Talabalari uchun darslik

3.Restriksion endonukleazalar
Odatda bir mikrooi^ganizm hujayrasiga tashqaridan yot genetik material 
kirsa u darhol hujayra nukleaza ferm entlari ishtirokida parchalanib 
tashlanadi. D N K molekulasini mayda bo‘laklarga bo‘luvchi fermentlami 
kesuvchi endonukleazalar 
yoki 
restriktazalar 
deb ataladi. Restriktazalar 
har xil. Ulaming ayrimlari to ‘rt yoki ko‘proq maxsus nukleotid juftlarini 
tanib boglanadi va D N K molekulasini kesadi. Ayrim restriktazalar D N K
qo‘sh zanjirini qaychi singari shartta ikkiga boiadi. Shu bilan birga D N K
molekulasidagi qo‘shaloq zanjimi yopishqoq uchlar hosil qilib kesuvchi 
restriktazalar ham mavjud. Ulaiga misol qilib genetik injeneriyada keng 
qoilaniladigan 
Eco RI(eko er bir)
va 
Bam+ H I (Bam ash bir)n
i olish 
mumkin. Odatda restriktaza qaysi organizm turidan olingan b o isa uning 
nomi bilan belgilanadi. Masalan, 
Eco R I — Esherichia c o li, Bam+ H I —

---

Bacillas amulolique faciens H, Hind III — Haemophilus influenzae.
Hozirgi 
vaq td a D N K m o lek u lasin i b o ‘laklarga b o ‘luvch i 500 ga yaqin 
restriktazalar tozalanib olingan va o £rganilgan.
4.Rekombinant DNK olish va genlarni klonlash
Sun?iy ravishda rekombinant D N K olish va genlami klonlash birinchi 
marotaba 1972-yili AQSh olimlari 
G.Boyer va S.Koen 
tom onidan amalga 
oshirildi. Bu ikki olim ichak tayoqchasi bakteriyasi 
E. coli
ning xromosoma 
D NKsini ham da shu bakteriya plazmidani alohida probirkalarga joylab, 
ularga 
Eco R I
(iko аг bir) restriktaza fermenti bilan ishlov berganlar. 
Halqasim on plazmida tarkibidan faqat bir dona 
Eco R I
restriktaza 
ferm enti tanlab kesadigan nukleotidlar izchilligi b o ig an lig i sababli 
restriktaza D N K qo‘sh zanjirini faqat bir joydan kesib halqasim on 
plazmidani yopishqoq uchli ochiq holatga o £tkazadi. Xromosoma D N K
m olekulasida 
Eco R I
restriktaza ferm enti taniy oladigan maxsus 
nukleotidlar izchilligi qancha b o is a , bu molekula shuncha b o iak k a 
boiinadi. D NK boiaklari elektroforez moslamasida kuchli elektr maydonida 
katta kichikligiga qarab ajratiladi va hosil bo£lgan bo£laklar maxsus bo£yoq 
bilan bo‘yaladi. Natijada bir joyga yigilgan bir xil kattalikdagi D N K
boiaklari to‘plamini oddiy ko‘z bilan kobrish mumkin. Elektroforez gelidan 
xohlagan kattalikdagi D N K boiagini suvda eritib ajratib olsa boiadi.