Tadbirkorlik va boshqaruv” fakulteti “sirtqi (maxsus sirtqi)” bo’lim

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
DENOV TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA INSTITUTI
“TADBIRKORLIK VA BOSHQARUV” FAKULTETI
“SIRTQI (MAXSUS SIRTQI)” BO’LIM
“IQTISODIYOT NAZARIYASI ” FANIDAN
K U R S I S H I

MAVZU: Mehnat unumdorligi – Iqtisodiy o’sish omili sifatida

Guruh: 10-bh-s-20
Bajardi: Nabijonov Nozimjon
Ilmiy rahbar: ­­­­­­______________­­­­­­­­­­_________

DENOV 2022
Kurs Ishi Uchun Taqriz:
Fakultet: Tadbirkorlik va bashqaruv
Kafedra: Raqamli iqtisodiyot
Fan:Iqtisodiyot nazariyasi
Guruh:10-bh-s-20
Talabaning familiyasi va ism-sharifi: Nabijonov Nozimjon
Kurs ishi mavzusi: Mehnat unumdorligi-iqtisodiy o’sish omili sifatida
Kurs ishining tarkibi: Kurs ishi kirish qismi, 2 ta bob ,xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
Kurs ishi himoyasida talabaga berilgan savollar ro’yxati:________________________________________­­­­___________________
Jadval va grafik materiallarning miqdori (muhim chizmalarning
ko’rsatkichi)___________________________________________­­­____________
Jadval va grafik materiallarning miqdor (muhim chizmalarning ko’rsatkichi)_______________________________________________________
Kurs ishining ishining ijobiy tomonlari __________________________________
_________________________________________________________________
Kurs ishining kamchiliklari :____________________________________________
___________________________________________________________________
Kurs ishiga qo’yilgan baho:____________________________________________
Kurs ishi rahbarining familiyasi ,ismi va sharifi

Taqrizchi :__________________________________________________________

MAVZU: MEHNAT UNUMDORLIGI-IQTISODIY O’SISH OMILI SIFATIDA
REJA:


KIRISH.


1-Bob. Iqtisodiy o’sish omillari ,tushunchasi va Solouning neoklassik modeli.


1.1 Iqtisodiy o`sish omillari va tiplari


1.2  Iqtisodiy o`sish tushunchasi va o`lchanishi


1. 3 Solouning neoklassik modeli


2-Bob. Mehnat unumdorligi tushunchasi ,ko’rsatgichlari va uni oshirish yo’llari va turlari


