Талабаларда экологик компетенцияни ривожлантиришда экология ва фанлар интеграцияси мирзаева н. А. Талабаларда экологик компетенцияни ривожлантиришда экология ва фанлар интеграцияси

Экологик интеграция – алоҳида муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудлар, жамият ва ижтимоий институтларнинг барқарор ривожланиш йўлида иқтисодий, экологик ва сиёсий масалаларни ҳал этишда бошқарувнинг умумийлашуви. ⁸[11]
Экология фанини фанлараро интеграциялаб ўқитиш қуйидаги масалаларни ҳал этади:

1. 
   экология ва табиатни муҳофазалаш фанини интеграциялаб ўрганишнинг моҳияти, мазмуни ва уни амалга ошириш шарт-шароитлари ва воситаларини ўрганиш орқали инсон - табиат – жамият тизимиининг барқарорлашувига эришилади,
   
2. 
   экология ва табиатни муҳофазалаш фани мазмунини интеграциялашритишнинг илмий-назарий ва педагогик –услубий асослари билан танишиш орқали талабалар дунёвий ва табиий билимлар тўғрисида комплекс заҳирага эга бўлади,
   
3. 
   талабаларни ўқув-билиш фаолияти, мустақиллиги ва билимлар доирасида интегратив оширишда экологик билимларнинг долзарблигини исботланади,
   
4. 
   ижтимоий – иқтисодий, ташкилий, руҳий – педагогик, техник – технологик билимларни экология ва табиатни муҳофазалаш фани билан синтезлаш жамиятда меҳнат бозори қўяётган талаблар ва имкониятларни самарали юзага чиқишига сабаб бўлади.
   

Шунинг учун биз экология ва табиатни муҳофаза қилиш предмети номутахассис бўлган Олий таълим муассасаларида фан мазмунини қуйидагича ёритиб бериш мақсадга мувофиқ бўлар эди.

