Talabalari uchun darslik

Tomas Morgan
tomonidan atroflicha o‘rganildi. 
U 
birinchi 
marotaba drozofila meva pashshasida kokz 
rangini ifoda qiluvchi gen X xromosoma bilan 
birikkan holda irsiylanishini amalda isbotlab 
berdi. Bu holat tufayli irsiyatning xromosoma
30 
- 
rasm.
nazariyasining asosi — 
genlar xromosomalarda
T.Morgan
joylashgan 
degan qoidani inkor qilib
(1866-1945).
bo‘lmaydigan darajada to‘g‘ri ekanligi isbotlandi.
Mabodo chatishtirish uchun olingan 
organizmlar genlari har xil xromosomada joylashgan bo‘lsa, ular avlodlarda 
mustaqil ravishda irsiylanadi.Buni diduragaylarning F2 da fenotip bo‘yicha 
9:3:3:1 nisbatda, tahliiiy chatishtirishda esa 1:1:1:1 nisbatda xilma-xillik 
berishida ko‘rish mumkin.
Tabiiyki har bir organizmda genlar soni xromosomalar soniga 
nisbatan bir necha marotaba ortiq. Bu o‘z-o‘zidan bir xromosomada bitta

---

gen emas, balki ко‘р gen joylashganligidan dalolat beradi. Olib borilgan 
tadqiqotlami ko‘rsatishicha bir xromosomada joylashgan genlar tabiiy 
ravishda birikkan holda avloddan-avlodga beriladi.
2.Belgilarning birikkan holda irsiylanishi va krossingover
T.Morgan belgilami birikkan holda irsiylanish hodisasini o‘rganish 
uchun drozofila meva pashshasidan foydalandi. Chunki bu hasharot genetik 
tajribalami o‘tkazish uchun quyidagi afzalliklarga ega:
1.Laboratoriya sharoitida ko‘paytirish oson;
2.Tez ko‘payadi, optimal temperatura 25-26° C da 10-15 kunda yangi 
avlod beradi;
3.Juda serpusht;
4. Xilma-xil va ko‘p irsiy belgilarga boy;
5.Xromosomalar soni nisbatan kam.
Morgan tajribalarining birida drozofilaning qora tanali (b), normal 
qanotli (vg+) urg‘ochi formasini kulrang tanali (b+) rudiment qanotli 
(vg) forma bilan chatishtirganda Ft da barcha erkak va uig‘ochi pashshalar 
tanasi kulrang, qanoti normal bo‘lgan (31-rasm)*. Morgan Fj dagi duragay 
kulrang tanali, normal qanotli erkak drozofilani qora tanali, rudiment 
qanotli urg‘ochi forma bilan tahliliy chatishtiiganda Fb da 50% drozofilalarda 
kulrang tana, rudiment qanot, 50% drozofilalarda qora tana normal qanot 
rivojlangan. Binobarin Fb da xuddi ota-onaga o‘xshash formalar teng 
miqdorda paydo boigan. Agar, drozofiladagi ikki belgi genlari turli 
nogomologik xromosomalarda joylashganda Fb da to‘n xil forma 25% dan 
hosil bo‘lishi kerak edi. Lekin ikki xil belgi genlari bir xromosomada 
joylashgani sababli Fj da ikki xil gameta hosil boidi va Fb da ota-onaga 
o‘xshash ikki xil forma 50% dan olinadi. Oikazilgan tajriba yakunlariga 
ko‘ra Morgan belgilami