Ta’lim sоhasi: 110000 Pedagogika Ta’lim yo`nalishi
Download 0,53 Mb.
|
КПишчи 2019 5
- Bu sahifa navigatsiya:
- Касбий педагогика педагогик фан соҳаси сифатида.Касбий таълим тизими касбий педагогика объекти сифатида.
- Касбий педагогнинг педагогик асоси. Педагог фаолиятининг индивидуал стиллари. Касб таълими педагогининг касбий маданияти, унинг асосий аксиологик, технологик ва шахсий-ижодий компонентлари.
2 МАвзу. Касбий педагогика педагогик фан соҳаси сифатида.Касбий таълим тизими касбий педагогика объекти сифатида. Режа. Касбий педагогика фанининг таркибий тузилиши, асосий тармоқлари,фанлар тизимидаги ўрни ва бошқа фанлар билан муносабати. Ўзбекистон Республикасида касб таълими ислоҳоти. Ma’lumki, insonning har bir hatti-harakati ongli ravishda amalga oshadi. Ana shu ongli hatti-harakatlar psixolog olim P.Y.Galperin va uning maslakdoshlari fikricha quyidagi uch asosiy bosqichni o‘ziga qamrab oladi: Birinchi bosqich mo‘ljalga olish deb nomlanib, unda shaxs o‘z oldiga qo‘ygan maqsadini belgilab oladi, ya’ni bajaradigan ishlarini rejalashtiradi, maqsadga erishish omillarini modellashtiradi. Ikkinchi asosiy bosqich. Amalga oshirish bosqichida o‘z imkoniyati, shart- sharoit, mavjud bo‘lgan ko‘plab boshqa omillarni hisobga olgan holda hatti-harakatlar amalga oshirilib, ma’lum natijaga erishiladi. Uchinchi bosqich nazorat qilish va o‘zgartirish kiritish (takomillashtirish) bosqichi hisoblanib, unda ko‘zlangan maqsad bilan olingan natija qiyoslanadi va kerakli xulosa chiqarilib, zarur bo‘lsa, rejalashtirish va amalga oshirish bosqichlarining mazmuni, tuzilmasi, shakli va kechishiga o‘zgartirishlar kiritiladi. Kishilar (inson) tomonidan amalga oshiriladigan barcha jarayonlar kabi ta’lim- tarbiya ishi ham ushbu yuqoridagi qonuniyatga to‘liq bo‘ysunadi. Demak, ta’lim- tarbiya ishi ma’lum meyorlar doirasida amal qiladi. Bu meyorlarsiz ta’lim-tarbiya ishi mazmun, shakl, zamon, makon hamda natijalar nuqtai nazarida samarasiz bo‘ladi. Aslini olganda, maxsus ta’lim muassasalarida amalga oshiriladigan ta’lim-tarbiyaviy ishlar aniq maqsadni ko‘zlab reja asosida kechadi. Ma’lumki, Respublikamizda kasb-hunar ta’limi: elementar; o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi bosqichlarida amalga oshiriladi va maxsus belgilangan hujjat bilan tasdiqlanadi. O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi kasb-hunar kollejlarida amalga oshiriladi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunida “Kasb-hunar kollejlari jihozlanganlik darajasi, pedagogik tarkibining tanlanganligi hamda o‘quv jarayonining tashkil etilishi jihatidan yangi tipdagi ta’lim muassasalari hisoblanadi. Ular bir yoki bir necha zamonaviy kasb-hunarni egallash hamda tegishli o‘quv fanlaridan “chuqur nazariy bilim olish imkonini beradi”1 deb ko‘rsatilgan. Kasbiy tayyorgarlik iqtisodiyotning muayyan sohasida muvaffaqiyatli kasbiy faoliyat ko‘rsatishga imkon beradigan maxsus bilim, ko‘nikma, malaka va mehnat tajribalari kabilar majmuasidir. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, T.- 1997y. 22 O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi amaldagi Qonunining 13- moddasida “O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi olish maqsadida har kim umumiy o‘rta ta’lim asosida akademik litsey yoki kasb-hunar kollejlarida o‘qishning yo‘nalishini ixtiyoriy ravishda tanlash huquqiga ega. Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari egallagan kasb-hunar bo‘yicha ishlash huquqini beradigan hamda bunday ish yoki ta’limning navbatdagi bosqichida davom ettirish uchun asos bo‘ladigan o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi beradi. Akademik litsey o‘quvchilarning intellektual qobiliyatlarini jadal o‘stirishni, ularni tabaqalashtirilgan va kasb-hunarga yo‘naltirilgan bilim olishlarini ta’minlaydigan uch yillik o‘rta maxsus o‘quv yurtidir. Kasb-hunar kolleji o‘quvchilarining kasb-hunarga moyilligi, mahorat va malakasini chuqur rivojlantirishni, tanlangan kasblar bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisos olishni ta’minlaydigan uch yillik o‘rta maxsus kasb-hunar o‘quv yurtidir” – deb ko‘rsatilgan. Kasb-hunar kolleji tegishli davlat ta’lim standartlari doirasida o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi beradi. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining bitiruvchilariga davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi diplomlar beriladi. Bu diplomlar, yuqorida zikr etilganidek, ta’limning keyingi bosqichlarida o‘qishni davom ettirish yoki egallagan ixtisoslik va kasb-hunar bo‘yicha mehnat faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini beradi. Kasb-hunar ta’limi tizimining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri – kasb-hunar kollejlarining ishlab chiqarish korxonalari bilan uzviy aloqada bo‘lishidadir. Kasb- hunar kollejlari uchun baza bo‘lgan korxonalar o‘quvchilar uchun kerakli jihozlar, asbob-uskunalar ajratadi, korxona sexlarida ishlab chiqarish amaliyotini o‘tish uchun imkoniyat yaratadi. Shunday qilib, yuqorida zikr etilgan fikr-mulohazalarga asoslanib, kasb-hunar pedagogikasining vazifasi yoshlar tomonidan kasb-hunar sir-sinoatlarini egallash qonuniyatlarini o‘rganish hamda pedagogik amaliyotga qo‘yilgan maqsadlarga maqbul erishish omillarini ko‘rsatishdan iboratdir, deb xulosa chiqarish mumkin. Ko‘p asrlik kishilik jamiyatining amaliy tajribalari, falsafa, jamiyatshunoslik, pedagogika va psixologiyaga oid g‘oyalar, dunyo miqyosida kechayotgan ta’lim- tarbiyaga oid bilimlar, maxsus pedagogik tadqiqotlar natijalari, izlanuvchi pedagog novatorlar tajribalari va shu kabilar Kasb-hunar ta’limi pedagogikasini rivojlantiruvchi manbalardir. Shunday qilib, kasb-hunar pedagogikasi nisbatan yangi va rivojlanuvchi fandir. U kasb-hunar ta’limi tizimining takomillashuvi jarayonida umumiy pedagogikadan maxsus soha sifatida ajralib chiqdi. Kasb-hunar ta’limi pedagogikasining o‘z obekti, predmeti, prinsiplari, maqsadi, mazmuni, tashkiliy shakllari, metod va vositalari, o‘ziga xos kategoriyalari mavjud bo‘lib, ular fanning asosini tashkil etadi. Zamonaviy kasb-hunar ta’limining asosiy xususiyati - uning integratsiya yo‘nalishi (tendensiyasi) hisoblanib, bu holat ichki va tashqi bo‘lishi mumkin. Agar tashqi integratsiya umumjahon ta’lim makonini qurish bilan bog‘liq, ya’ni turli mamlakatlarda to‘plangan tajribalardan foydalanishni ko‘zda tutgan bo‘lsa, ichki integratsiya predmetlararo yondashuv asosida integrativ kurslar tuzishni ko‘zda tutadi. Ana shunday integrativ o‘quv predmetlaridan biri kasb-hunar 23 pedagogikasining o‘zi hisoblanadi. Chunki u kichik mutaxassislar tayyorlashning zaruriy va yetarli mazmunining darajasini belgilovchi Davlat ta’lim standartlariga binoan yaratilmoqda. Kasbiy ta’limning shakllanishi: yosh avlodni mehnat faoliyatiga tayyorlash muhim ijtimoiy pedagogik vazifa bo‘lib, insoniyat jamiyati o‘z tarixida bu masalani turlicha yechimini topishga harakat qilgan. Dastlabki paytlarda bolalarni mehnatga tayyorlash bevosita mehnat faoliyati jarayonida amalga oshirilgan. Dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilikning paydo bo‘lishi yoshlarni hayot faoliyatiga maxsus tayyorlash zarurligini muhim masala sifatida kun tartibiga qo‘ydi. Shunday qilib, aqliy va jismoniy mehnat ajraldi. Uzoq o‘tmish tarixda ustoz-shogird tizimi paydo bo‘ladi. Yuqoridagilarga xulosa qilib, takidlash joizki, hozirgi jadal sur’atli