Tadbirkorlik va boshqaruv” fakulteti “sirtqi (maxsus sirtqi)” bo’lim

Mehnat unumdorligini oshirishning qanday yo'llari bor?

Raqobat – unumdorliknioshirishning hamda iqtisodiy o’sishni ta’minlashning harakatlantiruvchi kuchidir, chunki har bir korxona sotuv va ta’minot bozorida o’z mavqeini yaxshilashga harakat qiladi. Ikkinchi tomondan, qudratli unumdorlik raqobatni oshiradi, iqtisodiy o’sish esa uni kuchaytiradi. Nafaqat korxonalar, balki milliy iqtisodiyotlar ham o’zaro raqobatlashadi. Iqtisodiy nazariyaga ko’ra, korxona va milliy iqtisodiyotlar raqobatning teng sharoitlarida bo’lib, bir-biriga qarama-qarshi turadi, bu alohida olingan milliy iqtisodiyot va aniq korxonalar o’rtasidagi real hayotda sezilarli farqlanadi. Masalan, tabiiy resurslar, iqtisodiy va ijtimoiy infratuzilma, ishchi kuchi ko’lami va sifat tuzilmasi umuman teng emas.Oshirish mehnat unumdorligi korxona quyidagi usullar bilan erishiladi:Mehnatni kapital bilan almashtirish. Bu usulni amalga oshirish ishlab chiqarishni texnik qayta jihozlash, yangisini joriy etish orqali amalga oshiriladi samarali uskunalar va texnologiyalar.Mehnatni intensivlashtirish. Bu usul korxonada bir qator ma'muriy choralarni qo'llash orqali amalga oshiriladi, ular korxona xodimlarining o'z ishlarini bajarishini tezlashtirishga qaratilgan.Mehnatni tashkil etish samaradorligini oshirish. Bu usul ishlab chiqarishdagi yo'qotishlarga olib keladigan barcha omillarni aniqlash va bartaraf etish, ish samaradorligini oshirishning eng oqilona usullarini aniqlash, shuningdek, korxonada ishlab chiqarish jarayonlarini tashkil etishning optimal usullarini ishlab chiqishni o'z ichiga oladi. Buning ustiga, korxonalar bilan milliy iqtisodiyotlar ko’lamlari o’rtasidagi farqlarga keyingi yillarga qadar raqobat shartlarining tengsizlik ko’rsatkichi sifatida qarab kelingan. Albatta, yirik korxonalar ta’minot va sotuv bozorida mutlaq boshqa ishchi kuchini qamrab olishga qodir. Iqtisodiyotni rivojlantirishda ham xuddi shunday, o’zlarining yirik ichki bozorlari va tashqi bozorlardagi kuchli mavqelari bilan ko’lami kichiqroq iqtisodiy kuchga ega korxonalarga qaraganda raqiblar tazyig’iga muvaffaqiyatliroq qarshilik ko’rsatishga qodir bo’ladi.Mehnat unumdorligini oshirishga ta’sir etish darajasi va hususiyatiga qarab, omillarni quyidagi uchta guruhga: moddiy-texnik, tashkiliy-iqtisodiy va ijtimoiy-ruhiy guruhlarga birlashtirish mumkin.
Moddiy-texnik omillar – yangi texnika, ilg’or texnologiya, xomashyo va materiallarning yangi turlaridan foydalanish bilan bog’langan.
Korxonalarda mehnat unumdorligini oshirish quyidagilar bilan belgilanadi:

• 
  o'zgarmagan sifati bilan vaqt birligida yaratilgan mahsulot miqdorini oshirish;
  
• 
  vaqt birligida yaratilgan doimiy miqdor bilan mahsulot sifatini yaxshilash;
  
• 
  ishlab chiqarilgan mahsulot birligiga mehnat sarfini kamaytirish;
  
• 
  mahsulot tannarxida mehnat xarajatlarining ulushini kamaytirish;
  
• 
  mahsulotni ishlab chiqarish va aylanish vaqtini qisqartirish;
  
• 
  foyda stavkasi va massasining oshishi.
  

