Тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш бош илмий методик маркази

Атмосфера ҳавоси ифлосланишининг одам организмига таъсири
. 
Бир киши сутка давомида ўртача 12 кг.гача ҳаво билан нафас олади. 
Натижада ҳаво таркибидаги зарарли чанг, қурум ва заҳарли газлар киши 

---

64 
организмида тўпланаверади. Бу эса астасекин киши организмининг 
заифлашувига олиб келади ва оқибатда инсон организми турли ифекcияларга 
этарли даражада каршилик кўрсата олмайдиган бўлиб қолади. Оқибатда ҳар 
хил касалликларни, чунончи астма, куз усти сувларига қўшилиб уларни 
ифлослайди. Натижада сув таркибидаги туз, органик моддалар миқдори 
ошишига олиб келади. 
Атмосфера ҳавоси ифлосшининг ўсимликларга таъсири
. 
Атмосфера ҳавосининг ифлосланиши янги ўсимликларни ва қишлоқ 
хўжалик экинларини фаол ўсиш, ривожланишига салбий таъсир этади. 
Саноатлашган район ва шаҳарлардаги ўсимликларнинг ривожланиши ва 
яшаш муддати атмосфера ҳавосининг ифлосланиши ва антропоген энергия 
(иссиқлик) ўсимликларга нисбатан қисқадир. Масалан, Қайрағоч табиий 
шароитда 350-400 йил яшаса, шаҳар хиёбонларида 120-220 йил серкатнов 
йўллари атрофида эса, 40-50 йил яшар экан. 
Атмосферанинг ифлосланиши ҳайвонларга ҳам салбий таъсир этиб, 
уларнинг заҳарланишига, баъзан эса нобуд бўлишига сабаб бўлмокда. 
Атмосфера ҳавосининг заҳарли чанг ва газлар билан ифлосланиши 
асалариларнинг кирилиб кетишидан ташқари, асалининг сифатига ҳам таъсир 
этади. Йиртқич қушлар заҳарланган улжалар билан овқатланиб бепуштлик 
дардига мубтало бўлгани олимлар томонидан кузатилган. 
Атмосфера ҳавосининг иқтисодий зарарлари
. 
Атмосферанинг ифлосланиши турар жой ва коммунал хўжаликка, қишлоқ 
ва ўрмон хўжалигига, саноатга, тарихий тиббий эдгорликларга ҳам таъсир 
этади. Натижада халқ хужалигига катта зарар етказади. Атмосфера 
ифлосланишининг келтирган зарарларини қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин. 
а) атмосферанинг ифлосланиши туфайли материанинг эмирилиши ва 
темирни коррозияга учраши. Бунда атмосферадаги чанг, қурум, каттик 
заррачалар ва баъзи газларнинг таъсирида бинолар, иншоотлар, металлар 
емирилади. Кийим-кечак ва газмолларнинг бўёқлари бузилади, қадимий 
тарихий ёдгорликлар нурайди. Маълумотларга қараганда саъноат ривожланган 

---

65 
атмосфера ифлос катта шаҳарда темир коррозиясининг тезлиги кичик 
шаҳарларга нисбатан 3 баробар, қишлоқ жойларига нисбатан 20 баробар, 
алюминийда эса юз баробар тез боради. Қадимий архитектура ёдгорликлари 
жумладан, Ўзбекистонда кадимий обидалар мармар ва бронзадан ишланган 
обидалар эмирилади. 
б) шаҳарларда айниқса саноатлашган жойларда, атмосфера ҳавосининг 
ифлосланиши корхона усбоб-ускуналарининг капитал ремонтига фойдаланиш
муддатини урта хисобда 1,5 баробар камайтиради. 
в) атмосферанинг ифлосланиши натижасида жуда кўп оғир касалликлар 
вужудга келмокда, кишилар жисмоний ва рухий касалликларга дуч келмоқда, 
аччиқ туман (смог) дан куўплаб одамлар касал бўлмоқда. 
Бўлар жуда катта ва тиклаб бўлмайдиган зарардир. Ҳавонинг 
ифлосланишидан вужудга келган касалликлар туфайли одамларнинг ўлимидан 
ташқари уларнинг даволашга касаллик варақасига, ишга яроқсиз бўлиб 
қолганлиги учун нафақа бериш ҳисобига давлатлар катта зарар кўрмоқда.