Таълим вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат педагогика

Keywords: PISA, reading literacy, mathematical literacy, science, testing, research, 
roadmap. 
О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018- yil 8-
dekabrdagi “Xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro 
tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari tо‘g‘risida”gi 997-sonli qarori bilan 
Xalqaro baholash dasturlari bо‘yicha xalqaro tadqiqotlarda О‘zbekiston 
Respublikasining ishtirok etishiga tayyorgarlik kо‘rish bо‘yicha «Yо‘l xaritasi» 
tasdiqlangan.
Unda eng ustivor vazifa qilib quyidagilar olindi: xalqaro tadqiqotlar 
natijalariga asoslangan holda о‘qish, matematika va tabiiy yо‘nalishdagi 
fanlardan davlat ta’lim standartlari, о‘quv dasturlari hamda о‘quv adabiyotlari 
mazmuniga о‘zgartirish va qо‘shimchalar kiritish; PISA tadqiqotiga batafsilroq 
nazar tashlaylik: PISA (Programme for International Student Assessment) 
о‘quvchilarning savodxonligini baholash bо‘yicha xalqaro tadqiqot dasturi 
bо‘lib, dasturning asosiy maqsadi о‘n besh yoshli о‘quvchi yoshlarning о‘qish, 
(matnni tushunish), matematika va tabiiy fanlar bо‘yicha savodxonlik 
darajalarini hamda ijodiy fikrlash kо‘nikmalarini turli xil testlar kо‘rinishida 
baholashdan iboratdir. Ushbu loyihalar о‘quvchi yoshlarning ijodiy va tanqidiy 
fikrlashlariga, olgan bilimlarini hayotda qо‘llay olish qobiliyatlariga baho berish 
va keyinchalik bu kо‘nikmalarni rivojlantirishga undaydi. Har uch yilda amalga 
oshiriladigan PISA dasturi mamlakatlarga ta’lim tizimi yutuq va kamchiliklari 
haqida о‘z vaqtida axborot berish, tegishli dasturlarning ta’sirini tahlil qilish 

---

321 
imkoniyatini yaratib, ta’lim siyosati sohasidagi qarorlar qabul qilishni qо‘llab-
quvvatlaydi.
PISAning asosiy vazifasi – mamlakatlarni ta’lim siyosatiga oid 
ma’lumotlar bilan ta’minlash va qarorlar qabul qilishda ularni qо‘llab-
quvvatlashdan iborat. Tadqiqotning har uch yilda о‘tkazilishi esa mamlakatlarga 
siyosiy qarorlarni va tegishli dasturlarning ta’sirini hisobga olish uchun 
ma’lumot va tahlillarni о‘z ichiga olgan holda о‘z vaqtida axborot berish 
imkoniyatini yaratib beradi. Agar tadqiqotni о‘tkazish davriyligi qisqa muddatda 
amalga oshirilsa, о‘zgarishlar va yangilanishlar uchun yetarli vaqt va kerakli 
ma’lumotlarni tо‘play olmaslik muammosini vujudga keltiradi.
PISA dasturi asosida o‘quvchilar tayyorgarligini baholash uch yо‘nalishda 
(О‘qish savodxonligi, Matematik savodxonlik, tabiiy-ilmiy savodxonlik) 
bо‘yicha amalga oshiriladi. Bularning har biri ma’lum bir о‘quv faniga mos 
keladi. Asosiy e’tibor о‘quvchilar asosiy tushunchalarni anglashiga, yuqorida 
kо‘rsatilgan uch yо‘nalish doirasida о‘rganilayotgan asosiy usullarni 
egallashlariga va о‘z bilimlarini turli vaziyatlarda ishlata olish qobiliyatiga 
qaratiladi.
Baholashda о‘quvchilarni о‘quv fanlarini tо‘liq mazmun mohiyatini 
о‘zlashtirishiga alohida e’tibor qaratilmaydi. Tadqiqotda hayotda kerak hamda 
о‘quvchilarni fanlarning о‘zaro bog‘liqligidan xabardorligini baholashga e’tibor 
qaratiladi. (oldiga qо‘yilgan masalani yechishda turli fanlarni о‘rganish 
jarayonida olingan bilimlaridan yoki boshqa axborot manbalaridan olingan 
bilimlaridan foydalanishlariga e’tibor beriladi). 
PISA dasturida о‘quvchilarning matematik savodxonligi 54 ta topshiriq 
(84 ta savol), о‘qish savodxonligi 8 ta topshiriq (28 ta savol), tabiiy fanlardan 
bilimi 13 ta topshiriq (35ta savol), shu yо‘nalishlar bо‘yicha о‘quvchilarning 
kompetentliligi, muammolarni yecha olish kо‘nikmalari 10 ta topshiriq (19 ta 
savol) yordamida aniqlanadi. Savollarning 50 foizi javobi tanlanadigan (test) 
bо‘lsa, 12 foizi savollarning javoblari о‘quvchi tomonidan aniq sо‘z yoki 
raqamlar vositasida ifodalanadi savollarning qolgan qismiga о‘quvchi erkin 
javob yozishi kerak bо‘ladi.
Ba’zi bir topshiriqlaraynan bir hayotiy vaziyatlarga doir, turli 
murakkablikka ega bir necha savoldan iborat bо‘ladi.
Testlar bir necha variantda tuziladi. Bunda bir guruhdagi topshiriqlar bir 
necha variantga kiritilishi mumkin. О‘quvchilar haqidagi ma’lumotlar anketa 
sо‘rovnomasi yordamida tо‘planadi. (anketani tо‘ldirishga 40 daqiqa ajratiladi). 
Maktab ma’muriyati ham qisqacha anketa tо‘ldiradi, maktab xodimlarining soni, 
о‘qituvchilar mustaqilligi, maktab resurslari, tajribalari haqida ma’lumotlar 
tо‘plash amalga oshiriladi.
Olingan ma’lumotlardan oldindan belgilangan omillarning ta’lim 
natijadorligiga ta’sirini aniqlash maqsadida foydalaniladi. 
O‘zbekiston 2021-yilda 3 ta (o‘qish savodxonligi, matematik 
savodxonlik, tabiiy-ilmiysavodxonlik) yo‘nalish bo‘yicha ishtiroki etishi ko‘zda 
tutilmoqda PISA barcha fanlarga umumiy ball bermaydi, aksincha, u har bir fan 
sohasi uchun baho beradi va har bir hudud uchun o‘rtacha ball darajasini 