Mehnat unumdorligining o'sishiga ta'sir qiluvchi omillarni 3 guruhga bo'lish mumkin:Logistika. Ular foydalanish bilan bog'liq yangi texnologiya, yangi texnologiyalar, materiallar va xom ashyo turlaridan foydalanish.Tashkiliy va iqtisodiy. Bu omillar boshqaruv, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etish darajasi bilan belgilanadi. Ijtimoiy-psixologik. Bu omillar jamoaning ijtimoiy-demografik tarkibi, tayyorgarlik darajasi, jamoadagi axloqiy-psixologik iqlim, mehnat intizomi va hokazo. Mehnatning ijtimoiy va tabiiy sharoitlari. Yuqoridagi barcha omillar mehnat unumdorligining oshishiga yoki aksincha pasayishiga ta'sir qiladi. Ularning har birining ta'sirini aniqlash zarur shart rejalashtirish faoliyati va korxona ishlab chiqarishni ko'paytirish yo'llari uchun.
Muayyan korxonada mehnat unumdorligini oshirishga qaratilgan ishlar quyidagilar orqali amalga oshirilishi mumkin:

• 
  mehnat zichligini pasaytirish zaxiralari, ya'ni ishlab chiqarishni modernizatsiya va avtomatlashtirish, yangi ish texnologiyalarini joriy etish va boshqalar;
  
• 
  ish vaqtidan foydalanishni optimallashtirish zaxiralari - ishlab chiqarishni boshqarish va mehnatni tashkil etish, korxona tuzilmasini takomillashtirish;
  
• 
  xodimlar va xodimlarning o'zlari tuzilmasini takomillashtirish - boshqaruv va boshqaruv nisbatlarini o'zgartirish ishlab chiqarish xodimlari, xodimlarning malakasini oshirish va boshqalar. Mehnat unumdorligi ko'p jihatdan odamning o'ziga va ish kunini qanday rejalashtirishiga bog'liq. Albatta, erta bolalikdan ko'p narsa singdiriladi va keyin yoshi bilan odam aqlli va samaraliroq bo'ladi. Ammo mavjud ko'nikmalarni oshirish va takomillashtirish uchun siz mehnatni tashkil etish asoslarini bilishingiz kerak. Buning uchun keling, nima ekanligini batafsil ko'rib chiqaylik Hosildorlikni oshirishning 12 ta usuli.Kimga mehnat unumdorligini oshirish O'zingizga aniq maqsad qo'yishingiz kerak. Har qanday harakatning maqsadi bo'lishi kerak, garchi siz buni umuman bilmasligingiz mumkin. Nima uchun u yoki bu narsani qilyapsiz, deb o'ylash kerakmi? O'zining yakuniy maqsadini ifodalamaydigan odam bo'lgani uchun, ko'proq vaqtini behuda o'tkazing. Va maqsadni tushunish barcha keraksiz burchaklarni kesib, unga yo'nalishni aniq kuzatish imkonini beradi. Maqsadingiz qanchalik aniq bo'lsa, unga boradigan yo'l shunchalik qisqaroq bo'ladi va shu bilan siz mahsuldorlikni oshirishingiz mumkin.Kutmoq. Ba'zan kutish siz uchun bo'lishi mumkin eng yaxshi yechim. Ba'zan, mehnat unumdorligini qanday oshirishni bilmasdan, hamma narsani o'z-o'zidan hal qilish mumkin. Siz to'xtashingiz va kutishingiz kerak, hatto muammo o'z-o'zidan yo'qolmasa ham, qaroringiz haqida o'ylash uchun vaqtingiz bo'ladi. Aqlli odam hech qachon tepaga chiqmaydi. Bizning yo'limizda ko'pincha turli xil to'siqlar mavjud. Keyingi toqqa chiqishga harakat qilishning hojati yo'q, agar uni chetlab o'tish mumkin bo'lsa.Charchadimi? Dam ol! Agar sizda unumdorlikni oshirishga yordam beradigan vazifaga erishish uchun o'zingizni majburlamoqchi bo'lsangiz, unda kuchingiz yo'q bo'lsa, unda siz yanada ko'proq muammolarga duch kelishingiz mumkin. Hech bo'lmaganda dam olishingiz kerak. Yaxshi dam olgan odam ancha yaxshi va tezroq ishlaydi.Ortga burilmoq. Vaqti-vaqti bilan siz allaqachon nima qilinganligini va bu harakat sizga qanday natijalar berganligini ko'rib chiqishingiz kerak. Sizning sarflagan kuchingiz arziydimi yoki yo'qligini tahlil qiling. Jamiyatning rivojlanishi va uning barcha a’zolari farovonligi darajasi mehnat unumdorligi darajasi va uning o’sishigabog’liqdir. Bundan tashqari, mehnat unumdorligi darajasi ishlab chiqarish usulini ham, hatto ijtimoiy - siyosiy tuzumning o’zini ham belgilab beradi.
  

