Ta’lim kafedrasi “maktabgacha pedagogika

2.Anomal bola haqida tushuncha
Anomal – yunoncha “anomalos” – noraso, odatdan tashqari degan ma’noni bildiradi. Bunday bolalar jismonan nogiron bolalar hisoblanadi. Ular, ruhiy rivojlanishi sust, nuqsonli kamchiligi mavjud tug‘ma va orttirilgan anomal bolalardir. Bular: ko‘r, kar va soqov, aqli zaif va og‘ir nutqiy kamchiligi bor bolalardir. Qisqacha aytilganda, ruhiy va jismoniy kamchiliklari bor bolalar “anomal bolalar” deyiladi. Yuqorida aytib o‘tganimizdek, defektologiya fanining maqsadi - anomal bolalar uchun differensial ta’limni tashkil etish uchun shart-sharoitlarni o‘rganish, ulardagi psixofizologik kamchiliklarni iloji boricha bartaraf etish, tuzatish yoki bilinmaydigan holatga keltirish usullarini belgilash va amaliyotga tadbiq etish yo‘llarini tarbiyachi va o‘qituvchilarga ko‘rsatib berishdan iboratdir. Anomallik har hil bo‘lib, ularning ba’zilari batamom bartaraf etiladi, ba’zilari qisman tuzatiladi, korreksiyalanadi, boshqalari esa bilinmaydigan holga keltiriladi, ya’ni kompensatsiyalanadi.Bola nutqida qo‘pol kamchilik bo‘lsa, to‘g‘ri tashkil etilgan logopedik choralarni o‘z vaqtida ko‘rish yo‘li bilan uni to‘liq bartaraf etish mumkin.
Lekin defektologiya amliyotida shunday anamalliklar uchraydiki, ularni tuzatib ham, korreksiyalab ham bo‘lmaydi. Masalan. Tug‘ma ko‘rlik yoki karlik shular jumlasidandir.
Psixolog olim professor L.S.Vigotskiy o‘zinig “Defektologiyaning asosiy muammolari” nomli kitobida anomal bolalar bilan rivojlantiruvchi ta’limni olib borish kerakligini korreksiya, kompensatsiya usullari va ularni amalga oshirish yo‘llarini ko‘rsatib berdi. SHuningek, u anomal boladagi nafaqat “salbiy”, balki “ijobiy” tomonlarni ham o‘rganib, aniqlab, ularga tayangan holda potensial qobiliyatni inobatga olib turib, ta’lim-tarbiya ishlarini tashkil etish zarurligiga diqqatni jalb etdi.
Unga asosan anomal bolalarning asosiy kategoriyalari quyidagilar:

1. 
   Eshitish qobiliyati buzilgan bolalar - (karlar, zaif eshituvchilar, hech eshitmaydiganlar);
   
2. 
   Ko‘rish qobiliyati buzilgan bolalar - (ko‘r, zaif ko‘ruvchilar);
   
3. 
   Nutqida nuqsoni borlar (lagopadlar);
   
4. 
   Aqliy rivojlanish qobiliyati buzilgan - (aqlan zaif bolalar, ruhiy rivojlanishi sust bolalar);
   
5. 
   Ruhan va jismonan rivojlanishda orqada qolgan bolalar - (kar va ko‘r, soqov va aqlan zaif);
   
6. 
   Tayanch harakat sistemasi ishdan chiqqan bolalar.
   

Shunday qilib, anomal bolalar nuqsoni tufayli ruhiy jihatdan orqada qolgan va maxsus tashkil etilagan ta’lim-tarbiyaga muhtoj bolalardir.
Bola shaxsidagi jismoniy va aqliy buzilish uni hayotni anglash, idroki va tafakkur faoliyatinig rivojlanishiga butunlay ta’sir ko‘rsatadi.
Anomal bolalar rivojlanishlarining o‘ziga hos hususiyatlari, ularning birlamchi nuqsonlarini paydo bo‘lish muddatiga bog‘liqdir. Maktabgacha yoshdagi bo‘lgan bolaning ko‘rish qobiliyati yo‘qolsa unda dunyoni idrok etish uchun ilk obrazlarning sodda ko‘rinishi saqlanib qolsa, maktab yoshida ko‘rish qobiliyatini yo‘qotgan bola ko‘r bo‘lib tug‘ilgan boladan o‘zining rivojlanishi bilan keskin farq qiladi.
Shuniday qilib, anomal bolalar rivojlanishining ilk bosqichidayoq ulardagi nuqson, uning sabablari aniqlanib uni bartaraf etish yo‘llari amalga oshirilishi lozim. Anomaliyalarinig kelib chiqish sabablari turlicha bo‘lishi mumkin:
1.Bosh miya to‘qimalari tuzilmasining buzilishi;
2.Anolizatorlar faoliyatidagi nuqsonlar yoki umuman ishdan chiqish.
Demak, anomaliyalar kelib chiqish turiga ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi:
a) tug‘ma anomaliyalar;
b)hayot davomida ottirilgan anomaliyalar.