Tafakkur Reja: Tafakkur haqida tushuncha Tafakkur operatsiyalari Tafakkur shakllari Tafakkur haqida tushuncha

Tayanch iboralari.Tafakkur – psixik aks ettirishning ancha umumiy va bevosita usuli bo’lib, bu narsa va hodisalar o’rtasidagi o’zaro bog’lanish va munosabatlarni bilib olishida ifodalanadi.
Aql – kishining umumiy bilish qobiliyati bo’lib, uning bilim va tajribalarini egallashga va uni amalda qo’llashga tayyorligi, shu bilan bir qatorda kishi muammoli vaziyatlarda aql-farosat bilan o’zini tuta olishi. Abstraksiya (mavhumiylik) – narsalarning o’ziga xos belgi va xususiyatlarini, ular o’rtasidagi bog’lanishlarni predmetlarning muhim bo’lmagan belgi va xususiyatlaridan ajratib olishga qaratilgan fikrlash operatsiyasi.
Analiz (tahlil) – murakkab obyektni turli tarkibiy qismlarga ajratish yoki xarakteristika berishdan iborat fikrlash operatsiyasi.
Sintez – tafakkurning yagina analitik-sintetik jarayonida yakkadan umumiyga qarab fikr yuritish operatsiyasi.
Umumiylashtirish – boqelikdagi narsa va hodisalarni umumiy va muhim bekgilariga qarab fikran birlashtirishdan iborat tafakkur jarayoni.
Taqqoslash – narsa va hodisalar o’rtasidagi o’xshashlik va tafovutni aniqlashga asoslangan fikrlash operatsiyasi.
Tushuncha – boqelidagi narsa va hodisalarning muhim belgi va xususiyatlarini bitta so’z yoki so’zlar guruhi bilan ifodalashdan iborat usuli.
Hukm – tafakkur formalaridan bo’lib, bu narsa va hodisalar o’rtasida o’zaro biron-bir bog’lanishlarning bor yoki yo’qligi, narsa va hodisalarning aynan mavjudligini tasdiqlash yoki inkor qilishda ifodalanadi.
Xulosa chiqarish – tafakkur formalaridan bo’lib, bunda birqancha hukmlar asosida ma’lum xulosa chiqariladi. Xulosa chiqarish induktivlik, deduktiv va analogik usullarga ajratiladi.
Deduksiya – umumiy hukmlardan yakka hukmlarga qarata borish orqali mantiqiy xulosa chiqarishdan iborat tafakkur jarayoni.
Induksiya – tafakkur jarayonida yakka hukmlardan umumiy hukmlarga qarata borish orqali mantiqiy xulosa chiqarish. Analogiya – (yunon. analogiya – o’xshashlik) psixik hodisalar va hulqatvor xususiyatlarining o’xshashligi.¹