2.2 Mehnat unumdorligining ko’rsatkichlari va uni oshirish yo’llari va turlari: Mehnat unumdorligi darajasi ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini ifodalovchi eng muhim ko’rsatkich hisoblanadi. «Iqtisodiyot» fani mehnat unumdorligi muammolarini o’rganishni XIX asr oxirida boshlagan. Mehnat unumdorligini hisoblash bir ishlab chiqarish ishchisiga nisbatan natural ifodada o’rtacha mahsulot ishlab chiqarish tarzida amalga oshirila boshladi. Bu ko’rsatkichlar sanoatning alohida tarkibi jihatidan bir xil (galogen) tarmoqlarida ishlab chiqariladigan mahsulotning eng muhim turlari bo’yicha aniqlandi. So’ngra iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida mahsulot ko’rsatkichlari hamda mehnat sarflari hisob-kitobining rivojlanishi mehnat unumdorligini faqat natura ifodasida emas, balki pul ifodasida va faqat sanoatda emas, balki iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida, xizmat ko’rsatish sohasini ham qo’shgan holda hisoblab chiqish imkonini berdi. Hozirgi kunda iqtisodchilarning aksariyat ko’pchiligi, unumdorlik ishlab chiqarish va jonli mehnat sarflari natijalarining nisbatini, iqtisodiy samaradorlik esa ishlab chiqarish natijalarining jonli va moddiylashgan mehnat sarflariga munosabatini ifodalaydi, deb hisoblaydi. Jonli mehnat sarflari xodimlarning o’rtacha ro’yxatdagi soni yoki ishlangan kishi kunlari, kishi soatlari soni ko’rsatkichlari bilan ifodalanadi.

O’tgan asrning 50-yillar oxirigacha sotsialistik davlat statistikasida mehnat unumdorligini hisoblashda ishchilar mehnat sarfigina hisobga olingan. 60-yillardan boshlab, ishlab chiqarish xodimlarining barcha toifalari (sanoatda-sanoatning ishlab chiqarish xodimlari; qishloq xo’jaligida chorvachilik va dehqonchilikda band bo’lgan xodimlar; qurilishda qurilish-montaj ishlarida, yordamchi ishlab chiqarishda band bo’lganlar va ularning mehnat sarflari e’tiborga olina boshladi. Mehnat unumdorliginioshirish ayrim korxona va jamoalar uchun katta ahamiyatga ega bo’lib, uning darajasiga ta’sir etadigan barcha omillar va zahiralarini ko’paytirishni taqozo etadi. Yangi texnika va texnologiyalardan, ishlab chiqarish bino va inshootlari, uskuna va asboblar, xomashyo va energiyaning har xil turlaridan foydalanish mahsulot birligiga jonli mehnat sarfini kamaytirish bilan biriktirilgan taqdirdagina mehnat unumdorligini oshirishga qodir bo’ladi. Bu holatda jonli mehnatning shu yoki kamroq darajasi berilgan ishlab chiqarish chegarasida ko’proq miqdorda iste’mol qiymatlarini ishlab chiqara oladi. A
Ammo, bunda mahsulot birligiga jonli mehnat jamg’armasi joriy etilayotgan yangi texnika, texnologiya sarflaridan ko’proq bo’lishi kerak. Muayyan holatda yangi texnikaga sarflar deganda, kapitalning renta bahosi tushuniladi. Kapitalning renta bahosi – kapital xizmatlaridan foydalanish qiymati. Nazariy jihatdan u texnika ijarasi uchun (yoki uni sotib olish ssudasiga) foizlar to’lash va amortizatsiya summasini o’z ichiga oladi. Ammo, bizning amaliyotda lizing ham tarqalgan, bank kreditidan qimmat bo’lganligi uchun ham foydalaniladi, shuning uchun ham amaliyotda kapitalning renta bahosi amortizatsiya summasidan iborat bo’ladi. Umumdavlat zaxiralari va ulardan foydalanish butun iqtisodiyotda mehnat unumdorligining oshishiga ta’sir etadi. Bular korxonalarni joylashtirish, aholining ish bilan bandligidan oqilona foydalanish, xo’jalik yuritishning bozor usullarini tatbiq etish va shu kabilardir. Ishlab chiqarish ichki zaxiralari korxonada xomashyo, materiallar, uskunalar, ish vaqtdan foydalanishdagi kamchiliklar bilan belgilanadi. Smena ichidagi va butun kun mobaynidagi ish vaqti bevosita nobudgarchiliklardan tashqari, yaroqsiz qilingan buyumlarni tuzatish, texnologiyada ko’zda tutilgan ishlarni bajarish bilan bog’liq bo’lgan ko’zga ko’rinmas nobudgarchiliklar ham bo’ladi.

