Tajriba ishi №1 Elektr stantsiya va nimstantsiyalarning elektr jixozlarini urganish

O’tkazgichlarning tuzilishi

O’tkazgichlarning materiallari yuqori elektr o’tkazuvchanlikka va imkon boricha yuqori mexanik mustaxkamlikka ega bo’lishi lozim.

Xavo yo’llarida tayanchlar anker va oraliq tayanchlarga bo’linadi. Bu ikki asosiy gurux tayanchlari simlarni ularga osish usuli bo’yicha farqlanadi.
Oraliq tayanchlar xavo yo’lini to’g’ri chiziqli qismlarida o’rnatiladi. Ular odatda XL-da tayanchlarning 80-90 % ni tashkil etadi. Burchak tayanchlar XL ning burilish joylarida o’rnatiladi. Tayanchlarda o’tkazgichlarni joylashuv tartibini o’zgartirish uchun xizmat qiluvchi –transpozitsiyalovchi tayanchlar. XL-n i tarmoqlash uchun xizmat qiluvchi tarmoqlovchi tayanchlar bo’ladi. Elektr uzatish sxemalarini o’rganish.








Sinov savollari:

1. 
   Konstruktiv elementlar xakida ma’lumot bering.
   
2. 
   O’tkazgichlar.
   
3. 
   Troslar.
   
4. 
   Izolyatorlar.
   
5. 
   Tayanchlar tuzilishi
   
6. 
   Ko’p zanjirli elektr uzatish liniyalari.
   

Tajriba ishi № 3
Uch fazali transformatorning ishlash printsipini urganish.