Ўқув дастуридаги мавзулар	Экология мавзуларини фанлараро интеграциялаш
	иқтисодиёт	сиёсат	архитектура	Ахборот технологиялари	мусиқа	дизайн	Тасвирий санъат
Кириш. экология курси. мақсади, вазифалари, тузилмаси ва тарихи	Экология фани ривожида иқтисоднинг ўрни. иқтисодий муносабатлар, талабнинг ортишини экология ривожланишига таъсири.	Экологик таълимдан БРТ сари. экологик таълимнинг сиёсий муаммолари ва ечими. экологик инқирозлар ечими БРТ да.	Экология ва қурилиш соҳаларидаги муносабатлар. шаҳарсозлик экологиясининг асоси. архетиктура бинолари қурилишида табиий тузилишнинг аҳамияти.	Экология ва атроф муҳит фанларига ахборот технологияларнинг салбий ва ижобий таъсири. Экологик мавзудаги маззуларни ёритишда Microsoft PowerPoint Презентацияларини яратиш.	Экология ва табиатни муҳофазалаш фанинг аҳамияти, унинг келажак тақдири ва утмиши ҳақида мусиқий изланишлар олиб бориш.	Экология ва атроф муҳит муҳофазасига дизайнерларнинг салбий ва ижобий таъсири.	Тасвирий санъат тарихининг экология ва атроф муҳофазаси билан узвий боғлиқлиги.
Атмосфера ва уни муҳофазалаш	Атмосфера ифлосланишига кучли иқтисодий ривожланишнинг таъсири. атмосфера ифлосланишига қарши	Атмосферанинг зарарланишида сиёсий қудратнинг таъсири. атмосфера ҳавосини ҳимоя қилишда давлатлараро ҳамкорлик ва якдиллик.	Атмосферага таъсир этувчи заралигазларни камайтиришла замонавий қурилиш иншоатлари ва жиҳозлари.	Атмосферанинг тузилиши, ундаги салбий ўзгаришларни диаграмма кўринишида ифодалаш. Атмосфера қобиқлари ҳақида Microsoft PowerPoint Презентацияларини яратиш	Атмосфера ҳавосининг аҳамиятини аниқлаш ва ундаги экологик “ҳасталикларни” турли ноталар орқали акс эттириш.	Атмосфера ва коинотни ўрганишда ранглар жилоси.	Атмосферада ранглар жилоси. Қутб ёғдуси ва ундаги ранглар галограммаси.
Сув ресурслари ва уни муҳофазалаш	Дунё океани биомассаси ва балиқчилик хўжалиги. Ўзбекистондаги Орол денгизининг иқтисодиётга зарари.	Сув муносабатларининг геосиёсий аҳамияти. сув омборлари ва уларнинг давлатлараро муносабатлардаги ўрни.	Қадимий сув сақлаш иншоатлари. сардобалар ва шаҳарни сув билан таъминлашла ишлатилган қувурлар тарихи.	Сув заҳираларини сақлаш борасида турли видиороликлардан фойдаланиш.	Сув ва гидросферани ёритишда турли сув жанрига оид асардан фойдаланиш	Сунъий сув муҳитларини яратиш ва уларни амалиётга жорий этишда ландшафт дизайни.	Буюк аквамарист рассомлар асарларидан наъманалар ва улар таҳлили.
Тупроқ ва уни муҳофазалаш	Тупроқ зарарланиши ва уларнинг иқтисодиётнинг аграр секторига таъсири.	Геосиёсат масалаларида Ер муаммоси ва аҳолининг кўпайиб бориши, “демографик портлаш”	Табиий хом-ашёлардан қуриладиган иншоатларни экологик баҳолаш, қурилишдаги янгича методларни экологик ҳавфсизлик қоидалари.	Тупроқ таркиби ва уларнинг зарарли тенник қурилмалар чиқиндилари билан зарарланишини таҳлил қилинг	Тупроқ мавзусини ўтиш жараёнида ундаги чиқиндилар ва келажак ҳолатни ёритувчи композиция яратиш.	Тупроқ таркибини муҳофазалашда янги яратилаётган маҳсулотларни чиқиндисиз бўлиши ва чириш жараёни эгалига.	Тупроқнинг аҳамиятини англаш дастлабки бўёқ ва чизиш қуролларнинг келиб чиқиши ҳақида.
