Таълим вазирлиги фарғона давлат университети “ижтимоий гуманитар фанлар ” кафедраси

Aksariyat iqtisodchilar tomonidan sug‘urta munosabatlari moliya tizimining asosiy bu\inlari sifatida ko‘rib utiladi.
Sug‘urta munosabatlari- unda katnashuvchi subyektlar o‘rtasidagi xo‘jalik subyektlari iqtisodiy faoliyati natijasida vujudga keluvchi extimolli zararlarni koplash yoki sug‘urta holatlarini sodir bo‘lishi okibatlari bilan bo\lik uy xo‘jaliklari yuqotishlarini tenglashtirish uchun muljallangan sug‘urta fondiga maqsadli badallar hisobiga alohida pul fondlarini shakllantirish bo‘yicha qayta taqsimlash munosabatlari majmuasidir.
Sug‘urtaning qo‘yidagi turlari mavjud:

1. 
   Ijtimoiy sug‘urta
   
2. 
   Mulkiy sug‘urta.
   
3. 
   Shaxsiy sug‘urta.
   
4. 
   Javobgarlik sug‘urtasi.
   
5. 
   Tavakkalchilik sug‘urtasi.
   

Ijtimoiy sug‘urta munosabatlarining obyekti- fukarolarning daromadlari hisoblanadi. Shaxsiy sug‘urtada- fukarolarning xayoti, so\ligi va mehnat qobiliyati hisoblanadi. Ijtimoiy va shaxsiy sug‘urta yirikrok tarmoqda birlashtirilishi mumkin ya’ni uy xo‘jaligi daromadlarini sug‘urtalash. Javobgarlik sug‘urtasida obyekt sifatida sug‘urtalanuvchining mahsulot yetkazib berish bo‘yicha shartnoma shartlarini bajarish, kreditorlar qarzlarini qaytarish va boshqalar hisoblanadi. Tavakkalchilik sug‘urtasi yoki tadbirkorlik xatarlari sug‘urtasida foyda olinmaslik va qurilishi mumkin bo‘ladigan zarar hisoblanadi.
Mulkiy sug‘urta munosabatlarining obyekti sifatida sug‘urtalovchining moddiy qiymatliklari hisoblanadi.
Sug‘urta qo‘yidagi funksiyalarni bajaradi:

1. 
   Risk;
   
2. 
   Ogoxlantirish;
   
3. 
   Nazorat.
   

Davlat har qanday o‘zining vazifalari bo‘yicha aniq maqsadlarga erishish uchun moliyadan foydalanadi. O‘rnatilgan maqsadlarni amalga oshirishda moliyaviy siyosat muhim rol o‘ynaydi. Moliyaviy siyosatni ishlab chiqish va uni amalda qullash jarayonida o‘rnatilgan vazifalarni amalga oshirish shart sharoitlari ta’minlanadi. Ular iqtisodiy manfaatga ta’sir qilishning faol quroli sifatida ishtirok etadi. Moliyaviy siyosat ko‘p kirralidir. U quyidagi muhim bu\inlarni o‘z ichiga oladi:
Moliyaning rivojlanishini ilmiy asoslangan konsepsiyalarini ishlab chiqish. U asosan iqtisodiy qonunlar talablarini o‘rganish, xo‘jalikning rivojlanish holatini har tomonlanma kompleks tahlil qilish, ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlarini, aholi extiyojlarini rivojlanish istiqbollarini tahlil qilish jarayonlarini o‘z ichiga oladi.
Istiqboldagi va joriy davrda moliyadan foydalanishning asosiy yo‘nalishlarini aniqlash. Bunda xalqaro omillar, moliyaviy mabla\larni o‘sish imkoniyatlarini hisobga olingan holdagi iqtisodiy siyosatda ko‘zda tutiluvchi o‘rnatilgan maqsadlarga erishish yo‘llaridan kelib chiqadi.
Amaliy faoliyatlarni muvofiqlashtirish. Bunda belgilangan maqsadlarga erishishga yunaltirilgan amaliy faoliyatlarni tashkiliy asoslari ko‘zda tutiladi.
Yuqoridagi bu\inlarning yaxlitligi moliyaviy siyosatni mazmunini aniqlab beradi. Istiqbolsiz moliyaviy siyosat moliyaning rivojlanishini asosiy konsepsiyalarini to‘lakonli ravishda mukammalashtirmaslik oqibatlari hisoblanadi.
Davlatning moliya siyosati bilan jamiyatning iqtisodiy faoliyati o‘rtasida muhim o‘zaro bo\liqlik mavjud.
Bir tomondan, moliyaviy siyosat iqtisodiy munosabatlar mahsuli bo‘lib, jamiyat siyosatini ishlab chiqishda va amalga oshirishda erkin emas, ya’ni moliyaviy siyosat mamlakat iqtisodiyotiga bevosita bo\liqdir.
Ikkinchi tomondan, moliyaviy siyosat mamlakatning iqtisodiy bazisidan kelib chiqqan va rivojlangan holda ma’lum bir mustaqillikka ega, hamda u o‘ziga hos qonuniyatlar va rivojlanish mantiqiga ega.
Ushbu yo‘nalishlarga asoslangan holda moliyaviy siyosat davlat iqtisodiyotiga va moliyaviy holatiga teskari ta’sir etadi. Bu ta’sir turlicha bo‘lishi mumkin;