Таълим вазирлиги Гулистон давлат университети

2.2-Мавзу: ТУПРОҚҚА ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИНИНГ ТУЗИЛИШИ ВА ИШЛАШИ


Режа:
1. Плугнинг тузилиши ва ишлаши.
2. Плугнинг тортишга бўлган қаршиликлари ва уларни пасайтириш
усуллари.

3. 
   Тупроққа юза ишлов бериш машиналари ва қуроллари.
   
4. 
   Ерга ишлов бериш машиналарини такомиллаштиришнинг асосий
   

йўналишлари.
Адабиётлар: 6, 10, 12


1. Плугнинг асосий иш органлари корпус, чимқирқар, пичоқ ва тупроқ чуқурлаткичлардан иборат.
Корпус тузилишига кўра ағдаргичли, ағдаргичсиз, кесувчи, кўмиб кетувчи ҳамда дискли турларига бўлинади. Корпус таянчга махкамланган лемех, ағдаргич ва дала тахтасидан иборат. Баъзи корпусларда тупроқларнинг тўлиқ ағдариш учун ағдаргичга узайтиргич уланади.
Иш вақтда корпус лемехнинг тиғи ва дала тахтасининг кетинги остки сирти эгат тубига тегиб сирпанади. Дала тахтаси лемех ва ағдаргичга таъсир этувчи тупроқ босимидан ҳосил бўладиган ёнаки кучларга акс таъсир кўрсатиб, таянчи бурилиб кетишдан сақлайди.
Умумий ишларга мўлжалланган плугларга қамраш кенглиги 25, 30, 35 см, махсус плугларга эса 45, 50, 60, 70 ва 100 см бўлган корпуслар ўрнатилади.
Иш юзасининг шаклига қараб ағдаргичлар цлиндрсимон, маданий, винтли ва ярим винтли бўлади. Мамлакатимизда асосан маданий ва ярим винтли ағдаргичлар ишлатилади.
Ағдаргичсиз корпус шамол эррозиясига учрайдиган ерларнинг тупроқ қатламинн ағдармай чуқур ҳайдаш-юмшатиш учун ишлатилади. Бундай ҳайдашда тупроқ қатлами аралашмай яхши юмшайди.
Исканали корпус оғир тупроқли ва юмшоқ ерларни шудгорлашда ишлатилади. Искананинг тупроққа санчиладиган учи лемехдан 2-3 см олдинга чиқиб туради ва корпусни тупроққа киришини таъминлайди, шунингдек лемехни тошларга дуч келганда синишидан сақлайди.
Корпус лемех, ағдаргич, дала тахтаси ва стойкадан иборат. Корпус ҳаракатланганида лемех ер қатламини кесиб ағдаргичга узатади. Лемехга ер қатламининг катта босими таъсир этиши натижасида у тез ёйилади. Бунинг оқибатида лемех учки қисмининг шакли ўзгаради ва ўтмасланиб қолади, ернинг плугга кўрсатадиган қаршилик кучи ортади ва ер ҳайдаш сифати ёмонлашади. Ёйилган лемехларни тиклаш мумкин. Бунинг учун лемех қиздирилиб унинг орқа қисмидаги ортиқча металл болға билан ўриб ёйиб чузилади, сўнгра чархланади. Бунда лемехнинг чархланган тиғи 0,5...1мм қалинликда бўлиши керак.
Орқа қисмидаги металлни ёйиб чўзиш ҳисобига лемехни 3-4 марта қайта тиклаш мумкин.