Таълим вазирлиги Гулистон давлат университети

4. Ултрабинафша ва инфрақизил нурланишларининг манбалари ва уларли қўлланилиши. Қишлоқ хўжалигида ултрабинафша нурланиш тўлқинлар узунлигининг 400 дан 1 нм гача диапазонини эгаллайди. 300 ва 400 Нм орасидаги интервалда учта соҳа бор: УФ-А (315-400 Нм), УФ-В (280-315 Нм), УФ-С (100-280 Нм). Бу соҳаларда нурлар турли хоссаларга эга бўлиб ишлайди. Ултрабинафша нур кўзга кўринмайди, лекин кўз учун жуда ҳавфли. Тўлқин узунлиги 295 Нм дан қисқа ултрабинафша нурлар ўсимликларни ҳолсизлантиради, шунинг учун бундай тўлқинли нур, умумий ёруғлик оқимидан йўқотиш керак.
УФ-А соҳанинг нурлари тушганда баъзи моддалар ёришади-люминесценция ёритиши деб аталади. Бу соҳа нурлари баъзи моддаларнинг кимёвий таркибини люминесцент анализ қилишда, маҳсулотларнинг биологик хоссаларини аниқлашда ишлатилади. Биологик активлиги катта эмас.
УФ-В соҳанинг нурлаш ҳайвонларга кучли биологик таъсир этади. Нурлантиришда провитамин Д витамин Д га айланади. У фосфор-калцийли бирикмаларни хазм қилишга ёрдам беради. Суякларини мустаҳкамлайди, рахитга қарши восита сифатида ишлатилади. УФ-В соҳаси эритем таъсир этиш хусусиятига ҳам эга. Эритем қон томирларининг кенгайиши оқибати бўлиб, организмда бошқа керакли реакцияларни келтириб чиқаради.
УФ-С соҳанинг ултрабинафша нурлари бактерияларни ўлдиришга қобилиятли. Сув, идиш, ҳаво ва ҳоказоларни зарарсизлантиришда ишлатилади.
Инфрақизил нурланишнинг диапазони 780 Нм дан 1мм тўлқинида тугайди. Учта соҳага бўлинади. ИК-А (780-1400 Нм), ИК-В (НОО-ЗООО Нм), ИК-С (3000 Нм-1 мм). Инфрақизил нурлар кўринмайди, кўзга сезилмайди. Асосий хоссаси уларнинг иссиқлик таъсири: жисмлар ИК нурларни ютганда қизийди. Шунинг учун улар қиздиришда ишлатилади. Инфрақизил нурлар ортиқча берилганда тирик тўқима хужайралари ўта қизиб (43,5°С дан ортиқ) ҳалок бўлади. Дон дезинфекция, омбор зараркунандалари нурланганда донга нисбатан кучлироқ қизиб ҳалок бўлади. Ултрабинафша нурлантириш манбалари ЛЭ-15, ЛЭ-30-1, ЛЭ-Р40- эритем оқим берувчи лампалари, шишадан тайёрланган ДРВЭД -ёйли симоб волфрамли эритем узли ичига балласт ва қайтарувчи қоплама жойлаштирилган лампалар, увиол шишадан тайёрланган, юқори симобли горелка ва балласт спирали жойлаштирилган. ДБ бактерицид лампалари стерилизация учун ишлатилади.
Нурлатувчи қурилмалари: ЭОС-1-30, УФОЗ-1-375, ЛЭСХ2-40-30 кенг ишлатилади, ЭОС-130-стационар нурлатгич-чироқда нурлатувчи манба сифатида ЛЭ-30 лампаси, УФОЗ-1-375 қурилмаси ДРТ-375 лампаси ўрнатилган ойнасимон нурлатгичдан иборат. ЛЭСХ-2-40/30 чироқ-нурлатгич люменисцентли, эритемли бўлиб қишлоқ хўжалигига мослашган ЛЭ-30-1 эритемли лампа ва балласт сифатида чўғланиш лампаси билан жиҳозланган. Кўчма қурилмалар УО-3 чорвачиликда ишлатилади. ДРТ-375 нурлантириш манбаи.
ПРК (тўғри симобли кварц)-эритем лампалар, ЭУВ (эритем увиол) люменисцент лампалар, БУВ (бактерияларни ўлдирадиган увиол) - люменисцент лампалар.
Саноатда 127 ва 220В кучланишда, қуввати 250 ва 500Вт бўлган
ЭС типидаги лампалар ишлаб чиқарилади. ЭС-параболик шаклида
колба, ичи кўзгу билан қопланган. БИ-500 иситкичларида жўжа-ларни иситиш учун ишлатилади, 500-600 жўжани иситадиган брудер деб айтилади, унда ЗС-3 тўртта 250Вт лампалар бор.
ИКУФ-1-инфрақизил иситиш ва ултрабинафша нурлантириш қурилмаси бўлиб ҳайвонларини иситишда қўлланилади. Ёриткичнинг ичига ИКЗК-220-250 қуввати 250Вт иккита инфрақизил лампаси ва эритем ЛЭ-15 қуввати 15 Вт қайтаргич билан жойлашган. ЛЭ шишаси увиолдан ясалган. Умумий қуввати 540Вт.
САВОЛЛАР
1. Йодли чўғланиш лампасииинг хусусиятлари иималардан иборат?
2. Люменисцент лампали схемада кучланиш берилган кейин лампанинг ёниши қандай бўлади?
3. ДРЛ лампа қандай тузилган ва тармоққа қандай уланади?

2. 
   Иссиқхоналарда ўсимликларни нурлантириш учун қандай лампалар ишлатилади ва уларни хусусиятлари ҳамда камчиликлари нималардан иборат?
   

5. Ултрабинафша нурлалиш учун қандай лампалар ишлатилади?
6. ПРУС-1 қурилманинг тузилиши ва ишлашини айтинг.