Таълим вазирлиги низомов Шухрат Рашидович

1.3-расм. Оралиқ ва том ѐпма плиталарида эксплуатация мобайнида юзага келадиган дарзларнинг турлари.

1. 
   - зўриқтирилган арматурадаги анкеровка бузилганда;
   
2. 
   - сиқилиш кучланиши таъсирида кесимдаги арматура сонининг етарли бўлмаган ҳолатида.
   

1.7-жадвал Оралиқ ва том ѐпмаларида эксплуатация мобайнида юзага келадиган
дарзларнинг турлари қуйидаги жадвалда келтирилган (1.4-расм).

Дарзлар турининг рақами	Пайдо бўлиш сабаби			Таъсири оқибати
1	2			3
1	Киришиш			Юк таъсирида қисман ѐпилади. Бикирлик ва умрбоқийликни камайтириши мумкин
2	Тортилган юборишда натижасида	арматурани қолипга	қуйиб ѐпишиш		Толасимон майда дарзлар юк кўтариш қобилиятига таъсир қилмайди.
3	Қотиш жараѐнида бетон ва қолипнинг турлича деформацияланиши натижасида			Оралиқларда жойлашганда юк кўтариш қобилиятига таъсир қилмайди. Таянчга яқин жойлашганда кўтариш қобилиятини пасайтириш мумкин.
4	Таяниш шарти бўйича ташиш ва монтаж қилиш жараѐнида лойиҳа талабларининг бузилиши			Кўтариш қобилиятига сезиларли таъсир қилмайди. Умрбоқийлик бўйича кўрсаткичи камаяди, дарзбардошлилик ва бикирлик кўрсаткичлари камайиши мумкин.
5	Тортилган юборишда	арматурани	қўйиб		Кўтариш қобилиятини камайтиради. Кўтариш қобилиятининг камайиши жуда сезиларли даражада бўлиши мумкин.

Остидан кўриниш


Устидан кўриниш


Четки кўриниш




1.4-расм. Оралиқ ва том ѐпма плиталарида эксплуатация жараѐнида пайдо бўладиган дарз турлари.
1.8-жадвал Стропила тўсинларида учрайдиган дарзларнинг турлари қуйидаги жадвалда
келтирилган (1.5-расм).

Дарзлар турининг рақами	Очилиш кенглиги ва нормал ишлаш жараѐнидаги тавсифи	Очилиш кенглиги ва нормал ишлаш жараѐнидан четлашган ҳолатдаги тавсифи	Нормал ишлаш жараѐнидан четлашиш сабаблари
1	2	3	4
1	Мавжуд эмас	Дарзлар беқарор, баъзи жойларида тўлқинсимон	Тайѐрлаш жараѐнида киришиш ва кенгайиш, ҳарорат ва намлик таъсирида бетоннинг қаватланиши
2	Мавжуд эмас	Толасимон дарзлар	Кўндаланг кучларнинг таъсири (юкланиш натижасида, арматуранинг анкерлаш зонаси узунлигининг ортиши ва ҳ.к.)
3	Мавжуд эмас	А) Дарзнинг тавсилоти 1-тур дарзларга хос; Б) Зўриқиш дарзлари	А) Тайѐрлаш жараѐнида киришиш ва ҳароратдан; Б) Блок ишига плитанинг ҳам қўшилишидан.
4	Мавжуд эмас	А) Дарзнинг тавсифи 1-тур дарзларга ухшаш.	А) Тайѐрлаш жараѐнида киришиш ва ҳароратдан; Б) Полка бўйлаб тўсин деворида арматуранинг етарли даражада қўйилмаганлиги.
5	Мавжуд эмас	Дарзнинг тавсифи 1-тур дарзларга ухшаш.	Тайѐрлаш жараѐнида киришиш ва кенгайиш, ҳарорат ва намлик таъсирида
6	Мавжуд эмас	Зўриқиш дарзлари.	Арматуранинг етарли даражада анкерланмаганлигидан (авария ҳолатидан дарак бериши мумкин)
7	Мавжуд эмас	Дарзларнинг очилиш кенглиги 0,1 мм дан катта.	Юкланиш ҳолати. Тайѐрлаш босқичида арматуранинг етарли даражада тортилмаганлиги
8	Мавжуд эмас	Зўриқиш дарзлари.	Бетон мустаҳкамлиги камайган. Арматуранинг бетон билан тишлашиши бузилган (авария ҳолатидан дарак бериши мумкин).