fan-texnika taraqqiyoti natijasida kasbiy mehnat mazmuni va xarakteri jadal ravishda o‘zgarmoqda, texnika sohasidagi yangiliklar ishlab chiqarish jarayoniga tezkorlik bilan joriy etilib, insoniyat jamiyatining tinchligi, farovonligi ta’minlanmoqda. Bunga ko‘plab rivojlangan mamlakatlarni misol sifatida ko‘rsatish mumkin. Ana shunday yetakchi mamlakatlar orasidan o‘ziga munosib o‘rin egallayotgan Respublikamiz uchun yuqori malakali, keng ixtisosli, mehnat bozorida raqobatlasha oladigan mutaxassis kadrlarga talablar qo‘yilgan ( 5-jadvalga qarang). Mutaxassis kadrlarga qo‘yilgan talablar 5-jadval Asoslar Kadrlar tayyorlashga qo‘yilgan talablar Sanoatlashgan jamiyatga o‘tish, xalqaro o‘zaro ta’sirlar masshtabini kengayishi Kommunikabellik, tolerantlik, ijtimoiy moslashuvchanlik, axborot texnologik madaniyat, moslashuvchan tafakkur. Xalqaro hamkorlikda yechimini topish mumkin bo‘lgan global muammolarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi Dunyoqarash va tafakkurni global, tizimli, axborot texnologik loyihalash. Iqtisodni dinamik rivojlanishi, raqobatning kuchayishi, malakasiz mehnatning qisqarishi, bandlik sohasidagi chuqur tuzilmaviy o‘zgarishlar Kasbiy kompetentlik va mobillik, muntazam ravishda malaka oshirish va qayta tayyorlashga talab, raqobatbardoshlik Ishbilarmonlikning rivojlanishi, individual- xususiy faoliyat, mehnat bozorini tuzish. Kadrlar tayyorlashga talab va taklif Ishbilarmonlik, raqobatbardoshlik, o‘z kasbiy mahoratini oshira borish, mustaqillik, ijodkorlik Tez, to‘g‘ri, mustaqil ravishda qabul qilish, dinamik ravishda ishlab chiqarish texnologik jarayonlarining o‘zgarishi. O‘zi va kasbiy faoliyat natijalarini tahlil eta bilish. Kasbiy mustaqil, javobgarlik, kreativlik, adekvat o‘z-o‘zini baholash kabilar. Dunyo miqyosidagi ijtimoiy, iqtisodiy va ishlab chiqarishdagi texnik va texnologik o‘zgarishlar kadrlar tayyorlashga yangi talablar qo‘ymoqda. Rossiyalik olim E.F.Zeyer tomonidan K.K.Platonov g‘oyalariga asoslangan holda, to‘rt komponentli mutaxassis tuzilmasi ishlab chiqilgan bo‘lib, unda kasbiy fazilatlar shaxsning ijtimoiy-psixologik va psixofiziologik komponentlari, talab etiladigan ixtisosliklar kabilarni o‘ziga qamrab oladi (6 va 7-jadvallarga qarang) Mutaxassis tuzilmasi 6-jadval T/r Kasbiy fazilatlar Shaxsning ijtimoiy Talab etilgan kasbiy muhim 24 psixologik va psixo- fiziologik komponentlari ixtisosliklar 1. Kasbiy yo‘nalganlik Moyillik, qiziqishlar, munosabatlar, kutayotgan natijalar Ijtimoiy kasbiy qobiliyatlar: hamkorlik qilishga tayyorligi, yutuqlarga intilish, kasbiy jihatdan o‘sishga tayyorlik, ijtimoiy javobgarlik, ishonchlilik 2. Kasbiy kompetentlik Kasbiy bilim, malaka va ko‘nikma, ixtisoslik Ijtimoiy-huquqiy va iqtisodiy kompetentlik, maxsus kompetentlik, shaxsiy kompetentlik, (bir kasb) doirasidan tashqari bilim, ko‘nikma va malakaga ega bo‘lish kabilar 3. Muhim k asbiy f azilat Diqqat-e’tiborlilik, kuzatuvchanlik, qat’iyatlilik, kirishuvchanlik, mustaqillik, o‘zini nazorat qila olishlik Kasbiy mustaqillik, ijtimoiy kasbiy intellekt, texnologik jarayonlarni rejalashtira olish qobiliyati, tashhislash qobiliyati, kasbiy moslashuvchanlik va shu kabilar. 