2.1 Mehnat unumdorligi tushunchasi, uning omillari va mehnat unumdorligini oshirishning rezevlari.

2.2 Mehnat unumdorligining ko’rsatkichlari va uni oshirish yo’llari va turlari.

Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Krish qism:
Bozor iqtisodiyoti sharoitida unumdorlikni sotilgan mahsulot hajmi bo’yicha hisoblash ancha muhimroqdir, chunki tugallanmagan ishlab chiqarishning ko’payishi va sotilmagan mahsulot qoldiqlarining to’planib qolishi ijobiy iqtisodiy ahamiyatga ega emas. Mehnat unumdorligi darajasi va uning dinamikasiga ko’pgina omillar ta’sir qiladi. Omillar deb, mehnat unumdorligining o’zgarishiga ta’sir ko’rsatadigan xarakatlantiruvchi kuchlar va sabablarga aytiladi. Ularning ayrimlari mehnat unumdorligining ortishiga yordam bersa, boshqalari unumdorlikning pasayishiga sabab bo’lishi mumkin: Omillarning birinchi guruhiga mehnat unumdorligi kuchining ortishi, mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil etishning, mehnatkashlar ijtimoiy sharoitining yaxshilanishi, ikkichi guruhga tabiiy sharoitlarning noqulay tasir etishi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi kamchiliklar, ijtimoiy sharoitdagi salbiy elementlarning yomon tasiri kiradi. Mehnat unumdorligi - ishlab chiqarish jarayonida kishilar mehnatining foydaliligi, samaradorligi va mahsuldorligi; Mehnat unumdorligi ishlovchining maʼlum vaqt birligi (soat, smena, oy, yil) ichida tayyorlagan mahsulot hajmi bilan oʻlchanadi. Mehnat unumdorligi tarmoqlari va korxonalarda mehnat unumdorligi yalpi yoki sof mahsulot asosida hisoblanadi. Yillik mahsulot hajmini oʻrtacha ishlovchilar soniga boʻlish orqali bir ishlovchi hisobiga yaratilgan mahsulot aniqlanadi.Mehnat unumdorligining oʻsishi mahsulot birligini ishlab chiqarishda mehnat sarfining kamayishi demakdir. Mehnat unumdorligi yuqori boʻlsa, jami-yat har bir xodim hisobiga koʻproq mahsulot tayyorlash, binobarin, oʻzining oʻsib borayotgan ehtiyojlarini toʻlaroq qondirish imkoniyatiga ega boʻladi. Mehnatning asosiy kapital bilan taʼminlanishini yaxshilash, fantexnika taraqqiyoti yutuqlari va yangi texnologiyani joriy etish, ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, xodimlarning malakasini va texnik tayyorgarlik darajasini, madaniyatini, maʼlumotini oshirish Mehnat unumdorligi oʻsishining eng muhim omillaridandir. . Rezervlar (zahiralar) mehnat unumdorligini oshirish omillari bilan chambarchas bog’liqdir. Mehnat unumdorligini oshirish rezervlarining bir necha tasniflari mavjud bo’lib, ularning hammasi ikkita katta guruhga bo’linadi: jonli mehnatdan (ish kuchidan)foydalanishni yaxshilash rezervlari (mehnat, sharoitlarini tashkil etish, ishlovchilarning ishlash qobiliyatini oshirish kadrlar tarkibi va ularni joy-joyiga qo’yish, uzluksiz ishlash uchun tashkiliy shart-sharoitlar yaratib berish, shuningdek, xodimlarning mehnat natijalaridan yuqori moddiy va ma’naviy manfaatdorligini oshirishnita’minlash bilan bog’liq masalalar kiritiladi) asosiy va aylanma fondlardan yanada samaraliroq foydalanish rezervlari (asosiy ishlab chiqarish fondlari (mashinalar, mexanizmlar, apparatlar vash u kabilar) quvvat va vaqt jihatidan yaxshiroq foydalanish rezervlarini, shuningdek, xom ashyo, materiallar, butlovchi buyumlar, yoqilg’i, energiya va boshqa aylanma fondlardan yanada tejamli va to’liq foydalanishni o’z ichiga oladi).Iqtisodiy o'sish jarayoniga ta'siri, to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita omillarga ta'sir ko'rsatadi. To'g'ridan-to'g'ri omillar miqdorining o'zgarishi va mehnat sifatini oshirish, foydalanilgan tabiiy va kapital resurslarning sifatini oshirish kiradi; Ishlab chiqarishni tashkil etish va ishlab chiqarishni tashkil etish; Aholining tadbirkorlik faoliyati darajasi. Bilvosita omillar resurslar narxi,bozorni monopollashtirish darajasi, jamiyatdagi daromadlar, soliq tizimi va kredit va moliya tizimi, to'lov qobiliyati pasayishi va boshqalar kiradi.Ma'lumki, iqtisodiy o'sishda iqtisodiyotning uzoq muddatli barqarorrivojlanishi, milliy daromad va yalpi o'sish jarayonida tushuniladi ichki mahsulot Iqtisodiyotning muvozanatining muvozanatini buzmasdan uzoq muddatda. Zamonaviy iqtisodiy o'sish - bu ishlab chiqarishning uzoq muddatli o'sish sur'ati aholining o'sish sur'atlaridan barqaror rivojlanishining rivojlanishidir. Aholiga real yalpi ichki mahsulotga nisbati - Aholi jon boshiga YaIM - taqdimot va iqtisodiy o'sish sur'atlari va aholining farovonligining o'zgarishini ko'rsatadi. Aholi jon boshiga ishlab chiqarish dinamikasi to'g'risidagi ma'lumotlar turmush darajasini tavsiflash va uning boshqa mamlakatlarda yashash standarti bilan taqqoslash uchun qo'llaniladi.Omillar iqtisodiy o'sish - Bular milliy ishlab chiqarishning real hajmining real hajmining real hajmining o'sish sur'atlari va sifat ko'rsatkichlarini aniqlaydigan hodisalar va jarayonlar. Iqtisodiy o'sish omillari turli xil xususiyatlarga tasniflanadi.Iqtisodiy o'sish turlarini ajratishga muvofiq uning omillari ikki guruhga bo'linadi: keng va qizg'in.


