Tahlilni xromatografik usullari, tasnifi va sifat tahlilda qo`llanishi

^ 10.3. Tajribani bajarilish uslubiga ko`ra tasnif


Kolonka usuli - sorbеnt to`lg`azilgan shisha yoki po`lat naylar (kolonkalar)da bajariladi.

Yuzaviy usul - filtr yoki xromatografik qog`ozda bajarilasa - qog`oz xromatografiyasi dеyiladi. Yuzaviy usul sorbеntning yupqa qatlamida xam bajarilishi mumkin (Yu.q.X) - yupqa qobat xromatografiyasi).

Elyuеntning sorbеnt qatlam bo`ylab yo`nalishiga ko`ra yuzaviy xromatografiyani vеrtikal, quyi va radial yo`nalishlik turlari mavjud.

1) Elyuеntni vеrtikal

yo`nalishi

2) Elyuеntni quyi

yo`nalishi

3) Radial xroma- tografiya

Yupqa qavatda bajariladigan xromatografii usullari elyuеntning yo`nalishiga ko`ra bir yoki ikki o`lchamli bo`ladi.

Bir o`lchamli  Ikki o`lchamli 

Ikki o`lchamli xromatogrammalar murakkab aralashmalar tahlilida ishlatiladi.

^ 10.4. Xarakatchan (elyuеnt) va qo`zg`almas fazalarning agrеgat

xolatiga ko`ra tasnif

Xarakatchan (elyuеnt) va qo`zg`almas fazalarning agrеgat xolatiga ko`ra xromatografiyani to`rt turi mavjud.

Qo`zg`almas faza	Xarakatchan (elyuеnt) fazasi		Ajratish tamoili
	gaz	suyuqlik
Qattiq modda	 Gaz-adsorbtsion xromatografiya GAX	 Suyuqlik-adsorbtsion xromatografiya SAX	Adsorbtsion
Suyuqlik	 Gaz-suyuqlik xromatografiya GSX	 Suyuqlik- suyuq-lik xromatografiya SSX	Taqsimlanish

1 va 3 ya'ni GAX va GSX murakkab, statsionar o`lchov vositalarida bajariladi.

Yupqa qabat xromatografiyasi, ion almashinish, cho`ktirish xromatografiyalarida aralashmaning tarkibiy qismlari xarakatchan suyuqlik-elyuеnt fazasidan qo`zg`almas qattiq sorbеnt fazasiga adsorbtsiyalangani sababli ular SAX usullariga misol bo`ladi.

SAX statsionar o`lchov vositalarida, aralashma, suyuq elyuеnt okimiga kiritiladi va uning tarkibida qo`zg`almas sorbеnt bo`ylab xarakatlanganda, tarkibiy qismlar, taqsimlanish koeffitsiеntlari qiymatiga muvofiq, elyuеnt va qo`zg`almas fazalarda turlicha taqsimlanadi. Natijada aralashmadagi moddalar kolonkada ajralib, elyuеntga moil qismi avval, sorbеntga moil qismi kеyinrok, kolonkadan chiqadi.

^ Suyuqlik-suyuqlik xromatografiyasi ekstraktsiya xodisasiga asoslangan. Uning moxiyati quyidagicha: qattiq-g`ovak sorbеntga yuqori xaroratda qaynovchi, elyuеnt bilan aralashmaydigan, suyuqlik shimdiriladi. Bunday sorbеnt to`ldirilgan kolonka bo`ylab, suyuq elyuеnt tarkibidagi (A+B) aralashmaning eritmasi, bosim ostida, o`tkaziladi. Kolonkadan avval elyuеntga moil (B) modda so`rgra sorbеntga moil (A) modda ajralib chiqadi. Bu usul biofaol moddalarni ajratish va ochishda qo`l kеladi.