Такомиллаштириш

O
'zb
e
k
 s
o
'm
i
AQSH dollari
8- rasm. AQSH dollarining so'mdagi nominal qiymatining o’zgarishi (yil boshiga). 
Manba: Markaziy bank ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi. 
2.2.8- rasmda ko’rsatilganidek, so’ngi 20 yil davomida so'mning AQSh dollariga 
nisbatan ayirboshlash kursi nominal qiymatda 315 barobar pasayib, 2014-yilning 
1-yanvar holatiga ko'ra, bir AQSh dollari 2202,20 so'mni tashkil qildi. Rasmdan 
1
 
www.cbu.uz
 

---

61 
ko’rinib turibdiki, 2000-yilning 4-aprelidan 2003-yilning 29-apreligacha so’mning 
AQSH dollariga nisbatan ayriboshlash kursi 555,0 foizga keskin pasaygan. 
So’ngi yillarda eksportni rag‘batlantirish uchun so‘mning AQSh dollariga 
nisbatan kursini bosqichma-bosqich pasaytirish choralari va mahalliylashtirish 
dasturining izchil amalga oshirilishi natijasida respublikamiz to‘lov balansining, 
xususan, tashqi savdo balansining barqarorligi
 
saqlab qolindi 
Oxirgi 20 yil mobaynida respublikamiz tashqi savdo aylanmasi 6,3 barobar 
oshib, 2013-yilning dekabr oyiga 28894,8 mln. AQSH dollarini tashkil etdi. Bu 
davr mobaynida eksport hajmi 6,3 barobar va import hajmi 6,4 barobar oshib, 
2013-yilning dekabr oyiga mos ravshda 15087,4 va 13807,4 mln. AQSH dollarni 
tashkil qildi (9-rasm). 
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
O
ldi
ng
i 
yi
lga
 ni
sba
ta
n 
%
 hi
sob
ida
Export
Import
9- rasm. 1993 – 2013 yillar davomida eksport va import dinamikasi.
Manba: O’z. Res. Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi.
9- rasmdan ko’rinib turibdiki, 1997 – 2002 yillar davomida mamlakatimiz 
import va eksport hajmida boshqa davrlarga nisbatan chuqur, keskin pasayishlar 
kuzatildi. 2002- yilda eksport hajmi 1997- yilga nisbatan 32 foizga, import esa 40 
foizga kamaydi.
Ushbu muammolarni hal etish maqsadida, 1999 – 2000 yillarda valyuta siyosati 
yanada liberallashtirilgan holda, birjadan tashqari valyuta bozorida xorijiy 
valyutalar savdosi mexanizmi amalga kiritildi. Mazkur mexanizm vakolatli 

---

62 
banklarning xorijiy valyutada talab va taklifdan kelib chiqib, o'z mijozlaridan 
shartnoma asosida erkin kurs bo'yicha valyutalarni sotib olishini ko'zda tutardi. 
Valyuta bozorini liberallashtirishni davom ettirish va joriy xalqaro operatsiyalar 
bo'yicha so'm konvertatsiyasini ta'minlash uchun zarur shart-sharoit yaratish bilan 
bog'liq bo'lgan omillar ham banklar faoliyatiga bevosita ta'sir ko'rsatdi. Chunonchi, 
2003-yilning 
15-oktyabridan 
O'zbekiston 
Respublikasi 
Xalqaro 
Valyuta 
jamg'armasi Bitimining VIII moddasidagi majburiyatni qabul qildi. Natijada 
korxonalar joriy operatsiyalar bo'yicha konvertatsiyani amalga oshirish 
imkoniyatiga ega bo'ldi. Bu masala yuzasidan O'zbekistonning tashqi mablag'larni 
jalb etmay, amalda o'z resurslariga tayanib maqsadga erishgani yuksak e'tirofga 
sazovor. Mazkur choralar milliy valyuta konvertatsiyasidan foydalangan mahalliy 
tadbirkorlar faoliyatini kengaytirishga yaqindan yordam berdi. 
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining dastlabki 2009 – 2010 yillarida 
mamlakatimiz import hajmida pasayish kuzatildi. Ayni paytda, import tarkibida 
mashina va uskunalar importining oshishi qayd etildi. 
"Inqirozga qarshi choralar dasturi” doirasida eksport qiluvchi korxonalarni 
qo'llab-quvvatlash, shuningdek eksport qilinayotgan mahsulotlar turlarini va 
eksport bozorlari geografiyasini hamda import o'rnini bosuvchi raqobatbardosh 
mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish borasida amalga oshirilayotgan chora-
tadbirlar o'z samarasini berdi. Inqiroz davrida O'zbekiston tashqi savdo 
aylanmasining ijobiy saldosi saqlab qolindi.