4. Muhim kasbiy psixologik-fiziologik fazilatlar Ekstravertivlik, chamalash, reaktivlik Umumlashgan kasbiy qobiliyatlar: ish-harakatlaridagi muvofiqlik, tezkor reaksiya, chamalay olish, chidamlilik, sabr-toqatlilik, qat’iyatlilik kabilar. Muhim kompetentlik mazmuni 7-jadval Kompetensiya Kompetentlik mazmuni Ijtimoiy O‘ziga javobgarlikni olish, oldiga qo‘yilgan maqsadga erishish yo‘lida o‘z qiziqishlarini ishlab chiqish va jamiyat talablariga uyg‘unlashtira olish Kommunikativ Og‘zaki va yozma muloqot texnologiyalarini o‘zlashtirganlik, shuningdek, kompyuter dasturlari va internet tizimi bilan ishlay olish Axborotchilik Axborot resurslari, texnologiyalari, olingan axborotlarga o‘z munosabatini bildira olish yoki pedagogik ishlov berib o‘quvchilarga tushunarli holga yetkaza olish Maxsus Kasbiy vazifalarni mustaqil va ijodiy bajarishda o‘zi va o‘zgalar ishini obektiv baholash. Kognitiv Muntazam ravishda o‘zining kasbiy mahoratini oshirishga tayyorgarlik, shaxsiy imkoniyat- larini dolzarblashtirish va amalga joriy etish, mustaqil ravishda bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirish qobiliyati, o‘zini doimo rivojlantirishga intilishi va shu kabilar. Professionalizm (kasbiy yetuklik)ning eng yuqori darajasi kasbiy mahorat hisoblanib, u kasbiy faoliyatning mohirlik cho‘qqilarini zabt etishni ko‘zda tutadi. Boshlang‘ich (elementlar) kasb-hunar ta’limi umumiy o‘rta ta’lim maktablarida, qisqa muddatli maxsus o‘quv kurslarida ma’lum tor ixtisoslikni egallashga imkon beradi. O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi umumiy o‘rta ta’lim negizida o‘quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, tanlagan kasbi bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisoslikni egallashni ta’minlaydigan o‘qish muddati uch yillik ta’limdir. Oliy kasb-hunar ta’limi - yuqori malakali mutaxassislarni ikki (bakalavriat va magistratura) bosqichda tayyorlaydi. Kasb-hunar ta’limining tarixan vujudga kelishi va rivojlanishi quyidagi omillar bilan asoslanadi: 25 - mehnat sohalarining bo‘linishi, jismoniy va aqliy kasblar sonining ortishi; -urbanizatsiya, ya’ni jamiyat rivojlanishida shaharlar rolining oshishi; -fan-texnika taraqqiyoti va ilg‘or ishlab chiqarish texnologiyalarining yaratilishi hamda tezkorlik bilan amaliyotga joriy etilishi kabilar. Ijtimoiy institut sifatida kasb-hunar ta’limi tizimi quyidagi uch asosiy vazifani bajaradi, bular: ta’limiy (ta’lim, tarbiya berish, shaxsni rivojlantirish), iqtisodiy (mehnat bozorida raqobatlasha oladigan kichik mutaxassis kadrlar tayyorlash) va ijtimoiy-madaniy (ijtimoiy faol, mustaqil holda izlanuvchan faoliyat ko‘rsatuvchi ma’naviy yetuk shaxsni shakllantirish). Bu vazifalar kasb-hunar ta’limining rivojlanish tarixida minglab yillar davomida shakllangan. Sharq pedagogik tafakkuri antologiyasi, Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati va xalq hunarmandchiligi tarixiga oid manbalar tahlili bunga misol bo‘la oladi. Bu haqda X.X.Tilashev, A.Ismoilov, M.M.Hayrullayev, I.Xusanxo‘jayev, N.Boboyev, B.G.G‘ofurov, A.X.Qosimjonov, M.X.Xursandov, X.F.Rashidov, D.A.Zohidova, X.Homidiy va ko‘plab shu kabilar vatandosh olimlar tomonidan nashr ettirilgan ishlarda muhim ma’lumotlar keltirilgan. Shu o‘rinda Rossiyada tashkil etilgan dastlabki ta’lim muassasalari qatoriga Pyotr I tomonidan tashkil etilgan navigatsiya maktabi, artilleriya maktabi (1712), harbiy feldsherlik maktabi (1754), san’at bilim yurti (1783), o‘qituvchilar seminariyasi (1786) kabilarni ko‘rsatish mumkinligi rus pedagog olimi V.D.Purin tomonidan ta’kidlangan. Shunday qilib, XIX asrning o‘rtalariga kelib, bir qancha rivojlangan mamlakatlarda ta’limning mumtoz (klassik) umumiy va oliy turiga qo‘shimcha yangi yo‘nalishini shakllantirish muammosi kelib chiqdi. Y.A.Komenskiy, Djon Lokk, J.J.Russo va D.Didro kabilar ham maktab o‘quv rejalariga amaliy bilimlarni kiritish zaruriyatini ko‘rsatib o‘tganlar zero, hozirgi paytda kasb-hunar ta’limi global, umumjahon xarakterga ega bo‘lgan hodisa sifatida e’tirof etilmoqda. Shuningdek, yaxlit kasb-hunar ta’limi tizimining paydo bo‘lish tarixi mehnat qurollari ishlab chiqishga tirikchilik buyumlari, talablarini ortib borishi bilan bog‘liq. Ma’lumki, insonning har bir hatti-harakati ongli ravishda amalga oshadi. Ana shu ongli hatti-harakatlar psixolog olim P.Y.Galperin va uning maslakdoshlari fikricha quyidagi uch asosiy bosqichni o‘ziga qamrab oladi: Birinchi bosqich mo‘ljalga olish deb nomlanib, unda shaxs o‘z oldiga qo‘ygan maqsadini belgilab oladi, ya’ni bajaradigan ishlarini rejalashtiradi, maqsadga erishish omillarini modellashtiradi. Ikkinchi asosiy bosqich. Amalga oshirish bosqichida o‘z imkoniyati, shart- sharoit, mavjud bo‘lgan ko‘plab boshqa omillarni hisobga olgan holda hatti-harakatlar amalga oshirilib, ma’lum natijaga erishiladi. Uchinchi bosqich nazorat qilish va o‘zgartirish kiritish (takomillashtirish) bosqichi hisoblanib, unda ko‘zlangan maqsad bilan olingan natija qiyoslanadi va kerakli xulosa chiqarilib, zarur bo‘lsa, rejalashtirish va amalga oshirish bosqichlarining mazmuni, tuzilmasi, shakli va kechishiga o‘zgartirishlar kiritiladi. Kishilar (inson) tomonidan amalga oshiriladigan barcha jarayonlar kabi ta’lim- tarbiya ishi ham ushbu yuqoridagi qonuniyatga to‘liq bo‘ysunadi. Demak, ta’lim- tarbiya ishi ma’lum meyorlar doirasida amal qiladi. Bu meyorlarsiz ta’lim-tarbiya ishi mazmun, shakl, zamon, makon hamda natijalar nuqtai nazarida samarasiz bo‘ladi. Aslini olganda, maxsus ta’lim muassasalarida amalga oshiriladigan ta’lim-tarbiyaviy ishlar aniq maqsadni ko‘zlab reja asosida kechadi. Ma’lumki, Respublikamizda kasb-hunar ta’limi: elementar; o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi bosqichlarida amalga oshiriladi va maxsus belgilangan hujjat bilan tasdiqlanadi. O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi kasb-hunar kollejlarida amalga oshiriladi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunida “Kasb-hunar kollejlari jihozlanganlik darajasi, pedagogik tarkibining tanlanganligi hamda o‘quv jarayonining tashkil etilishi jihatidan yangi tipdagi ta’lim muassasalari hisoblanadi. Ular bir yoki bir necha zamonaviy kasb-hunarni egallash hamda tegishli o‘quv fanlaridan “chuqur nazariy bilim olish imkonini beradi”1 deb ko‘rsatilgan. Kasbiy tayyorgarlik iqtisodiyotning muayyan sohasida muvaffaqiyatli kasbiy faoliyat ko‘rsatishga imkon beradigan maxsus bilim, ko‘nikma, malaka va mehnat tajribalari kabilar majmuasidir. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, T.- 1997y. 22 O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi amaldagi Qonunining 13- moddasida “O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi olish maqsadida har kim umumiy o‘rta ta’lim asosida akademik litsey yoki kasb-hunar kollejlarida o‘qishning yo‘nalishini ixtiyoriy ravishda tanlash huquqiga ega. Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari egallagan kasb-hunar bo‘yicha ishlash huquqini beradigan hamda bunday ish yoki ta’limning navbatdagi bosqichida davom ettirish uchun asos bo‘ladigan o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi beradi. Akademik litsey o‘quvchilarning intellektual qobiliyatlarini jadal o‘stirishni, ularni tabaqalashtirilgan va kasb-hunarga yo‘naltirilgan bilim olishlarini ta’minlaydigan uch yillik o‘rta maxsus o‘quv yurtidir. Kasb-hunar kolleji o‘quvchilarining kasb-hunarga moyilligi, mahorat va malakasini chuqur rivojlantirishni, tanlangan kasblar bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisos olishni ta’minlaydigan uch yillik o‘rta maxsus kasb-hunar o‘quv yurtidir” – deb ko‘rsatilgan. Kasb-hunar kolleji tegishli davlat ta’lim standartlari doirasida o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi beradi. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining bitiruvchilariga davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi diplomlar beriladi. Bu diplomlar, yuqorida zikr etilganidek, ta’limning keyingi bosqichlarida o‘qishni davom ettirish yoki egallagan ixtisoslik va kasb-hunar bo‘yicha mehnat faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini beradi. Kasb-hunar ta’limi tizimining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri – kasb-hunar kollejlarining ishlab chiqarish korxonalari bilan uzviy aloqada bo‘lishidadir. Kasb- hunar kollejlari uchun baza bo‘lgan korxonalar o‘quvchilar uchun kerakli jihozlar, asbob-uskunalar ajratadi, korxona sexlarida ishlab chiqarish amaliyotini o‘tish uchun imkoniyat yaratadi. Shunday qilib, yuqorida zikr etilgan fikr-mulohazalarga asoslanib, kasb-hunar pedagogikasining vazifasi yoshlar tomonidan kasb-hunar sir-sinoatlarini egallash qonuniyatlarini o‘rganish hamda pedagogik amaliyotga qo‘yilgan maqsadlarga maqbul erishish omillarini ko‘rsatishdan iboratdir, deb xulosa chiqarish mumkin. Ko‘p asrlik kishilik jamiyatining amaliy tajribalari, falsafa, jamiyatshunoslik, pedagogika va psixologiyaga oid g‘oyalar, dunyo miqyosida kechayotgan ta’lim- tarbiyaga oid bilimlar, maxsus pedagogik tadqiqotlar natijalari, izlanuvchi pedagog novatorlar tajribalari va shu kabilar Kasb-hunar ta’limi pedagogikasini rivojlantiruvchi manbalardir. Shunday qilib, kasb-hunar pedagogikasi nisbatan yangi va rivojlanuvchi fandir. U kasb-hunar ta’limi tizimining takomillashuvi jarayonida umumiy pedagogikadan maxsus soha sifatida ajralib chiqdi. Kasb-hunar ta’limi pedagogikasining o‘z obekti, predmeti, prinsiplari, maqsadi, mazmuni, tashkiliy shakllari, metod va vositalari, o‘ziga xos kategoriyalari mavjud bo‘lib, ular fanning asosini tashkil etadi. Zamonaviy kasb-hunar ta’limining asosiy xususiyati - uning integratsiya yo‘nalishi (tendensiyasi) hisoblanib, bu holat ichki va tashqi bo‘lishi mumkin. Agar tashqi integratsiya umumjahon ta’lim makonini qurish bilan bog‘liq, ya’ni turli mamlakatlarda to‘plangan tajribalardan foydalanishni ko‘zda tutgan bo‘lsa, ichki integratsiya predmetlararo yondashuv asosida integrativ kurslar tuzishni ko‘zda tutadi. Ana shunday integrativ o‘quv predmetlaridan biri kasb-hunar 23 pedagogikasining o‘zi hisoblanadi. Chunki u kichik mutaxassislar tayyorlashning zaruriy va yetarli mazmunining darajasini belgilovchi Davlat ta’lim standartlariga binoan yaratilmoqda. Kasbiy ta’limning shakllanishi: yosh avlodni mehnat faoliyatiga tayyorlash muhim ijtimoiy pedagogik vazifa bo‘lib, insoniyat jamiyati o‘z tarixida bu masalani turlicha yechimini topishga harakat qilgan. Dastlabki paytlarda bolalarni mehnatga tayyorlash bevosita mehnat faoliyati jarayonida amalga oshirilgan. Dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilikning paydo bo‘lishi yoshlarni hayot faoliyatiga maxsus tayyorlash zarurligini muhim masala sifatida kun tartibiga qo‘ydi. Shunday qilib, aqliy va jismoniy mehnat ajraldi. Uzoq o‘tmish tarixda ustoz-shogird tizimi paydo bo‘ladi. Yuqoridagilarga xulosa qilib, takidlash joizki, hozirgi jadal sur’atli fan-texnika taraqqiyoti natijasida kasbiy mehnat mazmuni va xarakteri jadal ravishda o‘zgarmoqda, texnika sohasidagi yangiliklar ishlab chiqarish jarayoniga tezkorlik bilan joriy etilib, insoniyat jamiyatining tinchligi, farovonligi ta’minlanmoqda. Bunga ko‘plab rivojlangan mamlakatlarni misol sifatida ko‘rsatish mumkin. Ana shunday yetakchi mamlakatlar orasidan o‘ziga munosib o‘rin egallayotgan Respublikamiz uchun yuqori malakali, keng ixtisosli, mehnat bozorida raqobatlasha oladigan mutaxassis kadrlarga talablar qo‘yilgan ( 5-jadvalga qarang). Mutaxassis kadrlarga qo‘yilgan talablar 5-jadval Asoslar Kadrlar tayyorlashga qo‘yilgan talablar Sanoatlashgan jamiyatga o‘tish, xalqaro o‘zaro ta’sirlar masshtabini