Муҳофазага олинган ҳудудлар	Муҳофазага олинган ҳудудларда экотуризмни ривожлантириш. Буюртмахоналарни кўпайтиришнинг илмий-амалий аҳамияти.	Муҳофазага олинган ҳудудларда браконерликни камайтириш ва уларни ҳимоя қилиш борасида ҳалқаро конвенциялар.	Муҳофазага олинган ҳудудларда ҳудудга мос холда архитектура мажмуаларини яратиш ва табиийликни сақлаб қолиш.	Муҳофазага олинган ҳудудлар ҳақида Microsoft PowerPoint Презентацияларини яратиш	Дунё тан олган бастакор ва хонандаларнинг табиатни асрашга оид асарларини таҳлил қилиш.	Муҳофазага олинган ҳудудларни сақлаб қолишда дизайнерларнинг ўрни.	Муҳофазага олинган ҳудудлар ва уларнинг тасвирини шарҳлаш.
Ўсимлик ресурслари ва уни муҳофаза қилиш	Маданий экинларни етиштиришнинг иқтисодиётга ижобий таъсири. Уларни экологик жиҳатдан кўпайтириш.	Ўсимликларни етиштириш борасида ҳалқаро тажрибалардан фойдаланиш ва доривор ўсимликлар етиштиришда ҳалқаро келишувлар.	Ботаника боғлари ва ҳиёбонлар, сайлгоҳларни манзарали ўсимликлар билан безаш. Аҳоли саломатлигига ижобий таъсир кўрсатувчи флора бирлигидан фойдаланиш.	Ўсимликлар олами ва уларнинг экологик аҳамияти мавзусида интернетдан фойдаланиш усуллари ва қулайликлари	Ўсимликларнинг ривожланиш ва аҳамиятини турли мусиқий оҳанглар орқали тасвирлаш.	Ўсимликларни муҳофазалашда табиий матоларни ишлаб чиқариш, уларни етиштиришда табиатга салбий таъсирни камайтириш.	Ўсимликлар оламини ўрганиш орқали рассомларда тўғри мўлжаллни олиш ва флора орқали асарлар даражасини аниқлаш.
Ҳайвонот дунёси ва уни муҳофазага қилиш	Муҳофазага олинган ҳудудлардаги ноёб ҳайвонларни кўпайтириш ва уларни муҳофазалаш, экспорт қилиш.	Ҳайвонат дунёсини муҳофазалашни сиёсий даражагача кўтариш.	Нойб ҳайвонлар ҳайкалларини шаҳар ва ҳиёбонларга ўрнатиш орқали келажак авлодда фаунани сақлаб қолишга чорлаш.	Ҳайвонот оламини муҳофаза қилиш жараёнида “қизил китоб”га киритилган ҳайвонлар ҳақида Microsoft Excel Электрон жадваллар билан ишлаш.	Ҳайвонот оламининг “қизил китоб”га кирган вакилларинг ҳаёти ва турмуш тарзини англатувчи мусиқий чекинишлар.	Ҳайвонат оламини муҳофазалаш борасида сунъий териларни кашф этиш, табиат жонзотларидан бионикада фойдаланиш	Ҳайвонот оламига бераладиган таърифлар ва ижодкорларнинг фауна билан ҳамнафаслиги
Табиатни муҳофаза қилишнинг таълим ва тарбиявий ҳусусиятлари	Табиатни муҳофаза қилиш иқтисодиётнинг кенг ривожига туртки эканлигини кўрсатиш.	Экологик маданиятни ҳалқаро ташкилотлар билан ҳамкорликда олиб бориш, экологик муаммоларни сиёсий ҳурфикрлик йўли билан ечиш.	Архитектура ансамбли орқали табиатни кенг кўламда акс эттириш ва табиат неъматларини аҳолининг барча қатламларига етказа билиш.	Экологик таълим-тарбиянинг умумбашарий эканлигини дунё бўйича олиб бориладиган ҳалқароҳамкорлик мисолида кўриш мумкин. Глобал экологик сайтлар билан танишиш.	Экологик таълим тарбияни ўрганиш ва ҳаётда заруриятини асословчи якка муаллифликдаги мусиқий асарингизни яратинг.	Замонавий Ер сайёрасининг тузилишини қандай тасаввур қиласиз. Сайёранинг ўз кўринишини сақлаб қолишида дизайннинг ўрни.	Оламни рассом нигоҳи билан томоша қилиш ва ундаги ўзига ҳосликлар. Ижобий ва салбий қарашларни аниқлаш.

