Таълим жараёнининг функциялари. Таълим жараёнининг ҳаракатлантирувчи кучлари

5 – босқич. Навбатдаги босқичда ўқувчилар тамонидан билим, малака, кўникмаларнинг ўзлаштирилиши учун етарли дея белгиланган вақт ҳажми, яъни ўқувчиларда муайян мавзу (фаолият мазмуни) юзасидан маълум тушунча, кўникма ва малакаларнинг қанча вақт оралиғида ўзлаштирилиши мумкинлиги аниқланади.
6 – босқич. Бу босқичда топшириқлар тизими ишлаб чиқилади. Босқич натижаси сифатида ишлаб чиқилган топшириқлар тизимининг самарадорлигига алоҳида эътибор бериш талаби мазкур босқичнинг асосий шарти ҳисобланади.
Мазкур босқичда ишлаб чиқилган машқлар тизимининг қуйидаги гуруҳларга бўлиш мақсадга мувофиқдир:
А) машғулот жараёнида ўқувчилар тамонидан ечилиши лозим бўлган машқлар;
В) дарсдан ташқарии шароитларда бажарилиши кўзда тутилган машқлар (уй вазифалар).
Ўқувчилар эътиборигаҳавола этилаётганмашқлар бир – бирини тўлдириши, ўзаро алоқадорлик, боғлиқлик ва энг муҳими эволюцион хусусият касб эта олиши лозим.
7 – босқич. Таълим жараёнини лойиҳалаштиришнинг еттинчи босқичида ўқувчиларнинг умумий фаолиятларини назорат қили шва тест тизимини ишлаб чиқиш каби вазифалар амалга оширилади.
Назарий ва амалий жиҳатдан тўғри бўлган тест тизимининг ишлаб чиқилиши ўқувчиларнинг мавзу (фаолият мазмуни) юзасидан маълум тушунчаларни ўзлаштириш, шунингдек амалий кўникма ва малакаларни шакллантира олганлик даражаларини аниқ ва холис аниқлай олиш имконини беради. Тест тизимини ишлаб чиқишда тестларнинг изчил, узвий ҳамда бир – бирлари билан уйғун бўлишларига аҳамият бериш мувофиқдир.
8 – босқич. Таълим жараёнини лойиҳалашнинг сўнгги босқичи яратилган лойиҳа (андоза) нинг таълим жараёнига тадбиқ этилиши, таълим жараёнининг якуний даражасини ўрганиш билан ниҳояланади.
Мазкур босқичда таълим жараёнининг умумий аҳволи, эришилган ютуқ ҳамда йўл қўйилган камчиликлар, уларнинг юзага келиш сабаблари таҳлил этилади, навбатдаги Машғулотлар жараёнида содир бўлган камчиликларни олдини олишга қаратилган чора – тадбирлар белгиланади


Таълимни ташкил этиш шакллари.
Мактабнинг тарихан тараққий этиш даврида таълимни ташкил қилиш шакллари турлича булган. Таълимни ташкил этиш шакллари маълум ижтимоий тузумнинг манфаатларига мос холда шаклланган.
XVI асрнинг охири ва XVII асрнинг бошларида буюк чех педагоги Я.А. Коменский (1592 - 1670) тарихда биринчи бўлиб мактаб таълимида синф – дарс тизимини яратди.
Я. А. Коменскийнинг таълимни ташкил қилиш хақидаги қараши бир қатор жиддий қаршиликларга учраган бўлса ҳам ғарб мамлакатларига жуда тез тарқалди ва таълимни ташкил қилишнинг бирдан-бир шакли деб эътироф этилди.
Синф – дарс тизими шарқ мамлакатларига, жумладан Марказий Осиёдаги эски мусулмон мактабларига тадбиқ бўлмади. Уларда октябр тўнтаришига қадар ўрта аср мактабларига хос таълим тизими давом этиб келди.
Бир ўқиш хонасида 6 ёшдан 15 - 16 ёшгача бўлган болалар гуруҳи билан бир вақтда машғулот олиб бориларди. Шунингдек, бир ўқиш хонасидаги (20 - 30) ўқувчининг билим даражаси ҳам турлича бўлар эди.
Ўзбек мактаби октябр тунтаришидан кейин синф – дарс тизимига ўтди.
Синф – ёши ва билими жихатдан бир хил бўлган маълум миқдоридаги ўқувчилар гуруҳидир.
Дарс деб бевосита ўқитувчининг рахбарлигида муайян ўқувчилар гуруҳи билан олиб бориладиган таълим машғулотига айтилади.
Дарс – ўқув ишларининг асосий ташкилий шаклидир.
Дарс – ўқув ишларининг марказий қисмидир.
Мактабларимиз босиб ўтган тарихий давр ичида таълимни ташкил қилиш шакллари ўзгарди, ривожланди. Хозир мактабларимизда қўлланилаётган синф – дарс тизими қуйидаги ташкилий шаклларда олиб борилади: