Ta’lim-tarbiya nazariyasi va metodikasi

Mavzu: 6

BADIIY ASAR PAFOSI HAQIDA
 
Pafos yunoncha "ehtiros", "hissiyot", "iztirob" ma'nolarini anglatuvchi "pathos" so'zidan 
olingan. Adabiy atama sifatida esa asarga singib ketgan, undagi badiiy tasvirning yo'nalishini 
belgilab beradigan jo'shqin tuyg'u va ko'tarinki ruhni anglatadi. Bu tuyg'u va ruh ijobiy 
xarakterda bo'lganda xayrixohlikni, salbiy tabiatga ega bo'lganda inkorni bildirishi mumkin.
 
Pafos bilan yozilgan asarda adib o'z nuqtayi nazari va qarashlarini berkitmaydi. Aksincha, 
o'zi ilgari surgan va o'tkazmoqchi bo'lgan hayotiy-estetik fikrni kuchli hayajon hamda jo'shqin 
ehtiros bilan yoqlaydi. Shu tariqa, pafos bilan yozilgan asarning o'quvchisi ko'pincha yozuvchi 
qarashlarining tarafdoriga aylanadi. Chunki asarning pafosi uni xolis kuzatuvchi emas, balki 
astoydil tarafdor bo'lishga undaydi.
 
Pafos badiiy asarning ifoda tarzinigina emas, balki uning ma'no-mohiyatini ham belgilab 
beradi. Chunonchi, "Asrga tatigulik kun" romanida oddiy temiryo'lchi Edigey va Nayman 
onaning o'ylari, so'zlari, qilgan ishlari kuchli pafos bilan tasvirlangani uchun ham kitobxonni 
o'ziga rom etadi. Ayni paytda, jungjanglar, Jo'lomon va Sobitjonning xatti-harakatlari, gaplari, 
tutumlari adib tomonidan jo'shqinlik bilan inkor etilgani sababli o'quvchi bu timsollarni qabul 
qilolmay qoladi. Shu tariqa asarning pafosi uning o'quvchisiga o'z nuqtayi nazarini aniq belgilab olishda yordam beradi.
 
Asar pafosi, ayniqsa, Nayman ona timsoli tasvirida yaqqol bo'y ko'rsatgan. Manqurt haqidagi afsonada insonning asosiy bel-gisi bo'lmish o'zlikdan ayirish, xotirasidan mahrum qilish cheksiz nafrat bilan tasvirlanganki, o'quvchi beixtiyor Ch. Aytmatovning qizg'in tarafdoriga aylanganini 
bilmay ham qoladi. Shunday qilib, turli davrlarda "pafos" tushunchasi boshqacha ma'noga ega edi, garchi ko'pchilik adabiyotshunoslar pafosni belgilashda Belinskiyning fikriga asoslanib, u pafos asarda hukmronlik qiladigan "ma'naviy" ehtirosdir. Shu bilan birga, zamonaviy tadqiqotchilar (G. Pospelov) pafosning bir nechta turlarini ajratib ko'rsatmoqdalar.