1Bob 1.Iqtisodiy o`sishga omillari va tiplari
Real ishlab chiqarish xajmlarining uzoq muddatli o`sishi sur`atlarini, ko`lamlarini, samaradorligi va sifati oshishini belgilovchi xodisa va jarayonlar Iqtisodiy o`sish omillari deyiladi.Iqtisodiy o`sish omillari ikki guruxga ajratiladi.Birinchi gurux omillari iqtisodiy o`sishni fizik (ashyoviy) jixatdan ta`minlaydi. Bu guruxga ishlab chiqarish omillari kiritiladi:
tabiiy resurslar soni va sifati;
mexnat resurslari soni va sifati;
asosiy kapital xajmi;
texnologiyalar va ishlab chiqarishni tashkil etish;
jamiyatda tadbirkorlik malakalarining rivojlanishi darajasi..
Ikkinchi guruxga omillari jamiyatdagi Iqtisodiy o`sish potentsialini yuzaga chiqarish imkonini beruvchi omillar – talab va taksimot omillari bilvosita omillar) kiritiladi:
· bozorning monopollashuvi darajasini pasayishi;
· Iqtisodiyotdagi solik muxiti;
· kredit-bank tizimi samaradorligi;
. iste`mol, investitsiya va davlat xarajatlarining o`sishi;
· eksport xajmining o`sishi;
· Iqtisodiyotda ishlab chiqarish resurslarini kayta taksimlash imkoniyatlari;
· daromadlarni taksimlashning shakllangan tizimi.

Agar o`sish qo`shimcha resurslarni jalb etish xisobiga ta`minlansa va jamiyatdagi resurslardan foydalanishning shakllangan o`rtacha samaradorligi darajasini oshirmasa ekstensiv Iqtisodiy deb ataladi.Ekstensiv Iqtisodiy o`sish yangii korxonalar, yo`llar, elektrostantsiyalar kurish , yangi erlarni o`zlashtirish, mexnat va tabiiy resurslarni ko`shimcha jalb etish kabilar xisobiga ta`minlanadi. Ammo bu resurslarning cheklanganligi rivojlanishning ma`lum bir boskichida ekstensiv Iqtisodiy o`sish imkoniyatlarini kamaytiradi va uni ziddiyatli kilib ko`yadi.Iqtisodiy o'sish nazariyalar - bu asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar va iqtisodiy o'sish sur'atlarining munosabatlarini va o'zaro bog'liqligini o'rganayotgan nazariyalardir. Turli xil versiyalar mualliflari iqtisodiy o'sish manbalarini topishga, potentsial o'sish va barqaror iqtisodiy o'sish muammolarini hal qilishga urinishgan, uzoq muddatli dinamik muvozanatga erishish uchun sharoitlarni belgilashdi. Ushbu modellardagi asosiy narsa bu maqbul o'sish maqsadiga erishish yo'llarini qidirishdir. qtisodiy o'sish toifasi har qanday iqtisodiy tizimlarda ijtimoiy ishlab chiqarishning eng muhim xususiyati hisoblanadi.YAIMning o`sishi Iqtisodiyotda band bo`lganlar sonidan yukori sur`atga ega bo`lsa intensiv ixtisodiy o`sish ro`y beradi.