Фикримизча, экология фанини ўқитишда фанлараро интеграцион жараённинг аҳамияти ва унинг самараси келажакда ўз соҳасининг етук мутахассиси бўлувчи талабаларни тўлиқ компетент кадр бўлиб етишишига ёрдам беради. Республикамизда мавжуд Олий таълим муассасалари турли касбий фаолият тармоқларини ўз ичига олганлиги учун, биз барча таълим муассасаларида экология ва табиатни муҳофаза қилиш предметини ўз таълим йўналишларидан келиб чиққан ҳолда, таклиф этилган жадвалдан фойдаланган ҳолда таълим жараёнини лойиҳалашни таклиф этардик.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

1. 
   Асаулюк Елена Петровна, “Фанлараро интеграция кичик мактаб ёшидаги ўқувчиларнинг интелектуал риожланишининг асоси” - Воронеж-2012. Кан. Дисс.
   
2. 
   Джон Кобб ва Герман Дэли, «For the Common Good» - “барчанинг фойдаси учун” номли таниқли асар муаллифи. J.B.Cobb, H.E. Daly (1989). For the Common Good: Redirecting the Economy Toward Community, the Environment, and a Sustainable Future. Boston.
   
3. 
   Игнатова, В.А. Интегрированные учебные курсы как средство формирования экологической культуры учащихся: дис. д-ра пед. наук / В.А. Игнатова. – Тюмень, 1999. – 364 с, 97стр.
   
4. 
   Игнатова, В.А. Интегрированные учебные курсы как средство формирования экологической культуры учащихся: дис. д-ра пед. наук / В.А. Игнатова. – Тюмень, 1999. – 364 с,33-стр.
   
5. 
   М.Муталипова, М.Имомов, А.Тўраев. “таълимда илғор хорижий тажрибалар” ўқув-услубий мажмуа. Тошкент-2016, 169бет - 80 бет
   
6. 
   Наталья Рябова, Татьяна Новикова: В поисках гармонии образование для устойчивого развития, МИНСК 2007,9стр.
   
7. 
   Наше общее будущее: доклад Международной комиссии по окружающей среде и развитию (МКОСР): пер. с англ. / под ред. С.А. Евтеева и Р.А. Перелета. – М.: Прогресс, 1989. – 376 с
   
8. 
   Раджабова Залпа Камаловна, Международная экономическая интеграция как фактор устойчивого развития мирового хозяйства, Махачкала-2006
   
9. 
   Холматов.П фикр.уз. 27декабр2013. “Бошланғич таълимда интеграциялашган инновацияларни тадбиқ этиш аҳамияти”
   
10. 
    Ҳуррият, 23 май 2012 йил, Борий Алихонов, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси Спикерининг ўринбосари,
    
11. 
    Экологическая интеграция как модель управления ососбо охраняемой природной территории в условиях мегаполиса, Н.В.Рогушина, туризм в регеональном развитии, стр 448.
    
12. 
    Яздонов Улуғбек Тошмуротович, Глобаллашув шароитида жамоатчилик фикрини Шакллантириш институтларининг функционал интеграциялашув хусусиятлари. Кан. Дисс. Самарқанд - 2018.
    

1^ Холматов.П фикр.уз. 27декабр2013. “Бошланғич таълимда интеграциялашган инновацияларни тадбиқ этиш аҳамияти”

2^ Яздонов Улуғбек Тошмуротович, Глобаллашув шароитида жамоатчилик фикрини Шакллантириш институтларининг функционал интеграциялашув хусусиятлари. Кан. Дисс. Самарқанд - 2018.

3^ Раджабова Залпа Камаловна, Международная экономическая интеграция как фактор устойчивого развития мирового хозяйства, Махачкала-2006

4^ Асаулюк Елена Петровна, “Фанлараро интеграция кичик мактаб ёшидаги ўқувчиларнинг интелектуал риожланишининг асоси” - Воронеж-2012. Кан. Дисс.

5^ М.Муталипова, М.Имомов, А.Тўраев. “таълимда илғор хорижий тажрибалар” ўқув-услубий мажмуа. Тошкент-2016, 169бет - 80 бет

6^ Игнатова, В.А. Интегрированные учебные курсы как средство формирования экологической культуры учащихся: дис. д-ра пед. наук / В.А. Игнатова. – Тюмень, 1999. – 364 с,33-стр.

7^ Игнатова, В.А. Интегрированные учебные курсы как средство формирования экологической культуры учащихся: дис. д-ра пед. наук / В.А. Игнатова. – Тюмень, 1999. – 364 с, 97стр.

8^ Экологическая интеграция как модель управления ососбо охраняемой природной территории в условиях мегаполиса, Н.В.Рогушина, туризм в регеональном развитии, стр 448.