Тафсир илмига кириш. Махсудов Д. Р. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Т

Эъроб ҳаракатлари – сўзнинг гапдаги грамматик ўрнига кўра 
келишикларининг ҳаракат (қисқа унлилар)даги ифодаси. 
Қироат – (араб. – ўқиш) – ислом анъанасида Қуръон оятларини тажвид 
қоидаларига риоя қилган ҳолда, ўзига хос оҳангда ўқиш. Қироатлар ичида 
ислом оламида энг кўп тарқалиб, сингиб кетгани – Имом Ҳафс (ваф. 805 й.) 
ривояти билан нақл қилинган Имом Осим (ваф. 744 й.) қироатидир. Қуръони 
каримнинг барча мамлакатларда қайта-қайта нашр этилаётган Миср нашри 
(1919, 1923, 1928) айнан мана шу қироатга асосланган. Бизнинг диёримиз 
мусулмонлари ўртасида ҳам қадимдан шу қироат таълим бериб келинади.
Қироатларни етти мутавотирга чегаралаш – мусҳафларни бир 
хилликка келтириш учун улардан еттита энг машҳурини қолдириб, булардан 
бошқа ўқиш услубларига чек қўйиш. Бу иш Қуръонни ўқиш бўйича юзага 
келаётган ихтилофларга нуқта қўйиш мақсадида Абу Бакр ибн Мужоҳид (ваф. 
324/935) томонидан амалга оширилган. 
Қиртос (араб. қоғоз) – Қуръони каримда нозил бўлган суралар ёзиладиган 
қоғозлар маъносида келган. 
Қори – (араб. ўқувчи) – Қуръоннинг барча сураларини ёд олган ва қироат 
билан ўқийдиган киши.
Қуръон – (араб. – ўқимоқ, қироат қилмоқ; жамлаш) – мусулмонларнинг 
асосий муқаддас китоби. Қуръон ўзидан олдин нозил бўлган барча илоҳий 
китобларнинг маъно, ҳикмат ва аҳкомларини ўзида жамлаганига ишорат 
бордир. Қуръон Аллоҳ таоло томонидан Жаброил алайҳиссалом орқали 
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга нозил бўлган. Қуръон нозил бўлиш 
жараёни Маккада ўн уч йил, Мадинада ўн йил, жами йигирма уч йил давом 
этган. Муҳаммад с.а.в. ҳаётлик чоғларида яна ваҳий тушиб қолиш эҳтимоли 

---

172 
назарда тутилган ҳолда китоб ҳолига келтирилмаган. Пайғамбаримиз 
вафотларидан сўнг халифалик даврларида Қуръонни жамлаш иши амалга 
оширилган. Қуръон ислом динига оид барча ҳукмларнинг асоси ва биринчи 
манбаи ҳисобланади.
Қуръон илмлари – ҳозирда Қуръоншунослик деб номланган фаннинг 
ўрта асрлардаги номланиши. Бугунги кунда ҳам “Қуръон илмлари” номи 
билан кўплаб мусулмон мамлакатларида номланади. Қуръон илмлари Қуръон 
лаҳжалари, қироатлари, сабабун -нузул, носих ва мансух каби илмларни 
қамраб олади. Қуръон маъноларини тушуниш ва талқин этишда муҳим ўрин 
тутади.