Такомиллаштириш

Yillar
D
e
po
z
it
la
s
h 
k
oe
ff
it
s
ie
nt
i 
v
a
 z
a
hi
ra
la
s
h 
 
no
rm
a
s
i
Depozitlash koeffitsienti
Zahiralash normasi
1- rasm. Depozitlash koeffitsienti va zahiralash normasining o’zgarishi. 
1 va 2- rasmlardan ko’rinib turibdiki mamlakatimizda so’ngi 6 yil ichida zahiralash 
normasi 35 % ga va depozitlash koeffitsienti 62.4 % ga pasayishi natijasida, pul 
mul’tiplikatori 71 % ga oshdi. 
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Yillar
P
ul
 m
ul
ti
pl
ik
at
ori
2- rasm. Pul mul’tiplikatorining o’zgarishi. 
Manba: muallif tomonidan XVF ma’lumotlari asosida tuzildi. 
1
 
www.cbu.uz
 

---

55 
Mamlakatimizda bank tizimida olib borilayotgan samarali islohotlar 
natijasida, aholining banklarga bo’lgan ishonchi ortdi va bu o’z navbatida 
depozitlash koeffitsientining pasayishiga olib keldi. Jumladan, aholi va xo’jalik 
yurituvchi sub’yektlarning tijorat banklaridagi depozitlari umumiy hajmi so’ngi 5 
yil mobaynida qariyb 5 barobar oshdi (3- rasm). 
3- rasm. Aholi va xo'jalik yurituvchi sub'yektlarning tijorat banklaridagi depozitlari 
Manba: muallif tomonidan XVF ma’lumotlari asosida tuzildi. 
Shuningdek, Markaziy bank tijorat banklarning zahiralari, pul massasi va 
kreditlash hajmini o’zgartirishda monetar siyosatning asosiy instrumentlaridan biri 
bo'lgan diskont oyna siyosatidan ham keng foydalanmoqda. 
Mamlakatimizning bank-moliya tizimini bugungi kundagi darajaga olib kelish 
uchun rivojlanishning uzoq evolyutsion, ya'ni tadrijiy yo'lini bosib o'tishga, 
anchagina mashaqqatlarni bartaraf etishga to'g'ri keldi. Buning yaqqol isbotini, 
milliy valyuta (so’m) muomalaga kiritilgan 1994-yildan to 2014-yilgacha bo’lgan 
so’ngi 20 yil mobaynida qayta moliyalshtirish stavkasining yillik foiz 
o’zgarishlarida ham ko’rish mumkin (2.2.4- rasm). 

---

56 
4- rasm. 1994 – 2014 yillarda qayta moliyalashtirish stavkasining yillik foiz dinamikasi.
Manba: Markaziy bank ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi. 
Yuqorida ko’rsatilgan rasmdan ko’rinib turibdiki, so’ngi yillarda diskont 
siyosatda asosiy e'tibor pul bozorining barqarorligini va bank depozitlari 
jozibadorligini ta'minlashga, jumladan, aholi omonatlari bo'yicha real foiz 
stavkalarining ijobiyligini saqlab qolish hamda tijorat banklari depozitlar 
portfelidagi uzoq muddatli depozitlar ulushini oshirishga, shuningdek, 
iqtisodiyotning real sektoriga ajratiladigan kreditlar bo'yicha foiz stavkalarining 
maqbulligini ta'minlashga qaratildi. 
2014-yilda yuqori iqtisodiy o'sish sur'atlarini va iqtisodiyotning real sektoridagi 
investitsion faollikni qo'llab-quvvatlash hamda iste'mol narxlari indeksining 6-7 
foiz darajada prognoz qilinayotganligini inobatga olib, O'zbekiston Respublikasi 
Markaziy banki Boshqaruvi tomonidan 2014-yilning 1-yanvaridan boshlab qayta 
moliyalash stavkasini amaldagi yillik hisobda 12 foizdan 10 foizga tushirish 
bo'yicha qaror qabul qilindi
1
. 
1
 
www.cbu.uz
 

---

57 
Qayta moliyalash stavkasining tushirilishi natijasida bank kreditlari bo'yicha 
o'rtacha foiz stavkalarining pasayishi va natijada xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning 
investitsion 
faolligi 
oshishi 
kutilmoqda. 
Jumladan, 
ishlab 
chiqarishni 
modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan yangilashga yo'naltirilgan 
dasturlarni moliyalashtirishga, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub'ektlariga 
ajratiladigan kreditlar va mikrokreditlar bo'yicha foiz stavkalari pasayadi hamda 
kreditlar hajmining oshishi hisobiga qo'shimcha yangi ish o'rinlari yaratiladi. 
Ochiq bozordagi operatsiyalar muomaladagi pul massasini boshqarish, bank 
tizimi likvidligini tartibga solish va foiz stavkalari barqarorligini ta'minlovchi 
asosiy instrumentlardan biri sifatida Markaziy bank tomonidan muntazam ravishda 
keng qo'llanilib kelinmoqda. 
Markaziy bank tomonidan har yili pul-kredit ko'rsatkichlarining maqsadli 
parametrlaridan kelib chiqqan holda, xalqaro zahiralarning ko'payishi hisobiga 
yuzaga kelgan ortiqcha likvidlikni sterilizatsiya qilish operatsiyalari muntazam 
o'tkazib borilmoqda. 2013- yilda Markaziy bank tomonidan tijorat banklarining 
bo'sh pul mablag'larini Markaziy bankning maxsus depozitlari va obligatsiyalariga 
jalb qilish operatsiyalarining o'rtacha yillik hajmi 2005- yilga nisbatan 22 martaga 
oshib, 5.3 trln. so'mni tashkil qildi (5- rasm). 
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013