---

322 
belgilaydi. Biroq, har bir mamlakatga har bir fan bo‘yicha aniq bir daraja berish 
mumkin emas. PISA muayyan maktab о‘quv dasturlarining ustunligini о‘rganish 
о‘rniga, о‘quvchilarning asosiy mavzularda bilim va kо‘nikmalarini qо‘llay 
olish qobiliyati, muammolarni tahlil qilish, sharhlash va samarali hal qilish, 
fikrlash va muloqot qilish imkoniyatlarini kо‘rib chiqadi. PISA dasturida 
o‘quvchilar maktabda о‘rganishi lozim bо‘lgan hamma narsani tо‘liq о‘zlashtira 
olmaydilar. Samarali о‘rganuvchi bо‘lish uchun nafaqat bilim va kо‘nikmalarni, 
balki ular qanday va nima uchun о‘rganilishi haqida xabardor bо‘lishi lozim. 
PISA о‘quvchilarning о‘qish (matnni tushunish), matematika va tabiiy fanlardan 
savodxonligini oshirish bilan bir qatorda о‘quvchilardan ta’lim olishga qiziqish, 
о‘zlari haqida ma’lumotlar va ta’lim strategiyasi haqida fikrlarini sо‘raydi. 
Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasida maktab ta’limi kо‘p jihatdan bu 
kompetensiyalarni shakllantirishga yо‘naltirilmagan. Hali ham kо‘p maktablarda 
eskicha usullarda ta’lim berilayapti, ya’ni tayyor bilimlar berilayapti. Aslida 
maktab о‘quvchilarni “о‘rganishga о‘rgatishi” lozim, ya’ni mustaqil bilim 
olishga о‘rgatishi kerak bо‘ladi. Darsliklar va undagi о‘quv topshiriqlari 
mazmuni ham bunday PISA topshiriqli vazifani bajarishga mо‘ljallanmagan. 
О‘zbekistonning PISA tadqiqotida ishtirok etishi О‘zbekiston umumta’lim 
maktablari bitiruvchilarining ta’lim olishni davom ettirishga qay darajada 
tayyorligini aniqlash hamda о‘quvchilarning ta’lim sohasidagi yutuqlari, 
shuningdek, turli mamlakatlarning ta’lim tizimlari haqidagi qiyosiy 
ma’lumotlarni olish imkoniyatini beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.Kompetensiyaviy yondashuv asosidagi Davlat ta’lim standarti. 2017-yil 6-
aprel. 187-sonli qaror. 2.Ismailov D. va boshqalar. Xalqaro tadqiqotlarda 
boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘qish savodxonligini aniqlash. – Toshkent: 
Sharq, 2019.
3.www.edu.uz 
4.www.rtm.uz