«Mehnat unumdorligi» tushunchasiga o’z ahamiyati jihatidan yaqin, lekin mazmunan yanada kengroq bo’lgan tushuncha «mehnat samaradorligi» tushunchasidir. Mehnat samaradorligi eng kam mehnat xarajatlari bilan yuqori mehnat natijadorligigaerishish darajasini ifodalaydi. Mehnat unumdorligi va intensivligi mahsulot qiymati o’lchamiga turlicha ta’sir ko’rsatadi. Mehnat unumdorligi ortishi ishlab chiqariladigan mahsulot miqdorini oshiradi va shunga muvofiq bita mahsulotning qiymatini pasaytiradi, lekin ularning umumiy yangi yaratilgan qiymatini o’zgartirmaydi, mehnat intensivligini ortishi esa ishlab chiqariladigan mahsulotlar va umumiy umumiy yangi yaratilgan qiymatni oshiradi, lekin mahsulot birligining qiymatini o’zgartirmaydi. Mehnat unumdorligi qanchalik yuqori bo’lsa, ish sifati zarur darajada shunchalik yuqori bo’ladi. Tadbirkor korxona egasi uchun vaqt birligi ichida qanday ishlab chiqarish darajasiga erishilgani emas, shu bilan birga u qanday mehnat xarajatlari bilan ta’min etilgani ham muhimdir. Mehnat xarajatlar xodimlar soni va mehnatga to’langan haq xarajatlari bilan o’lchanadi. Unisi ham, bunisi ham ish vaqti bilan o’lchanishi mumkin. Shuning uchun ham mehnat samaradorligini tahlil qilganda vaqt birligi ichida sarflangan mehnat xarajatlari ham, shu bilan birga uning tuzilishi hisobga olingan holda ham qarab chiqiladi. Mehnat unumdorligiga ta’sir etishning turli usullarini tasniflash va ularni guruhlarga ajratishning ahamiyati shundaki, bu mehnat unumdorligi mohiyatini chuqurroq anglash va oshirish yo’llarini bozor kon’yunkturasidan kelib chiqib aniqlash imkonini beradi. Bunday tasnifning amaliy ahamiyati shundaki, uning yordamida u yoki bu omillarning natijasiga ta’sir darajasini yaxshiroq hisobga olish mumkin bo’ladi, ya’ni ulardan biri mehnat unumdorligining o’sishiga barqarorroq ta’sir ko’rsatsa, boshqalari bu ma’noda o’tkinchi ahamiyatga ega. Omillarni tasniflashga turlicha yondashuvlar ularning turli yig’indilarini farqlashga olib kelishi mumkin. Ammo bunday guruhlar orasida u yoki bu ishlab chiqarish omillarining shakllanishi va rivojlanishi asosiy sifat nuqtai nazaridan qabul qilish o’rinli bo’ladi. Bunday omillarga mahsulot ishlab chiqarishning ijtimoiy-siyosiy shart-sharoitlarini belgilaydigan guruhini kiritish mumkin. Ularning ta’siri tegishli xo’jalik mexanizm­lari, ijtimoiy munosabatlar (institutlar) orqali amalga oshiriladi. Omillarning boshqa muhim guruhiga mehnatga haq to’lash, makroiqtisodiy mutanosibliklar, inson kapitali, texnika va texnologiyalar bilan bog’liq bo’lganlari, shuningdek, ijtimoiy omillar kiritiladi. Mehnat unumdorligining oʻsishi mahsulot birligini ishlab chiqarishda mehnat sarfining kamayishi demakdir. Mehnat unumdorligi yuqori boʻlsa, jami-yat har bir xodim hisobiga koʻproq mahsulot tayyorlash, binobarin, oʻzining oʻsib borayotgan ehtiyojlarini toʻlaroq qondirish imkoniyatiga ega boʻladi. Mehnatning asosiy kapital bilan taʼminlanishini yaxshilash, fantexnika taraqqiyoti yutuqlari va yangi texnologiyani joriy etish, ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, xodimlarning malakasini va texnik tayyorgarlik darajasini, madaniyatini, maʼlumotini oshirish Mehnat unumdorligi oʻsishining eng muhim omillaridandir Agar sifatli ish xarajatlarini amalga bo'lsa minimal bo'ladi, va unumdorligi - eng yuqori darajada, mehnat samaradorligi yuqori bo'ladi. Odatda ish beruvchilar bitta mahsulotining darajasiga, balki mehnat xarajatlari uchun emas, balki faqat e'tibor.
Xulosa
Iqtisodiy o`sish to`liq bandlilik sharoitiga most keluvchi potentsial ishlab chiqarish potentsial YAIM xajmining uzoq muddatli ko`payishi tendentsiyasini anglatadi. U o`sish ishlab chiqarish natijalari va omillarida ro`y beradigan miqdor va sifat o`zgarishlarini xarakterlaydi. Iqtisodiy o`sish real YAIM ning, yoki axoli jon boshiga to`gri keladigan real YAIM ni o`sish sur`ati bilan o`lchanadi. Iqtisodiy o`sish taklif, talab va taqsimot omillari bilan belgilanadi. Iqtisodiy o`sishni belgilovchi talab omillariga tabiiy resurslar soni va sifati, mexnat resurslari soni va sifati, kapital, texnologiya va boshqalar kiradi. Bulardan foydalanish usuliga ko`ra iqtisodiy o`sish ekstensiv va intensiv turlarga bo`linadi. Ishlab chikarish resurslar miqdorini o`zgartirmagan xolda o`ssa, intensiv omillar xisobiga amalga oshgan xisoblanadi.Birinchi holatda yalpi ichki mahsulotning asosi 100% tomonidan qabul qilingan, ikkinchisining hajmi nolga teng bo'lgan ishlab chiqarish hajmi. Biroq, vaqt o'tishi bilan mutlaqo YaIMning mutlaqo Iqtisodiy o'sish YaIMning o'sish sur'atlari yoki uning o'sish sur'atlari bilan qadriyatlari va vaqt o'tishi bilan ularning o'zgarishlari mamlakatning iqtisodiy kuchini va uning dinamikasini bildiradi. Biroq, millatning ijtimoiy-iqtisodiy farovonligi, aholining turmush darajasi aniq ko'rsatkichlar bilan o'lchanadi. Xususan, aholi jon boshiga YaIM. Mamlakatning yalpi ichki mahsuloti aholisi soniga bo'lingan holda, har bir kishi (jon boshiga) yalpi ichki mahsulot miqdorini aniqlash imkonini beradi.Iqtisodiy o`sish to`lik bandlilik sharoitiga mos keluvchi potentsial ishlab chiqarish potentsial YAIM xajmining uzoq muddatli ko`payishi tendentsiyasini anglatadi. U o`sish ishlab chiqarish natijalari va omillarida ro`y beradigan mikdor va sifat o`zgarishlarini xarakterlaydi.Iqtisodiy o`sish real YAIM ning, yoki axoli jon boshiga to`gri keladigan real YAIM ni o`sish sur`ati bilan o`lchanadi.Iqtisodiy o`sish taklif, talab va taksimot omillari bilan belgilanadi.Iqtisodiy o`sishni belgilovchi talab omillariga tabiiy resurslar soni va sifati, mexnat resurslari soni va sifati, kapital, texnologiya va boshkalar kiradi.Bulardan foydalanish usuliga ko`ra Iqtisodiy o`sish ekstensiv va intensiv turlarga bo`linadi. Ishlab chiqarish resurslar mikdorini o`zgartirmagan xolda o`ssa, intensiv omillar xisobiga amalga oshgan xisoblanadi.Iqtisodiy o`sish modellari deganda Iqtisodiy o`sishni taxlil kilishda foydalaniladigan, ularning manbalarini aniklash va konuniyatlarini ochib berishga xizmat kiluvchi modellar tushuniladi.Keynschilar ( Xarrod, Domar) modellarida Iqtisodiy o`sishning asosiy omil investitsiyalar deb qaraladi. Jamg’arish normasini ko`tarish orqali investitsiyalarni ko`paytirish va ularning samaradorligini oshirish iqtisodiy o`sish shartlari deb qarladi.Klassik modellarda Iqtisodiy o`sish ishlab chiqarishning barcha omillariga boglik, mexnat va kapital o`zaro almashiniladi deb qarladi. SHunga ko`ra kapitalning ma`lum darajasida mexnatning kapital bilan kurollanganlik darajasi, o`z navbatida ishlab chiqarish xajmi xam turlicha bo`ladi. Mehnat unumdorligi muammosiga doir adabiyotlar, ayniqsa, AQSh­da ko’proq nashr etilmoqda. Sotsiolog, biznesmen, iqtisodchilar ushbu muammoni har tomonlama ko’rib chiqmoqdalar:
mehnat unumdorligiga ta’sir etadigan omillar tahlil qilinmoqda (ishchi va xizmatchilarning roli, texnika taraqqiyoti, malaka oshishi, mehnat sharoitining ta’siri aniqlanadi), shuningdek, ishlab chiqarish jarayonining ijtimoiy jihatlari (ishlab chiqarishda ish bilan band bo’lgan kishilarning o’zaro munosabatlari, rahbarlarning bo’ysunuvdagilar bilan o’zaro munosabatlari, kasaba uyushmalarining roli va ishchilarning ishlab chiqarish faoliyatiga va mehnat unumdorligiga ta’siri) o’rganiladi. Buyuk Britaniyada farovonlik nazariyasi paydo bo’lishi tufayli mehnat unumdorligi masalalari bilan shug’ullana boshlandi. 50-yillarning boshida Buyuk Britaniya bilan Amerika o’rtasida Mehnat unumdorligi Kengashi tuzildi. Kengash sanoat ishini tashkil etish, ishlab chiqarish usullari, texnika sohalarida bemalol axborot almashinish orqali iqtisodiy yuksalishga ko’maklashish va shu tariqa Buyuk Britaniya sanoati, mehnat unumdorligi darajasini oshirish borasida qo’llab-quvvatlash vazifasini o’z oldiga qo’ydi. Mehnat unumdorligi mohiyatini anglash uchun “mehnat unumdorligi” va “ishlab chiqaruvchi mehnat kuchi” degan tushunchalarni aniqlashtirish kerak. Ishlab chiqaruvchi mehnat kuchini potentsial (imkoni bo’lgan) unumlik, ya’ni muayyan sharoitda mazkur vaqt mobaynida muayyan natijaga erishishni ta’minlashga qodirlik deb tushunishi kerak. Mehnat unumdorligi haqiqiy amaliy o’lcham, ya’ni amalga oshirilgan imkoniyat sifatida namoyon bo’ladi. Mehnat unumdorligi – o’zgaruvchan o’lchamdir, unga ham intensiv, ham ekstensiv omillar ta’sir etadi. U har bir muayyan paytda ishlab chiqaruvchining mehnat kuchidan foydalanish darajasini aks ettiradi. Korxona xodimlarining mehnati natijasida yangi yaratilgan qiymat ish haqi hamda undan amalga oshiriladigan ajratmalar chetdan olingan xomashyo, materiallar, yarim fabrikatlar, butlovchi buyumlar hamda energiya narxining bir qismini tayyor tovarga o’tkazadi. Mehnat sarflari o’lchamiga kiritilgan tayyor mahsulot narxining bir qismi mehnat unumdorligi ko’rsatkichini tashkil etadi. Lekin amalda mehnat unumdorligi hech qaerda ana shunday hisoblab chiqilmaydi, chunki ishlatilgan xomashyo, yarim fabrikatlar, butlovchi buyumlar, energiya qiymatining qaysi qismini tayyor tovarga mehnat bilan o’tkazishi, qaysi qismini esa ishlab chiqarishning boshqa omillari bilan o’tkazishi to’g’risidagi masala ancha bahslidir. – unumdorliknioshirishning hamda iqtisodiy o’sishni ta’minlashning harakatlantiruvchi kuchidir, chunki har bir korxona sotuv va ta’minot bozorida o’z mavqeini yaxshilashga harakat qiladi. Ikkinchi tomondan, qudratli unumdorlik raqobatni oshiradi, iqtisodiy o’sish esa uni kuchaytiradi. Nafaqat korxonalar, balki milliy iqtisodiyotlar ham o’zaro raqobatlashadi. Iqtisodiy nazariyaga ko’ra, korxona va milliy iqtisodiyotlar raqobatning teng sharoitlarida bo’lib, bir-biriga qarama-qarshi turadi, bu alohida olingan milliy iqtisodiyot va aniq korxonalar o’rtasidagi real hayotda sezilarli farqlanadi. Masalan, tabiiy resurslar, iqtisodiy va ijtimoiy infratuzilma, ishchi kuchi ko’lami va sifat tuzilmasi umuman teng emas.Oshirish mehnat unumdorligi korxona quyidagi usullar bilan erishiladi:
Mehnatni kapital bilan almashtirish. Bu usulni amalga oshirish ishlab chiqarishni texnik qayta jihozlash, yangisini joriy etish orqali amalga oshiriladi samarali uskunalar va texnologiyalar.Mehnatni intensivlashtirish. Bu usul korxonada bir qator ma'muriy choralarni qo'llash orqali amalga oshiriladi, ular korxona xodimlarining o'z ishlarini bajarishini tezlashtirishga qaratilgan.Mehnatni tashkil etish samaradorligini oshirish. Bu usul ishlab chiqarishdagi yo'qotishlarga olib keladigan barcha omillarni aniqlash va bartaraf etish, ish samaradorligini oshirishning eng oqilona usullarini aniqlash, shuningdek, korxonada ishlab chiqarish jarayonlarini tashkil etishning optimal usullarini ishlab chiqishni o'z ichiga oladi. Buning ustiga, korxonalar bilan milliy iqtisodiyotlar ko’lamlari o’rtasidagi farqlarga keyingi yillarga qadar raqobat shartlarining tengsizlik ko’rsatkichi sifatida qarab kelingan.
Foydalanilgan adabiyotlar :
Asosiy adabiyotlar
1.Agapova T.A.Seregina S.F. Makroekonomika:Uchebnik.-7-e izd.pererab.
i dop.-M.:Izdatel’stvo “Delo i servis”, 2005. 240-262 s.s.
2 Axmedov D.K.,Ishmuxamedov A.E., Jumaev K.,Djumaev Z.A. «Makroiqtisodiyot» T.: O`zbekiston YOzuvchilar uyushmasi Adabiyot jamgarmasi nashriyoti 2016, 145-156 b.b.
3. Ivashkovkiy S.N. Makroekonomika: Uchebnik.-2-e izd., dop.- M.: Delo, 2002, 63-418 s.s.
4.. Tarasevich L.S., Grebnikov P.I., Leusskiy A.I. Makroekonomika: Uchebnik. - 5-e izd. , M.: YUrayt-Izdat, 2004., 518-540 s s..
5.Abdurahmonov Q.H., Bozorov N., Volgin N. va boshqalar. «Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi». Toshkent: «O’qituvchi»-2018 yil, 280-326 betlar.
6.Abdurahmonov Q.H, Holmo’minov Sh.R. «Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi». Toshkent-2017 yil, 126-143 betlar.
7.Dodoboev Yu.T.,Xudoyberdiev.A.«Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi». Farg’ona-2019 yil, 64-84 betlar.
8.Usmonov S.N., Dodoboev Yu.T. «Bozor iqtisodiyoti asoslari». Toshkent: «Fan»-2012 yil, 88-90-betlar.9.O’lmasov A. «Iqtisodiyot asoslari». Toshkent: «Mehnat»-2013 yil, Internet saytlari.
http://www.press-service.uz (O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti portali).
www.gov.uz. (O‘zbeksiton Respublikasi hukumatining rasmiy sayti).
www.gki.uz (O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo‘mitasi).
http:// www.rmm.uz (―Respublika mulk markazi‖ YoAJning sayti).
www.sion.uz (Ko‘chmas mulk agentligi)
www.wikipedia.ru (Ma‘lumotlar qidiruv portali)