Iqtisodiy omillar, ulardan foydalaniladigan resurslar bo'lmagan, noqonuniy bo'lmagan omillarga - harbiy-siyosiy, geografik, iqlim, milliy, madaniyat va boshqalarga ko'payish hajmining oshishi kiradi. Iqtisodiy o'sish jarayoniga ta'siri, to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita omillarga ta'sir ko'rsatadi. To'g'ridan-to'g'ri omillar miqdorining o'zgarishi va mehnat sifatini oshirish, foydalanilgan tabiiy va kapital resurslarning sifatini oshirish kiradi; Ishlab chiqarishni tashkil etish va ishlab chiqarishni tashkil etish; Aholining tadbirkorlik faoliyati darajasi. Bu: umr ko'rish davomiyligini oshirish, kasallanish va shikastlanishni kamaytirish; Ta'lim va madaniyat darajasini oshirish; Iste'mol ehtiyojlari va ratsionalizatsiyasidan yanada to'liq qondirish; Sizning kelajagingizga ijtimoiy barqarorlik va ishonch; turmush darajasida qashshoqlik va keskin farqlarni engish; Maksimal bandlikka
erishish; atrof-muhitni muhofaza qilish va ekologik xavfsizlikni rivojlantirish; Kamaytirilgan jinoyatlar. Iqtisodiy o'sish turlarini ajratishga muvofiq uning omillari ikki guruhga bo'linadi: keng va qizg'in. Kapital va mehnat xarajatlari, intensiv omillar, intensiv omillar - ilmiy va texnik taraqqiyot, ilmiy-texnik taraqqiyot, menejment tizimini takomillashtirish va boshqalarni takomillashtirish kiradi. Iqtisodiy o'sish har doim iqtisodiy va iqtisodiy bo'lmagan omillarning ta'siri natijasida harakat qiladi. “Iqtisodiy o`sishning intensiv tipi ishlab chiqarish samaradorligining oshishiga boglik. U foydalanilayotgan resurs birligiga to`gri keladigan maxsulot ishlab chiqarishni ko`paytirishni, ishlab chiqarishning texnik xususiyatlarini yaxshilashni ko`zda tutadi. Bunday jaryonlar namoyon bo`ladi:
· fan va texnika yutuklaridan foydalanish va ishlab chiqarishni yangilashda;
· xodimlar malakasini oshirishda;
Ishlab chiqarilayotgan maxsulot sifatini oshirish, assortimentini yangilashda”*
Asosiy miqdoriy ko'rsatkichlar - bu butun va jon boshiga emissiyaning real hajmining o'sishi yoki o'sish sur'ati ko'rsatkichidir. Aholiga real yalpi ichki mahsulotga nisbati - aholi jon boshiga YaIM - taqdimot va iqtisodiy o'sish sur'atlari va aholining farovonligining o'zgarishini ko'rsatadi. Aholi jon boshiga ishlab chiqarish dinamikasi to'g'risidagi ma'lumotlar turmush darajasini tavsiflash va uning boshqa mamlakatlarda yashash standarti bilan taqqoslash uchun qo'llaniladi. Shuni ta'kidlash kerakki, sanoatdan oldingi va sanoat jamiyatlari Moddiy omillar iqtisodiy rivojlanishning asosiy manbai amalga oshirildi. Sanoatdan keyingi sanoat jamiyatining shakllanishi va rivojlanishi inson kapitaliga asoslanadi. Amerikalik iqtisodchilar hisob-kitoblariga ko'ra, 1890 yilda YaIMning 50 foizi jamoatchilik resurslariga to'g'ri keladi. 100 yil o'tgach, ularning ulushi 10 foizdan oshmadi - asosiy o'rinni inson kapitali bilan bog'liq bo'lgan omillar egalladi. Ichida zamonaviy sharoitlar Har qanday sohada iqtisodiy faoliyat Inson kapitalining iqtisodiy o'sish, raqobatbardosh va samaradorlikning asosiy omili hisoblanadi. Iqtisodiy o`sishning bu ikki tipi sof xolda ro`y bermaydi. Iqtisodiy o`sish uni ta`minlashdagi intensiv yoki intensiv omillarning ulushi darajasiga karab ko`prok ekstensiv, yoki ko`prok intensiv bo`lishi mumkin. «Iqtisodiyot saboqlari» rukni ostida berilayotgan gazetxonlar savollariga mutaxassis va olimlarning javoblari ko‘pchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. - Iqtisodiy o‘sish deganda bevosita yalpi ichki mahsulot (YaIM) va uning aholi jon boshiga to‘g‘ri keluvchi qiymatining ortishi tushuniladi. Agar YaIM hajmining o‘zgarish sur'ati aholi sonining o‘zgarish sur'atidan yuqori