Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Фойдаланилган адабиётлар 
1.Атабаева Х.Н, Худойқулов Ж.Б Ўсимликшунослик.Т “Фан ва технология”. 2018. 
2.Атабаева Х.Н,Толипов М. Суғориладиган майдонларда икки марта дон ҳосили 
етиштириш технологияси. Ж. ”Пахтачилик ва дончилик”.1999. Б 50-52. 
3.Доспехов Б.А. Методология полевого опыта. Изд-во «Колос» Москва 1985. 
4.Мишустин Е.Н, Шильникова В.К Биологическая фиксация атмосферного азота. М. 
Колос. 1968.Б 395. 
5.Нурматов Ш., Мирзажонов Қ. ва бошқалар. “Дала тажрибаларини ўтказиш 
услублари” (ЎзПИТИ, 2007) Б.8-51.
6.Юхимчук Ф.Ф Азотный обмен и возрастные изменения бобовых растений. Киев: 
изд.Урожай.1957. С 258. 
 
ҒЎЗА НАВИ ВА УРУҒЛАРИ БОЗОРИНИ ЎРГАНИШ ВА ИСТИҚБОЛЛАРНИ 
БЕЛГИЛАШ 
Ш.С.Козубаев Ғ.Қ.Абдувохидов,Н.Абдурахманова 
Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот 
институти 
Давлат буюртмасини бекор қилиш ва фермер хўжаликларига пахта хомашёсини 
эркин ишлаб чиқариш ва сотиш, Пахтачилик тизимини ва уруғлик фондини жамғаришни 
ислоҳ қилишни назарда тутади. 
Янги шароитда ҳар қандай ишлаб чиқарувчи, шу жумладан уруғчи-мутахассис 
ҳам режа тузиш учун чуқур таҳлиллар асосида иш юритиши керак, бошқача қилиб
айтганда, замонавий маркетинг фаолиятисиз нормал хизмат кўрсата олмайди, чунки бозор 
иқтисодиёти ўз маҳсулотига доимий равишда истеъмолчиларни излашни назарда тутади. 
Бу, энг аввало, нав ва авлодлар кесимида потенциал ҳаридорларни аниқлаш, уларнинг 
эҳтиёжларини, уруғ экишга бўлган жорий ва истиқболдаги талабини ўрганишдир. Ишлаб 
чиқарилаётган нав ва чигитларга давлат буюртмасини бериш амалиёти режалаштирилган 

---

210 
ишлаб чиқаришдаги хатоларни такрорлади ва бу пахта толасининг сифатини ва шунга мос 
равишда ҳаридоргирлигини йўқотишининг асосий сабабларидан бири бўлди. 
Маълумки, асосий майдонларга жойлаштириш учун танлаб олинган навлар 
уруғига бўлган талаб ва таклифнинг номутаносиблиги айрим навлар уруғининг кўп 
етиштирилишига, аксинча, бошқа навларнинг етишмаслигига олиб келади. Уруғларнинг 
ортиқча ишлаб чиқарилиши қимматли материалнинг техник мақсадларда ишлатилишига 
ва сифатсиз уруғларни экиш учун мажбурий ишлатиш учун зарур бўлган уруғларнинг 
етишмаслигига олиб келади. Бу ҳолатда, афсуски, кўпайтириш учун навларни нотўғри 
жойлаштириш туфайли катта йўқотишлар ҳисобга олинмайди. 
Мутахассисларнинг фикрича, муаммони маркетологлар ва ушбу соҳанинг етакчи 
олимлари ёрдамида ҳал қилиш учун тармоқлараро баланс лойихаларини тузиш зарур 
бўлиб, улар нафақат уруғчиликнинг ҳақиқий эҳтиёжлари ва имкониятларини, балки 
уруғчиликнинг узоқ муддатли истиқболларини ҳам акс эттириши керак.
Шу ўринда шуни таъкидлаш жоизки, ҳар қандай ривожланган бозор, жумладан, 
уруғлик бозори ҳам (афсуски, бизнинг пахтачиликимизда ҳали тўлақонли пайдо бўлмаган) 
талаб ва таклиф мутаносиблиги асосида шаклланади. Бундай мавқега эришиш учун эса, 
биринчи навбатда, замонавий маркетинг хизматини йўлга қўйиш зарур. 
Бу бўлинмалар, биринчи навбатда, оммавий экилган навлар орасидан ҳам, янги 
навлар орасидан ҳам энг истиқболли навларни ишлаб чиқаришни ўрганиш ва таҳлил 
қилиш билан шуғулланиши керак. Ушбу маълумотларни ҳисобга олган ҳолда, уларни 
кўпайтиришнинг энг мақбул коэффициенти ишлаб чиқилиши зарур. Изланишлар энг 
муносиб ҳусусий уруғлик ишлаб чиқарувчилар ва қайта ишлов берувчиларни ўз ичига 
олиши керак. Шундан сўнггина, мутахассислар ассортимент ва авлодлар ҳажми бўйича 
таклифлар ҳавола этиш керак. Таклифда, шунингдек, уруғларнинг туксизлиги ва 
туклилиги, эҳтимол дрожланганлиги ёки капсулланганлиги, уруғларни кимёвий ёки физик 
ишлов бериш усуллари билан аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Шунингдек, харидорларнинг 
хизмат турига бўлган эҳтиёжларини ўрганиш, шунингдек, уруғлик ва хизматлар учун 
мумкин бўлган нархларни прогнозлаш бўйича материалларни тўплаш фойдали бўлади. 
Юқоридаги зоналарни тўплагандан сўнг, кейинги қадам, маълум бир фермер 
хўжалиги ва қайта ишлаш корхонаси шароитида навлар ва авлодлар бўйича схемаларни 
кўпайтириш режаларини, шунингдек сотиш ва хизмат кўрсатиш бўйича дастлабки 
кўрсатмаларни тузишни бошлашдир. Aлбатта, бу ерда экспорт салоҳиятини ўрганишга 
эътибор қаратиш лозим. 
Ғўза уруғчилигини ташкил этиш, уруғчиликда эркин бозор муносабатларида, 
шунингдек, хўжалик юритишнинг бошқа соҳаларида хусусий хизматларнинг кенг 
тармоғини яратишни назарда тутади.
Табиийки, бу ишларнинг барчаси ишлаб чиқарувчилар ва қайта ишловчилар, 
дилерлар, шунингдек, танлаб олинган ғўза навлари интелектуал мулк бўлган патент эгаси, 
оригинатор ва муаллифларини рағбатлантириш бўйича янги инновацион ғоялар асосида 
таклифлар ишлаб чиқиш билан бирга олиб борилиши керак бўлади.