Ishning maksadi:
Salt ishlash, kiska tutashish tajribalarini o’tkazish va olingan natijalar bo’yicha transformatorning asosiy kattaliklarini tekshirish.
Nazariy ma’lumotlar
1.Uch fazali (ikki chulg’amli) transformatorda uchta birlamchi va uchta ikkilamchi chulg’amlar bo’ladi. Yuqori kuchlanish bosh chulg’amlarning bosh uchlari A, V, S va oxirgi uchlari X, U, Z bilan past kuchlanish chulg’amlarining bosh uchlari a, v, s va oxirgi uchlari esa x₁, u₁, z₁ bilan ifodalanadi. Uch chulg’amli transformatorning o’rtacha kuchlanish chulg’amlarining bosh uchlari yuqoridagi ifodalarga mos ravishda A_m, S_m va oxirgi uchlari X_m, U_m, Z_m xarflari bilan ifodalanadi.
Uch fazali transformatorning past va yuqori kuchlanish chulg’amlari asosan 2 xil usulda ulanadi
a) yulduz usulda shartli belgisi ;
b) uchburchak usulda shartli belgisi .
Agarda transformatorning past yoki yuqori kuchlanish chulg’amlari yulduz usulida ulansa, uning neytral nuqtasidan simi tashqi qisqichga chiqarilsa, bu klemma 0 xarfi bilan ifodalanadi.
Transformatorning yuqori kuchlanish chulg’amlari yulduz usulida ulansa, ayrim faza liniyalari orasidagi kuchlanish (U_l) faza kuchlanishlari (U_f) qiymatidan marta katta va liniyalardagi toklar qiymati faza toklariga teng, ya’ni U_l U_f; I_lI_f; bo’ladi va chulg’amlar uchburchak usulida ulansa U_lU_f va I_l I_f ga teng bo’ladi.
CHulg’amlar yulduz usulida ulansa, faza EYuK lari ayrim faza simlari orasidagi EYuK dan marta kichik bo’ladi. SHuning uchun xam chulg’amlar yulduz usulida ulanganda uchburchak usulida ulanishga qaraganda o’ramlar soni marta kamroq bo’lishga erishiladi. Uch fazali transformatorning transformatsiyalash koeffitsienti birlamchi va ikkilamchi chulg’amlarni faza kuchlanishlari nisbati bilan aniqlanadi
K
2. Transformator tekshirilayotganda yoki sinash vaqtida, uning asosiy parametrlarini aniqlash maqsadida salt ishlatilib yoki qisqa tutashuv tajribalar o’tkaziladi. Ekvivalent sistemasining parametrlari va transformatorning pasportda ko’rsatilgan bir qator kattaliklar shu tajribalardan olingan ma’lumotlar bilan aniqlanadi va pasportda ko’rsatilgan kattaliklar bilan solishtirib ko’riladi.
Transformator salt ishlaganda, uning foydali energiyasi nolga teng bo’lsa xam u tarmoqdan qandaydir quvvat oladi. Bu quvvat asosan, uning temir o’zagida magnit oqimi xosil qilishga sarflanadi. Birlamchi chulg’amda salt ishlash toki o’tganda quvvatning bir qismi chulg’amda issiqlik energiyasiga aylanadi. Lekin salt ishlash tokining qiymati juda kichik bo’lganligi uchun transformatorning birlamchi chulg’amida issiqlik energiyasiga aylanadigan quvvat I₀r R₁ juda oz bo’ladi.
Salt ishlashi uchun sxema a) bir fazali transformator b) uch fazali transformator.
Bu sxemalarda foydalanilgan elektr ulchov asboblari yordamida transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg’am U₁ va U₂ kuchlanishlari salt ishlash toki I₀ va bu sharoitda isrof bo’lgan quvvat qiymatlari aniqlanadi.
Agarda uch fazali transformator tekshirilsa tajriba o’tkazish vaqtida, uning chulg’amlari yulduz usulida ulanadi. Kattaliklarning o’rtacha qiymatlari quyidagicha aniqlanadi:
I₀
U₁
Transformatorning salt ishlash quvvat koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi (bir fazali transformator uchun);
cos ₀
Uch fazali transformator uchun;
cos ₀
bu yerda I₀ va U₁ tok va kuchlanishning faza miqdorlari.
R¹₀ va R⁴₀ bir fazali vattmetr ko’rsatgan quvvat kattaligi. Transformatorni salt ishlashi tajribasidan transformatorning transformatsiyalash koeffitsienti.
S
Calt ishlash toki
i₀ 100%
Uch fazali transformatorning ayrim fazalarida salt ishlash toklari teng emas, ya’ni ular nosimmetrik, shuning uchun quvvat miqdori ikki vattmetr yordamida ulchanadi.
Transformatorning ekvivalent sxemalaridagi magnitlovchi qismining parametrlari:
Z₀  ; R₀  Z₀ cos ₀ (27)
X₀ X₀ shu tajribadan aniqlanadi. Salt ishlash tajribasida magnitlovchi qismning aktiv qarshiligi R₀  bilan aniqlanadi.
Uch fazali transformatorda R₀  ; Xar bir kuch transformatori uchun qisqa tutashuv tajribasi amaliy axamiyatga ega. Qisqa tutashuv tajribasi laboratoriyada o’tkaziladi.
Transformatorning birlamchi chulg’amida kuchlanish ma’lum qiymatga yetganda, uning birlamchi va ikkilamchi chulg’amlaridan o’tayotgan qisqa tutashish toklari shu chulg’amlarning nominal toklar qiymatiga I_1q  I_1n va I_2k  I_2n tenglashadi.
Qisqa tutashuv sharoitida shu birlamchi chulg’am kuchlanish transformatorning qisqa tutashuv kuchlanishi deyiladi.
Odatda qisqa tutashuv kuchlanish birlamchi chulg’amning nominal kuchlanishi nisbati bilan (%) aniqlanadi.
U_ke_k (U_kU_n)100% (28)
Qisqa tutashuv kuchlanishni transformatorning birlamchi chulg’ami nominal kuchlanishning 410% tashkil qiladi. Transformatorning quvvati va kuchlanishi qancha katta bo’lsa, qisqa tutashuv kuchlanishi shuncha katta bo’ladi.
Uch fazali transformator bilan qisqa tutashuv tajribasi o’tkazilganda faza kuchlanishi va toklarni o’rtacha qiymatlari quyidagicha aniqlanadi:
U_k
I_k
Qisqa tutashuv kuchlanishi va toklarning o’rtacha quvvat koeffitsienti aniqlanadi.
cos _k
Qisqa tutashuv kuchlanishining qiymati birlamchi chulg’am nominal kuchlanishga nisbatan kichik bo’lgani uchun bu sharoitda magnit oqimining qiymati xam kichik bo’ladi. Bunday kichik magnit oqimini juda kichik magnitlovchi tok xosil qiladi.
I_1k -I_2k
SHunday ekan, qisqa tutashish tajribasi uchun ekvivalent sxemada magnitlovchi qism bo’lmaydi. Bu sxema uchun EYuK larning tenglamasini quyidagicha yozish mumkin:
U_kI_1k(R₁R₂¹) ji_1k (XX₂)
U_kI_1kR_k¹jI_1kX_kI_1k Z_k
Z_kR_kj X_k
Z_k-qisqa tutashuv paytida transformatorning to’la qarshiligi, R_k va X_q qisqa tutashuv paytida transformatorning aktiv va induktiv qarshiligi.

Ishni bajarish tartibi:

1. 
   Transformator bilan tanishing va pasport ma’lumotlarini yozib oling.
   
2. 
   CHulgamlar ulanish guruxlari xar xil bulganda transformatsiya koeffitsientini aniklang.
   
3. 
   Salt ishlash tajribasini utkazing.
   
4. 
   Kiska tutashuv tajribasini utkazing.
   
5. 
   U₁const; sosconst bulganda tashki xarakteristikani oling.