Tafakkur avlodi

ЎЗБЕКИСТОНДА ПАХТА ЯККАҲОКИМЛИГИНИНГ 
ЎРНАТИЛИШИ ВА УНИНГ НАТИЖАЛАРИ
113
буғдой нархига тенглаштирилди. Илгарилари 1 
тонна пахта учун 1047 сўм тўланган бўлса, эндилик
-
да режа бажарилганда 2200 сўмга қадар кўтарила
-
диган бўлди. Шу ҳисобдан 1950 йилда Ўзбекистон 
колхозлари 1949 йилга нисбатан пахтачиликнинг 
ўзидан 3 млрд сўм кўпроқ даромад олдилар
203
.
Бу даврда яна бир муҳим ислоҳот ўтказилди. 
Иккинчи жаҳон урушидан кейинги йилларда ўтка
-
зилган иқтисодий таҳлил республика колхозлари
-
нинг кўпчилиги норентабел хўжаликлар эканлиги
-
ни кўрсатди. Негаки, кўплаб майда колхозларнинг 
мавжудлиги қишлоқда ишлаб чиқарувчи кучлар та
-
раққиётига йўл бермас, техника ва ишлаб чиқариш
-
нинг бошқа воситаларини қўллай олмас эди. Нати
-
жада ВКП (б) МК ва СССР Министрлар Советининг 
қарори билан 1950 йилнинг баҳоридан колхозлар
-
ни йириклаштириш бошланди. 1950 йил августига 
қадар Ўзбекистонда 1770 та колхоз ўрнига 752 та 
колхоз ташкил этилди. Йириклаштирилгунга қа
-
дар ҳар бир колхозда ўртача 104 хўжалик бўлган 
бўлса, тадбирдан сўнг 231 тага етди
204
.1954 йилда 
Сурхондарё вилоятидаги колхозлар сони 1940 йил
-
га нисбатан қарийб 8 баравар камайди, ҳар бир хў
-
жаликда ғўзага ажратилган майдонлар ўртача 138 
гектардан 1367 гектарга кўпайди
205
. 
Колхозларнинг йириклаштирилиши айрим жой
-
ларда ўзининг самарасини берди. 1951 йилнинг 
ўзидаёқ, колхозлар йириклаштирилгандан сўнг, 
131 та колхоз 25-30 центнердан, 169 та колхоз 30-
35 центнердан, 40 та колхоз 35-40 центнердан пах
-
та ҳосили олдилар. Сурхондарё вилоятининг Узун 
203 
История Узбекской ССР. Том IV. –Ташкент: Фан, 1968. –С. 182.
204 
История Узбекской ССР. Том IV. Ташкент: Фан, 1968. –С. 173.
205
Халиёров Х., и др. Сурхандарьинская область.–С. 56.

---

Якубова Диларам Таджиевна
114
ва Сариосиё туманлари 1952 йилги пахта тайёрлаш 
режасини анчагина ошириб бажардилар. Лекин 
йириклаштириш жараёнининг шошилинч тарзда 
ўтказилиши пахтачиликка салбий таъсир қилди. 
Кадрлар масаласидаги муаммоларни ҳал этиш, хў
-
жаликлараро муносабатларни йўлга қўйиш, йири
-
клаштирилган колхозлар ишини ташкил қилиш ва 
янги шароитларга кўникиш учун маълум вақт керак 
бўлди. Республика колхозлари ана шундай муаммо
-
лар гирдобига қолганлиги боис 1952 йилги пахта 
тайёрлаш режасини бажара олмадилар
206
. Пахта ҳо
-
силдорлиги ҳам пастлигича қолаверди. 1952-1953 
йилларда олинган ҳосил гектарига 21,1 центнерни 
ташкил этди
207
. 
Юзага келган аҳвол КПСС МК нинг 1953 йил сен
-
тябрь ойида бўлиб ўтган пленумида кўриб чиқил
-
ди. Урушдан кейинги йилларда бутун эътибор оғир 
саноатга қаратилганлиги, қишлоқ меҳнаткашла
-
рининг моддий манфаатдорлик тамойилларининг 
бузилганлиги, маҳсулот тайёрлашдаги нуқсонлар, 
кадрлар тайёрлашдаги камчиликлар қолоқлик рўй 
беришига сабаб бўлганлиги Пленумда кўрсатиб 
ўтилди. Вазиятдан чиқиш учун солиқ сиёсати тар
-
тибга солинди. Колхозлар томонидан давлатга ет
-
казиб берилаётган маҳсулотларнинг харид нархла
-
ри оширилди, маҳсулот етказиб бериш мажбурияти 
камайтирилди, томорқалардан маҳсулот етказиб 
бериш мажбуриятлари ҳам камайтирилди. Қолавер
-
206 
Гафт М.М. Бешинчи беш йилликда Ўзбекистонда пахтачиклик
-
нинг ривожланиши // Фан ҳақида суҳбатлар. №41-42. Ўзбекистон КП 
Марказий Комитети ҳузуридаги «Қизил Ўзбекистон», «Правда Восто
-
ка» ва «Ўзбекистон Сурх» бирлашган нашриёти. – Тошкент, 1953. –Б. 
7-8.
207
Сурхондарё вилояти давлат архиви. 45-фонд, 2-рўйхат, 15-иш, 
53-варақ.

---