bo‘lsa, aholining turmush farovonligi ortadi. Agar ushbu ko‘rsatkichlar bir xil bo‘lsa, aholining turmush darajasi o‘zgarmaydi. Mabodo, YaIM hajmining o‘zgarish sur'ati aholi sonining o‘zgarish sur'atidan ortda qolsa, aholi turmush darajasining pasayishi kuzatiladi. Ekstensiv omil deganda ishlab chiqarishning eski shakli saqlab qolingan holda dehqonchilikda yer maydonini kengaytirish, sanoatda yangi quvvatlarni ishga tushirish orqali erishilgan iqtisodiy o‘sish tushuniladi. Misol uchun, bir gektar pomidor maydonidan o‘rtacha 20 tonna hosil olinadi. Ekstensiv omilda pomidor ishlab chiqarish hajmini ikki marta oshirish uchun yana bir gektar yerga pomidor ekiladi va barcha agrotexnika tadbirlari xuddi oldingi bir gektar yerdagi kabi amalga oshiriladi, natijada yana 20 tonna hosil olinib, umumiy hosil 40 tonnaga yetkaziladi. Yoki non ishlab chiqarishni ikki hissa ko‘paytirish uchun mavjud korxonaga qo‘shimcha ravishda xuddi shunday quvvatga ega bo‘lgan yana bir korxona quriladi. Eks­tensiv rivojlanishda, agar u sof holda amalga oshirilsa, ishlab chiqarish samaradorligi o‘zgarmay qoladi. Iqtisodiy o‘sishning intensiv omiliga esa mahsulot chiqarish miqyoslarini kengaytirishga ishlab chiqarish vositalarini sifat jihatidan takomillashtirish, ya'ni ilg‘or texnologiyalarni qo‘llash, ishchilar malakasini oshirish, shuningdek, mavjud ishlab chiqarish salohiyatidan samarali foydalanish orqali erishiladi. Mazkur omil ishlab chiqarishning ichki resurslaridan unumli foydalangan holda, ortiqcha kuch, mablag‘ sarf­lamasdan mahsulot miqdorining o‘sishi va sifatining oshishida o‘z ifodasini topadi. Bilvosita omillar resurslar narxi, bozorni monopollashtirish darajasi, jamiyatdagi daromadlar, soliq tizimi va kredit va moliya tizimi, to'lov qobiliyati pasayishi va boshqalar kiradi. Iqtisodiy o'sish sur'atlari miqdoriy va sifatli darajada bo'linadi. Asosiy miqdoriy ko'rsatkichlar - bu butun va jon boshiga emissiyaning real hajmining o'sishi yoki o'sish sur'ati ko'rsatkichidir. Aholiga real yalpi ichki mahsulotga nisbati - aholi jon boshiga YaIM - taqdimot va iqtisodiy o'sish sur'atlari va aholining farovonligining o'zgarishini ko'rsatadi. Aholi jon boshiga ishlab chiqarish dinamikasi to'g'risidagi ma'lumotlar turmush darajasini tavsiflash va uning boshqa mamlakatlarda yashash standarti bilan taqqoslash uchun qo'llaniladi. Iqtisodiy o'sish potentsial va real yalpi ichki mahsulot (YaIM) o'sishiga, mamlakat, mamlakatlar, viloyatning iqtisodiy kuchini oshirishda o'z ifodasini topadi. Ushbu o'sishni o'zaro bog'liq bo'lgan ikkita ko'rsatkich bilan o'lchash mumkin: real yalpi ichki mahsulotning ma'lum bir davri yoki aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotning o'sishi. Iqtisodiy o'sishni aks ettiruvchi statistik ko'rsatkich yalpi ichki mahsulotning yillik o'sish sur'ati hisoblanadi. Ammo bu hisoblash mamlakatning iqtisodiy o'sishi haqida to'liq tasavvurga ega emas, uchun iqtisodiy o'sish nafaqat ishlab chiqarishning miqdoriy o'zgarishidir, balki mukammaldirmahsulot va ishlab chiqarish omillari. Biroq, barcha kamchiliklar bilan iqtisodiy o'sish iqtisodiy rivojlanishning eng foydali mezoni bo'lib qolmoqda. Iqtisodiy o'sish ikkalasini ham jismoniy jihatdan (jismoniy o'sish) va qiymatdagi (qiymat) o'lchash mumkin. Birinchi usul yanada ishonchli (inflyatsiyaning ta'sirini yo'q qilishga imkon beradi), ammo universal emas (iqtisodiy o'sish sur'atlarini hisoblashda) turli mahsulotlar ishlab chiqarish uchun umumiy shaxsni olib tashlash qiyin. Ikkinchi usul tez-tez iste'mol qilinadi, ammo uni inflyatsiyadan oxirigacha tozalash mumkin emas. To'g'ri, statistikada bir qator mamlakatlar ishlab chiqarish