisodiyot 
sharoitida kreditlashning  «qaytarilmagan ssuda»  deb  ataladigan  noras- 
miy  tushunchasi  bor  edi.  Kreditlashning  bu  shakli  xalq  xo‘jaligining 
k o ‘p  tarm oqlarida  ayniqsa  qishloq  xo‘jaligi  sohasida  keng  tarqalgan 
edi.  Kredit davlat banki tom onidan qarz oluvchining moliyaviy ahvolini 
hisobga olmagan holda berilar edi.  0 ‘zining iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra 
qaytarilmaydigan  ssudalar  budjet  subsidiyalarini  q o ‘shimcha  shakli 
sifatida  namoyon  bo'ladi.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  «qaytarilmas 
kredit»  tushunchasi  bozor iqtisodiyoti tamoyillariga yot  bo ‘lib,  bunday 
kreditning amaliyotda b o ‘lishi  iqtisodiyot uchun juda xavfli  hisoblanadi.