Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Тадқиқотлар натижаси шуни кўрсатдики: 
- янгидан суғориладиган ўтлоқи-аллювиал тупроқлар - гумус билан таъминланиши 
бўйича паст таъминланган (0,5-1,0%)
6
; фосфорнинг ҳаракатчан шакли билан жуда кам 
таъминланган (0-15 мг/кг) тупроқлар, калийнинг ҳаракатчан шакли билан ўртача 
таъминланган (200-300 мг/кг); 
-эскидан суғориладиган ўтлоқи-аллювиал тупроқлар гумус билан таъминланиши 
бўйича кам таъминланган (гумус миқдори – 1,0 - 1,5 %) фосфорнинг ҳаракатчан шакли 
билан жуда кам таъминланган (0-15 мг/кг), калийнинг ҳаракатчан шакли билан ўртача ва
кам таъминланган (200-300 мг/кг , 100-200 мг/кг);
- ўтлоқи - аллювиал қумли тупроқлар гумус билан таъминланиши бўйича ўратача 
таъминланган (гумус миқдори - 1,0 - 1,5%), фосфорнинг ҳаракатчан шакли билан жуда 
кам таъминланган (0-15 мг/кг) калийнинг ҳаракатчан шакли билан кам таъминланган (100-
200 мг/кг); 
- ўтлоқи ботқоқ тупроқлар гумус билан таъминланиши бўйича ўртача 
таъминланган (гумус миқдори - 1,0 - 1,5 %) фосфорнинг ҳаракатчан шакли билан жуда 
кам таъминланган (0-15 мг/кг), калийнинг ҳаракатчан шакли билан кам таъминланган 
(100-200 мг/кг); 
- Шўрхоқ тупроқлар эса гумус билан таъминланиши бўйича жуда паст 
таъминланган (˂0,5 %), фосфорнинг ҳаракатчан шакли билан жуда кам таъминланган (0-
15 мг/кг)
7
, калийнинг ҳаракатчан шакли билан ўртача таъминланган (200-300 мг/кг);
Жанубий Оролбўйи ҳудудида тарқалган тупроқлар учун ҳарактерли белгилардан 
бири – бу уларнинг юқори карбонатли эканлигидир, шунингдек, ушбу тупроқларнинг 
шўрланганлиги ва қатламлар бўйлаб органик модданинг турғун эмаслигидир. 
Карбонатлар миқдори бўйича ўрганилаётган гидроморф тупроқлар деярли бир хил 
кўрсаткичларга эга. Барча тупроқларда карбонат миқдори тупроқнинг механик таркибига 
боғлиқ ҳолда профил бўйлаб 6,94 дан 8,75% оралиғида тебраниб туради. Тупроқ 
реакцияси унинг энг характерли ва сезгир белгиси ҳисобланади. Тупроқ муҳити тупроқ 
кимёвий таркибининг энг аҳамиятли хусусиятларини, тупроқ ҳосил бўлишининг барча 
шароитларини, тупроқ генезисини, шунингдек тупроқда рўй берадиган ўзгаришларнинг 
энг нозик жиҳатларини ҳам ифодалаб беради. Маълумки, кўпчилик қишлоқ хўжалиги 
6
М.М.Тошқўзиев, Н.И.Шадиевалар томонидан ишлаб чиқилган “Тупроқларда гумус ҳолати кўрсаткичлари.
7
А .Ж.Баиров [2014] томонидан Суғориладиган тупроқларда минерал ва органик ўғитларни табақалаштириб 
қўллаш.

---

246 
экинлари миқдори тупроқ муҳити нейтралга яқин ва кучсиз ишқорий бўлганда (рН=6-7, 
рН=7,1-8,0) яхши ўсиб ривожланади. Тупроқ реакция муҳити, яъни унинг кислоталилиги, 
нейтраллиги ёки ишқорийлиги тупроқнинг кимёвий ва биокимёвий хоссалари учун улкан 
аҳамият касб этади. Тадқиқотларимиз давомида тупроқнинг рН кўрсаткичларини аниқлаш 
натижалари, ўрганилган тупроқларда асосан кучсиз ишқорий муҳитга эга эканлигини 
кўрсатди, тупроқларнинг рН кўрсаткичи 7,4 – 7,7 атрофида тебраниб туриши қайд этилди. 
Олиб борилган таҳлил натижаларига кўра тупроқдаги озиқа элементларининг 
профил бўйлаб тақсимланиши унинг механик таркиби ва