Talabalari uchun darslik

insonlarda mavhum umumlashgan, tushunarli, mantiqiy fikrlash kabi
faoliyat rivojlanganligini ta’kidlash kerak. To£g£ri, yuksak darajada rivojlangan
hayvonlar bilan odam fei-atvori o ‘rtasida juda kocp o cxshashliklar bor.
Masalan, maymunlar xursand, xafa, g^am-g^ussa, ayb ish qilganligini
tuyg£u orqali ifodalaydilar.
Yuksak hayvonlarda qiziquvchanlik, diqqat, xotira, xayol hamda xulq-
atvorning murakkab shakllari mavjud boisada, odam biror ish qilishdan
oldin uni qanday bajarish rejasini tuzadi. Binobarin odam tushunib fikrlash
qobiliyatiga ega boiishi sababb nima qilayotganini biladi. Odamlar xulq-
atvori bilan hayvonlar fei-atvoridagi ikkinchi tafovut odamlarda ikkinchi
signal sistemasi - nutqning taraqqiy qilganligidir. Hayvonlar bir-birlari
bilan tovush signallari yordamida, odamlar esa so£z orqali aloqada

---

bo‘ladilar. So‘z odamlar xulq-atvoriga ta’sir etuvchi kuchii omii sanaladi.
Odamlar xulq-atvorining hayvonlar fe’l-atvoridan uchinchi farqi mehnat
sanaladi. To‘g‘ri ayrim hayvon turlari ham «melinat» qiladilar. Ular o‘zlari
uchun in, uya yasaydilar, o ‘rgimchaklar to‘r «to‘qiydilar», maymunlar
tayoq yordamida mevalami oladilar yoki oziqalarini suvga chayib iste’mol
qiladilar. Lekin hayvonlar mehnat qurollarini yasash qobiliyatiga ega
emaslar. Ular atrofdagi muhitga moslashadilar xolos, odamlar esa uni
o ‘zgartiradilar. Shu ma’noda odamni mehnat yaratgan deb aytish mumkin.
Shunga qaramay odam xulq-atvori va hayvonlar fe'1-atvori genlarga,
xromosomalarga bog‘liqligini ta’kidlash joiz. Hayvonlaming fe’l-atvori
genlarga bog‘liq ekanligini drozofila meva pashshasi, sichqon va boshqa
hayvonlar ustida ohb borilgan kuzatishlar, tajribalar misolida yuqorida