kengayishi Kommunikabellik, tolerantlik, ijtimoiy moslashuvchanlik, axborot texnologik madaniyat, moslashuvchan tafakkur. Xalqaro hamkorlikda yechimini topish mumkin bo‘lgan global muammolarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi Dunyoqarash va tafakkurni global, tizimli, axborot texnologik loyihalash. Iqtisodni dinamik rivojlanishi, raqobatning kuchayishi, malakasiz mehnatning qisqarishi, bandlik sohasidagi chuqur tuzilmaviy o‘zgarishlar Kasbiy kompetentlik va mobillik, muntazam ravishda malaka oshirish va qayta tayyorlashga talab, raqobatbardoshlik Ishbilarmonlikning rivojlanishi, individual- xususiy faoliyat, mehnat bozorini tuzish. Kadrlar tayyorlashga talab va taklif Ishbilarmonlik, raqobatbardoshlik, o‘z kasbiy mahoratini oshira borish, mustaqillik, ijodkorlik Tez, to‘g‘ri, mustaqil ravishda qabul qilish, dinamik ravishda ishlab chiqarish texnologik jarayonlarining o‘zgarishi. O‘zi va kasbiy faoliyat natijalarini tahlil eta bilish. Kasbiy mustaqil, javobgarlik, kreativlik, adekvat o‘z-o‘zini baholash kabilar. Dunyo miqyosidagi ijtimoiy, iqtisodiy va ishlab chiqarishdagi texnik va texnologik o‘zgarishlar kadrlar tayyorlashga yangi talablar qo‘ymoqda. Rossiyalik olim E.F.Zeyer tomonidan K.K.Platonov g‘oyalariga asoslangan holda, to‘rt komponentli mutaxassis tuzilmasi ishlab chiqilgan bo‘lib, unda kasbiy fazilatlar shaxsning ijtimoiy-psixologik va psixofiziologik komponentlari, talab etiladigan ixtisosliklar kabilarni o‘ziga qamrab oladi (6 va 7-jadvallarga qarang) Mutaxassis tuzilmasi 6-jadval T/r Kasbiy fazilatlar Shaxsning ijtimoiy Talab etilgan kasbiy muhim 24 psixologik va psixo- fiziologik komponentlari ixtisosliklar 1. Kasbiy yo‘nalganlik Moyillik, qiziqishlar, munosabatlar, kutayotgan natijalar Ijtimoiy kasbiy qobiliyatlar: hamkorlik qilishga tayyorligi, yutuqlarga intilish, kasbiy jihatdan o‘sishga tayyorlik, ijtimoiy javobgarlik, ishonchlilik 2. Kasbiy kompetentlik Kasbiy bilim, malaka va ko‘nikma, ixtisoslik Ijtimoiy-huquqiy va iqtisodiy kompetentlik, maxsus kompetentlik, shaxsiy kompetentlik, (bir kasb) doirasidan tashqari bilim, ko‘nikma va malakaga ega bo‘lish kabilar 3. Muhim k asbiy f azilat Diqqat-e’tiborlilik, kuzatuvchanlik, qat’iyatlilik, kirishuvchanlik, mustaqillik, o‘zini nazorat qila olishlik Kasbiy mustaqillik, ijtimoiy kasbiy intellekt, texnologik jarayonlarni rejalashtira olish qobiliyati, tashhislash qobiliyati, kasbiy moslashuvchanlik va shu kabilar. 4. Muhim kasbiy psixologik-fiziologik fazilatlar Ekstravertivlik, chamalash, reaktivlik Umumlashgan kasbiy qobiliyatlar: ish-harakatlaridagi muvofiqlik, tezkor reaksiya, chamalay olish, chidamlilik, sabr-toqatlilik, qat’iyatlilik kabilar. Muhim kompetentlik mazmuni 7-jadval Kompetensiya Kompetentlik mazmuni Ijtimoiy O‘ziga javobgarlikni olish, oldiga qo‘yilgan maqsadga erishish yo‘lida o‘z qiziqishlarini ishlab chiqish va jamiyat talablariga uyg‘unlashtira olish Kommunikativ Og‘zaki va yozma muloqot texnologiyalarini o‘zlashtirganlik, shuningdek, kompyuter dasturlari va internet tizimi bilan ishlay olish Axborotchilik Axborot resurslari, texnologiyalari, olingan axborotlarga o‘z munosabatini bildira olish yoki pedagogik ishlov berib o‘quvchilarga tushunarli holga yetkaza olish Maxsus Kasbiy vazifalarni mustaqil va ijodiy bajarishda o‘zi va o‘zgalar ishini obektiv baholash. Kognitiv Muntazam ravishda o‘zining kasbiy mahoratini oshirishga tayyorgarlik, shaxsiy imkoniyat- larini dolzarblashtirish va amalga joriy etish, mustaqil ravishda bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirish qobiliyati, o‘zini doimo rivojlantirishga intilishi va shu kabilar. Professionalizm (kasbiy yetuklik)ning eng yuqori darajasi