Tadqiqotlari

UMUMIY BOZOR HAJMIDA 
FIRMANING ULUShI 
 
ALOHIDA FIRMANING 
TOVAR AYLANMASI 
 
BARCHA FIRMALAR UMUMIY 
TOVAR AYLANMASI 
 
 BOZOR SALO?IYaTI 
IShLAB ChIQARISh SALOHIYaTI 
(tovar taklifi) 
 
ISTЕ'MOL SALOHIYaTI 
(bozor sig’imi) 
 

---

 
174 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7.16-rasm. Ishlab chiqarish salohiyati modeli 
 
Ishlab chiqarish salohiyati ishlab chiqarish qo‘vvatlaridan to‘liq  foydalanishda 
tovar ishlab chiqarishni (eng yuqori salohiyat) va bir vaqtning o‘zida amaldagi tovar 
taklifini tavsiflaydi, u quyidagi formula ch aniqlanadi: 
Q = ∑(N
i
ChW
i
ChD
i
ChR
i
Ch[T
pr
 
.
 
tsen
ChE
r
]ChK)-D-C
i
 
, 
i  
bu yerda                  
Ni -  i-tovar ishlab chiqaruvchi korxona yoki korxonalar guruhi;  
Wi - i-tovar chiqarish bo‘yicha korxonaning o‘tacha quvvati;  
D
i
 - ishlab chiqarish  quvvatlarining o‘rtacha yuklanganlik darajasi;  
Ri  -    ishlab  chiqarishning  ishlab  chiqarish  dasturini  amalga  oshirish  uchun 
zarur bo‘gan resurslar bilan ta’minlanganlik darajasi;  
[T
pr
 
tsen
 × E
r
] -    ulgurji narxlar o‘zgarishiga tuzatish,  
bu yerda T
pr
 
tsen
 -  narxning o‘sish sur’ati,  
 E
p
  -    taklifning  xomashyo  va  tayyor  mahsulot  narxiga  moslashuvchanlik 
koeffitsiyenti;  
K - tovar raqobatbardoshligiga tuzatish;  
BOZORNING IShLAB 
ChIQARISh SALOHIYaTINI 
ShAKLLANTIRIShMODЕLI 
KORXONALAR 
SONIG` MAHSULOT 
СОНИ 
NARX O’ZGARIShIGA 
TUZATISh 
 
RAQOBATBARDOSHLIKKA 
TUZATISh 
 
RAQOBATLAShUVChI 
IMPORT TA'SIRI 
 
MAHSULOT 
NOMЕNKLATURASI 
 
KORXONA  
QUVVATI 
 
Xomashyo bilan 
ta'minlanganlik 
Yuklanganlik 
darajasi 
 

---

 
175 
 
V -  ichki ishlab chiqarish iste’moli (me’yor bo‘yicha);  
S
i
 -  raqobatlashuvchi import;  
n -   i-ishlab chiqarish korxonalari soni. 
Bozorning  ishlab  chiqarish  salohiyati  tovar  ishlab  chiqarish  hajmi  va 
strukturasi, shuningdek, import imkoniyatlari bilan tavsiflanadi.  
Korxonalar  egalari/menejerlar  o‘rtasida  kon’yunktura  so‘rovlari  buyurtmalar 
portfeli  hoalti  va  tendensiyalarini  baholash,  shuningdek,  ta’minotchilar  strukturasini 
tavsiflash  imkonini  beradi.  Bu  bozor  vaziyatining  rivojlanish  salohiyatini  aniqlash 
yoki  bashorat  qilishga  imkon  beradi.  Buyurtmalar  portfelini  to‘ldirish    me’yordan 
oshmagan  va  buyurtmalarning  o‘sishi  yoki  hech  bo‘masa  barqarorligi  kuzatilgan 
hollarda  bozor  salohiyati  istiqbollari  yetarli  darajada  umidbaxsh  hisoblanadi. 
Ta’minotchilar  tarkibi  tovar  xaridorlari  hisoblangan  ulgurji  va  chakana  savdo 
korxonalarining egalari/menejerlari o‘rtasidagi so‘rovlar asosida tavsiflanadi. 
Bunday  tahlil  tovar  salohiyatini  iqtisodiy  makonda  ham  (ishlab  chiqaruvchi-
ta’minotchilar  va  distribyutor-ta’minchilar  ulushi),  geografik  makonda  ham  (turli 
mahalliy  va  xorijiy  mintaqalarda  ta’minotchilar  ulushi)  bozorning  tovar  salohiyatini 
shakllantirish jarayonini baholash imkoniyatini yaratadi. 
Korxonaning    makromuhitini    amal  qilishi  demografik,  ekologik,  iqtisodiy, 
texnologik, siyosiy, huquqiy, ijtimoiy  va madaniy  muhit  omillaridan tartib   topadi. 
Ushbu  omillarga  alohida  olingan  korxonalar,  hattoki  yirik  korxonalar  ta’sir  eta 
olmaydi.  
 
Makromuhit  tahlili  va  monitoring,  uning  negativ  ta’sirini  pasaytirib  va  unga 
ko‘rsatilayotgan  imkoniyatlarni  vaqtida  ishlatib,      korxonalarga  o‘z  vaqtida 
boshqaruv  qarorlarini  qabul  qilishga  va  makromuhit  ta’siri  ostida  bo‘lish  uchun 
zarurdir.  Masalan,  kompaniya  o‘zi  ishlayotgan  hududda  demografik  ko‘rsatkichlar 
bilan  muhitni  hech  narsa  qila  olmaydigan  holatda,  lekin  u  boshqa  hududga  o‘tishi 
mumkin. Boshqa tomondan esa, o‘z raqobatchilariga kompaniya ta’sir etishi mumkin 
(kompaniya  o‘z  o‘lchamiga  ko‘ra  raqobatchiga    o‘zining  marketing  dasturi  orqali 
kuchli yoki kuchsiz ta’sir etishi mumkin; uncha katta bo‘lmagan kompaniya ham, tor 
chuqurchada  ishlab,  tor  ixtisoslashuvi  hisobiga  qochib,  raqobat  omiliga  ta’sir  etishi 

---

 
176 
 
mumkin),  shuning  uchun  raqobatchilar  harakatini  makromuhit  omiliga  kiritib 
bo‘lmaydi.