1.5-расм. Стропила тўсинларида учрайдиган дарз турлари.
1.9-жадвал
Сегментли ҳовонли фермаларда учрайдиган дарзларнинг турлари қуйидаги жадвалда келтирилган (1.6-расм).

Дарзлар турининг рақами	Пайдо бўлиш сабаби				Таъсири оқибати
1	2				3
1	Киришиш				Юк таъсирида қисман ѐпилади. Бикирлик ва умрбоқийликни камайтириши мумкин
2	Тортилган юборишда натижасида	арматурани қолипга	қўйиб ѐпишиш	Толасимон майда дарзлар юк кўтариш қобилиятига таъсир қилмайди.
3	Қотиш жараѐнида бетон ва қолипнинг турлича деформацияланиши натижасида				Оралиқларда жойлашганда юк кўтариш қобилиятига таъсир қилмайди. Таянчга яқин жойлашганда кўтариш қобилиятини пасайтириш мумкин.
4	Таяниш шарти бўйича ташиш ва монтаж қилиш жараѐнида лойиҳа талабларининг бузилиши				Кўтариш қобилиятига сезиларли таъсир қилмайди. Умрбоқийлик кўрсаткичи камаяди, дарзбардошлилик ва бикирлик кўрсаткичлари камайиши мумкин.
5	Тортилган юборишда	арматурани	қўйиб	Кўтариш қобилиятини камайтиради. Кўтариш қобилиятининг камайиши жуда сезиларли даражада бўлиши мумкин.

1.6-расм. Сегментли ҳовонли фермаларда учрайдиган дарз турлари.
1.10-жадвал Параллел камарли фермаларда учрайдиган характерли дарзларнинг турлари
қуйидаги жадвалда келтирилган (1.7-расм).

Дарзлар турининг рақами	Очилиш кенглиги ва нормал ишлаш жараѐнидаги тавсифи	Очилиш кенглиги ва нормал ишлаш жараѐнидан четлашган ҳолатдаги тавсифи	Нормал ишлаш жараѐнидан четлашиш сабаблари
1	2	3	4
1	Дарзларнинг очилиш кенглиги 0,2 мм гача	Дарзлар 0,2 мм дан катта	Ҳовон арматурасининг камарга етарли даражада киритилмаган. Арматуралашда лойиҳадан четлашиш. Дефект- авария ҳолатидан дарак бериши мумкин
2	Дарзларнинг очилиш кенглиги 0,4 мм гача	Дарзлар 0,4 мм дан катта	Узелларни арматуралашда лойиҳадан четлашиш.
3	Дарзларнинг очилиш кенглиги 0,02 мм гача	Дарзлар 0,02 мм дан катта	Арматураларнинг силжиши. Плиталарнинг таяниш ўлчами лойиҳадагидек эмас.

1.7-расм. Параллел камарли фермаларда учрайдиган характерли дарзлар.


1.11-жадвал Ҳовонсиз фермаларни эксплуатацияси жараѐнида учрайдиган характерли
дарзларнинг турлари қуйидаги жадвалда келтирилган (1.8-расм).

Дарзлар турининг рақами	Очилиш кенглиги ва нормал ишлаш жараѐнидаги тавсифи	Очилиш кенглиги ва нормал ишлаш жараѐнидан четлашган ҳолатдаги тавсифи	Нормал ишлаш жараѐнидан четлашиш сабаблари
1	2	3	4
1	Очилиш кенглиги 0,3 мм гача бўлган кўп сонли дарзлар	Дарзлар 0,3 мм дан катта.	Узелларни арматуралашда лойиҳадан четлашиш. Юкланиш ҳолати (бошқа турдаги белгилар мавжуд бўлганда). Дефект авария ҳолатидан дарак бериши мумкин
2	Очилиш кенглиги 0,3 мм гача бўлган кам сонли дарзлар	Дарзлар 0,3 мм дан катта. Осма кранларда аҳамиятли дарзлар	Арматураларнинг силжиши. Юкланиш ҳолати
3	Мавжуд эмас	Зўриқиш дарзлари	Арматуранинг етарли даражада тортилмаганлиги. Юкланиш ҳолати. Дефект авария ҳолатидан дарак бериши мумкин
4	Мавжуд эмас	А) Дарзлар беқарор, баъзи жойларида тўлқинсимон Б) Зўриқиш дарзлари	А) Тайѐрлаш босқичида киришиш ва кенгайиш, ҳарорат-намлик таъсирида. Б) Тортилган арматурани бўшатишда қолипга ѐпишишдан. Ҳимоя қатламининг катталашувидан
5	Мавжуд эмас	Зўриқиш дарзлари	Арматуранинг бирикмаларининг нотўғри анкерлашдан. Дефект- авария ҳолатидан дарак бериши мумкин
6	Мавжуд эмас	А) Дарзлар беқарор, баъзи жойларида тўлқинсимон Б) Зўриқиш	А) Тайѐрлаш босқичида киришиш ва кенгайиш, ҳарорат-намлик таъсирида. Б) Тортилган арматурани бушатишда қолипга ѐпишишдан. Ҳимоя қатламининг катталашувидан.
		дарзлари
7	Очилиш кенглиги 0,3 мм гача бўлган дарзлар	Дарзлар 0,3 мм дан катта.	Плита ва ферманинг биргаликда ишлаши. Арматураларнинг силжишинатижасида ҳимоя қатламининг қалинлашуви.

1.8-расм. Ҳовонсиз фермаларни эксплуатацияси жараѐнида учрайдиган характерли дарзлар.
1.12-жадвал Икки навдали устунларда учрайдиган характерли дарзларнинг турлари
қуйидаги жадвалда келтирилган (1.9-расм).

Дарзлар турининг рақами	Очилиш кенглиги ва нормал ишлаш жараѐнидаги тавсифи	Очилиш кенглиги ва нормал ишлаш жараѐнидан четлашган ҳолатдаги тавсифи				Нормал ишлаш жараѐнидан четлашиш сабаблари
1	2	3				4
1	Мавжуд эмас	Устки текисликда четлари тўлқинсимон (тайѐрлаш босқичида).				Ҳарорат-киришиш жараѐнида
2	Мавжуд эмас	Толасимон дарзлардан тортиб ҳимоя қатламининг тўлиқ бузилиши				Толасимон- киришишдан. Арматуранинг коррозияланиши
3	Мавжуд эмас	Четлари тўлқинсимон ва зўриқишдан				Киришиш. арматураларнинг коррозияланиши. монтаж жараѐнида.		Кўндаланг Ташиш ва
4	Очилиш кенглиги 0,1 мм гача бўлган дарзлар	Дарзлар катта.	0,1	мм	дан		Арматураларнинг силжиши натижасида ҳимоя қатламининг ортиши
5	Мавжуд эмас	Дарзлар, синиқлар				Таяниш каллагининг ѐки уни арматуралашда лойиҳадан четлашиш.
6	Очилиш кенглиги 0,2 мм гача бўлган дарзлар	Дарзлар катта.	0,2	мм	дан		Арматуралашда лойиҳадан четлашиш. Юкланиш ҳолатида.

Темирбетон конструкциясини техник ҳолатини баҳолашда юқорида келтирилган шикастланиш ҳолатларидан ташқари яна бир қанча белгилар ѐрдамида уларнинг жисмоний емирилганлик даражалари баҳоланади.
Бу белгилар 1.13- жадвалда батафсил келтирилган.