Tadqiqotlari

Xatolikka yo‘l qo‘yishi mumkin 
bo‘lgan sub’ektlar 
Xatoliklarning turlari 
So‘raluvchilar tomonidan yo‘l 
qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatoliklar 
- so‘raluvchining madaniy va intellektual saviyasi; 
- masalaning mohiyatini to‘g‘ri tushunishi; 
- so‘raluvchining ma’suliyatini his qilish darajasi; 
- anketadagi savollarni tushunish va ularga bo‘lgan 
munosabat darajasi; 
- ayrim savollarga javob berishdan bosh tortishi (oilaviy 
ahvoli, daromadlar manbai, yoshi, millati kabilar); 
- noto‘g‘ri javob uchun javobgarlikning yo‘qligi; 
- to‘g‘ri javob uchun rag‘batning yo‘qligi; 
- so‘raluvchining ruhiy holati kabilar 
So‘rovchilar tomonidan yo‘l 
qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatoliklar 
- so‘rovchining ma’suliyatsizligi va ishga yuzaki qarash 
ko‘nikmasining mavjudligi; 
- o‘zining toqatsizligi evaziga o‘zi tomonidan ham anketani 
to‘ldirish ehtimolining mavjudligi;
- so‘rovchining so‘raluvchilarga til topa olmasligi; 
- so‘rovchining qo‘polligi;
- so‘raluvchilarni o‘zi xohlagan, ammo reallikdan yiroq 
javoblarga undashi kabilar. 
 
Ko‘rinib turibdiki, ma’lumotlarni to‘plash va ularni xulosa chiqaradigan 
dallilar sifatida baholash darajasiga yetkazish uchun ancha murakkab jarayonlarni 
o‘tishga to‘g‘ri kelar ekan. 
 
 
 
 

---

133 
6.4. Axborot to‘plashni shakllantirish 
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, har qanday tadqiqot jarayonida, shu jumladan 
marketing tadqiqotlarida ham asosiy foydalanadigan vosita axborotlar bo‘lib 
hisoblanadi. Ularni shakllantirish masalasi ham o‘ta murakkabdir. Chunki ushbu 
tadqiqotda ikkilamchi ma’lumotlar bilan birga juda ko‘p birlamchi ma’lumotlarni 
ham to‘plashga to‘g‘ri keladi. Shu tufayli ushbu axborotlarni shakllantirish bilan 
birga ulardan foydalanish masalasi ham o‘ziga xos. Bu holatlar o‘z navbatida bir 
qancha tamoyillarga asoslanishini inobatga olish lozim.
 
“Prinsip” - so‘ziga o‘zbek tilining izohli lug‘atida quyidagicha izoh berilgan. 
Ushbu so‘z lotin tilidan olingan bo‘lib, “principium – asos, negiz, ibtido”
1
, degan 
ma’noni anglatishi ko‘rsatilgan. Shuningdek, unga ikkita izoh berilgan: 
“1. Biror nazariya, ta’limot, dunyoqarash 
va shu kabilarning dastlabki, asosiy qonun-
qoidasi; faoliyat uchun asos qilib olinadigan 
bosh g‘oya, qonun-qoida.
2. Xulq-atvor, xatti-harakat me’yorlarini 
belgilaydigan, kishi og‘ishmay amal qiladigan 
ichki ishonch, nuqtai nazar, qarash, maslak”
2
.
Bulardan kelib chiqib, marketing tadqiqotlarida axborotlarni shakllantirish va 
ulardan foydalanishda asos bo‘ladigan va tayanadigan yo‘nalishlarni aniqlash lozib 
bo‘ladi. Tadqiqotlarimiz ko‘rsatdiki, marketing tadqiqoti ham bir qancha prinsiplarga 
tayanadi. Chunki har qanday tushunchani to‘liq anglash uchun uni har tomonlama 
o‘rganishni taqozo qiladi. Bulardan kelib chiqib mazkur prinsiplarga quyidagilar 
kirishini nazarda tutamiz: 
•
ishonchliligi; 
•
dolzarbligi; 
•
qamralganligi 
•
muvofiqlashtirilganligi; 
1
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. – Т.: Ўзбекистон миллий энциклопедияси. ДИН, 2012. – 309 бет. 
2
Ўша жойда. 309-бет. 

---

134 
•
uzluksizligi; 
•
maqsadga muvofiqligi; 
•
tushunarliligi; 
•
ko‘paytirish mumkinligi; 
•
tejamkorligi kabilar. 
Ushbu prinsiplarning bir-biri bilan bog‘liqligini quyidagi rasmda keltirilishni 
lozim, deb topdik (6.3-rasm).