kasbiy mahorat hisoblanib, u kasbiy faoliyatning mohirlik cho‘qqilarini zabt etishni ko‘zda tutadi. Boshlang‘ich (elementlar) kasb-hunar ta’limi umumiy o‘rta ta’lim maktablarida, qisqa muddatli maxsus o‘quv kurslarida ma’lum tor ixtisoslikni egallashga imkon beradi. O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi umumiy o‘rta ta’lim negizida o‘quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, tanlagan kasbi bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisoslikni egallashni ta’minlaydigan o‘qish muddati uch yillik ta’limdir. Oliy kasb-hunar ta’limi - yuqori malakali mutaxassislarni ikki (bakalavriat va magistratura) bosqichda tayyorlaydi. Kasb-hunar ta’limining tarixan vujudga kelishi va rivojlanishi quyidagi omillar bilan asoslanadi: 25 - mehnat sohalarining bo‘linishi, jismoniy va aqliy kasblar sonining ortishi; -urbanizatsiya, ya’ni jamiyat rivojlanishida shaharlar rolining oshishi; -fan-texnika taraqqiyoti va ilg‘or ishlab chiqarish texnologiyalarining yaratilishi hamda tezkorlik bilan amaliyotga joriy etilishi kabilar. Ijtimoiy institut sifatida kasb-hunar ta’limi tizimi quyidagi uch asosiy vazifani bajaradi, bular: ta’limiy (ta’lim, tarbiya berish, shaxsni rivojlantirish), iqtisodiy (mehnat bozorida raqobatlasha oladigan kichik mutaxassis kadrlar tayyorlash) va ijtimoiy-madaniy (ijtimoiy faol, mustaqil holda izlanuvchan faoliyat ko‘rsatuvchi ma’naviy yetuk shaxsni shakllantirish). Bu vazifalar kasb-hunar ta’limining rivojlanish tarixida minglab yillar davomida shakllangan. Sharq pedagogik tafakkuri antologiyasi, Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati va xalq hunarmandchiligi tarixiga oid manbalar tahlili bunga misol bo‘la oladi. Bu haqda X.X.Tilashev, A.Ismoilov, M.M.Hayrullayev, I.Xusanxo‘jayev, N.Boboyev, B.G.G‘ofurov, A.X.Qosimjonov, M.X.Xursandov, X.F.Rashidov, D.A.Zohidova, X.Homidiy va ko‘plab shu kabilar vatandosh olimlar tomonidan nashr ettirilgan ishlarda muhim ma’lumotlar keltirilgan. Shu o‘rinda Rossiyada tashkil etilgan dastlabki ta’lim muassasalari qatoriga Pyotr I tomonidan tashkil etilgan navigatsiya maktabi, artilleriya maktabi (1712), harbiy feldsherlik maktabi (1754), san’at bilim yurti (1783), o‘qituvchilar seminariyasi (1786) kabilarni ko‘rsatish mumkinligi rus pedagog olimi V.D.Purin tomonidan ta’kidlangan. Shunday qilib, XIX asrning o‘rtalariga kelib, bir qancha rivojlangan mamlakatlarda ta’limning mumtoz (klassik) umumiy va oliy turiga qo‘shimcha yangi yo‘nalishini shakllantirish muammosi kelib chiqdi. Y.A.Komenskiy, Djon Lokk, J.J.Russo va D.Didro kabilar ham maktab o‘quv rejalariga amaliy bilimlarni kiritish zaruriyatini ko‘rsatib o‘tganlar zero, hozirgi paytda kasb-hunar ta’limi global, umumjahon xarakterga ega bo‘lgan hodisa sifatida e’tirof etilmoqda. Shuningdek, yaxlit kasb-hunar ta’limi tizimining paydo bo‘lish tarixi mehnat qurollari ishlab chiqishga tirikchilik buyumlari, talablarini ortib borishi bilan bog‘liq. 3 мавзу. Касбий педагогнинг педагогик асоси. Педагог фаолиятининг индивидуал стиллари. Касб таълими педагогининг касбий маданияти, унинг асосий аксиологик, технологик ва шахсий-ижодий компонентлари. РЕжа: Кадрлар тайёрлаш жараёнидаги жараёнидаги касбий-малакавий ўзгаришлар. Касбий таълимни ташкил этиш жараёни. Касбий таълим вазифалари. Касбий таълим жараёнида шахс ривожланишининг педагогик шарт-шароитлари. Шахснинг миллий ва умуминсоний умумий хислатлари. Касб таълими педагогининг аксилогик, технологик, шахсий-ижодий компонентлари. Таянч тушунчалар Download 0,53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
| |||||||||||||||||||||||||||
kiriting | ro'yxatdan o'tish
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish