Таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти энергетика

Ҳаволи узгичлар
Ҳаволи узгичларда электр ёйи сиқилган ҳаво оқими билан сўндирилади. Сиқилган ҳаво орқали сўндиришнинг юқори самарадарлиги туфайли ҳаво узгичларини янада юқори кучланишларда ҳам қўллаш имконини яратди.
Ҳаволи узгичлар асосан уч қисмдан, ёй сўндириш қурилмасидан, сиқилган ҳаво таъминоти ва бошқариш тизимларидан иборат.
Замонавий ҳаво узгичларида ёй сўндириш камераси ситқилган ҳаво бакида жойлашган бўлади.
Ҳаволи узгичларларда ёй сиқилган ҳаво ёрдамида сўндирилади. Ток ўтказувчи қисмларнинг изоляцияси эса форфор ёки бошқа қаттиқ изоляцияловчи материаллар орқали бажарилади.
Ҳаволи узгичлар тузилиш бўйича иккига бўлинади, яъни бўлаклагичли ва бўлаклагичсиз.
Ҳаволи узгичлар вазифасига биноан иккига бўлинади:
Тақсимловчи ҳаво узгичлари, бунда номинал кучланиш -750кВ гача, номинал ток-3200А гача, ўчириш қобилияти -50кА гача.
Геренратор ҳаво узгичлари, бунда номинал кучланиш -25кВ гача, номинал ток-20кА гача, ўчириш қобилияти -160кА гача.
Афзалликлари: ёнғин ва портлашга хавфсиз, тез ишлаши, юқори узиш қобилиятига эгалиги, тез ишловчи автоматик қайта улашни амалга ошира олиши, ёй сўндирувчи контактларни кам ейилиши, ташқарига ва ичкарига ўрнатишга яроқлилиги.
Камчиликлари: компрессор қурилмасининг зарурлиги, консрукциясининг мураккаблиги, қимматлиги.



Вакуумли узгичлар
Вакуумли узгичлар - бу коммутация аппарати бўлиб, электр занжирни бир қисмини номинал ва қисқа туташув токларда узиб-улаш учун хизмат қилади. Узиб-улашда ҳосил бўладиган электр ёйни вакуумда сўндирилади.
Ишлаш принципи идеал вакуумда хеч қандай зарядланадиган зарраларни бўлмаганлиги сабабли контактлан ажраганда унинг юзасида икки хил потенциал туфайли эриган метал бўғи хосил бўлади. Синусоидал токларда синусоиданинг нолдан ўтиши пайтида метал буғларида ҳосил бўлган зарядлардаги энергия йўқолади ва уларнинг ўрнини бўшлик эгаллайди. Шундай қилиб ёй сўнади.
Афзалликлари:

• 
  тузилишининг соддалиги;
  
• 
  узгичнинг ҳолатини (тик, ётиқ ва бошқалар) ишига таъсири йўқлиги;
  
• 
  юқори ишончлилик;
  
• 
  ўлчамларни кичиклиги;
  
• 
  портлаш ва ёнғинга хавфсизлиги;
  
• 
  ишлагандаги овозни йўқлиги;
  
• 
  экологик тозалиги;
  
• 
  ишлатишга қулайлиги.