hajmidagi ulushidan foydalanib, tovarlar iqtisodiyoti uchun eng muhim o'sishning o'sishi asosida makroiqtisodiy o'sishni o'lchashadi. Ayni paytda iqtisodiy o'sish muammolari, hozirda iqtisodiy muhokamalar va turli millatlar, xalqlar va ularning hukumatlari vakillari tomonidan iqtisodiy muhokamalar va muhokamalarga asoslanadi. Real ishlab chiqarishning o'sishi ma'lum darajada iqtisodiy tizim duch keladigan muammoni hal qilish uchun ma'lum darajada muammoni hal qilishga imkon beradi: inson ehtiyojlarining cheksizligi cheklangan. Kapital va mehnat xarajatlari, intensiv omillar, intensiv omillar - ilmiy va texnik taraqqiyot, ilmiy-texnik taraqqiyot, menejment tizimini takomillashtirish va boshqalarni takomillashtirish kiradi.Iqtisodiy o'sishning intensiv turi bo'yicha bunday rivojlanish tushuniladi, chunki mahsulotlarning o'sishi sezilarli yoki hatto yuqori darajada mahsulot o'sishi ishlab chiqarish omillaridan foydalanish samaradorligini oshirish orqali erishilmoqda. Resurslarning yirtqichligi tufayli vaqtincha ishlab chiqarishning o'sishiga erishish mumkin. Bunday o'sish yoki beqaror yoki istalmagan. Shuning uchun iqtisodiy o'sish ijtimoiy barqarorlik va ijtimoiy optimizm bilan birlashtirilganda ma'no beradi. Bunday o'sish bir qator muvozanatli maqsadlarga erishishni o'z ichiga oladi. Iqtisodiy o'sish sanoat omillaridan keng va jadal foydalanish natijasida ro'y bermoqda.
1.2 Iqtisodiy o`sish tushunchasi va o`lchanishi
Iqtisodiy o`sish moldellari yalpi ishlab chiqarishning uzoq muddatli ko`payishi taklif omillariga tayangan xolda taxlil etish imkonini beradi. Omillar iqtisodiy o'sish - Bular milliy ishlab chiqarishning real hajmining real hajmining real hajmining o'sish sur'atlari va sifat ko'rsatkichlarini aniqlaydigan hodisalar va jarayonlar. Iqtisodiy o'sish omillari turli xil xususiyatlarga tasniflanadi.
Iqtisodiy o'sish turlarini ajratishga muvofiq uning omillari ikki guruhga bo'linadi: keng va qizg'in. Kapital va mehnat xarajatlari, intensiv omillar, intensiv omillar - ilmiy va texnik taraqqiyot, ilmiy-texnik taraqqiyot, menejment tizimini takomillashtirish va boshqalarni takomillashtirish kiradi.Iqtisodiy o'sishning intensiv turi bo'yicha bunday rivojlanish tushuniladi, chunki mahsulotlarning o'sishi sezilarli yoki hatto yuqori darajada mahsulot o'sishi ishlab chiqarish omillaridan foydalanish samaradorligini oshirish orqali erishilmoqda. Resurslarning yirtqichligi tufayli vaqtincha ishlab chiqarishning o'sishiga erishish mumkin. Bunday o'sish yoki beqaror yoki istalmagan. Shuning uchun iqtisodiy o'sish ijtimoiy barqarorlik va ijtimoiy optimizm bilan birlashtirilganda ma'no beradi. Bunday o'sish bir qator muvozanatli maqsadlarga erishishni o'z ichiga oladi. Bu: umr ko'rish davomiyligini oshirish, kasallanish va shikastlanishni kamaytirish; Ta'lim va madaniyat darajasini oshirish; Iste'mol ehtiyojlari va ratsionalizatsiyasidan yanada to'liq qondirish; Sizning kelajagingizga ijtimoiy barqarorlik va ishonch; turmush darajasida qashshoqlik va keskin farqlarni engish; Maksimal bandlikka erishish; atrof-muhitni muhofaza qilish va ekologik xavfsizlikni rivojlantirish; Kamaytirilgan jinoyatlar. Iqtisodiy o'sish turlarini ajratishga muvofiq uning omillari ikki guruhga bo'linadi: keng va qizg'in. Kapital va mehnat xarajatlari, intensiv omillar, intensiv omillar - ilmiy va texnik taraqqiyot, ilmiy-texnik taraqqiyot, menejment tizimini takomillashtirish va boshqalarni takomillashtirish kiradi. Iqtisodiy o'sish har doim iqtisodiy va iqtisodiy bo'lmagan omillarning ta'siri natijasida harakat qiladi. Iqtisodiy omillar, ulardan foydalaniladigan resurslar bo'lmagan, noqonuniy bo'lmagan omillarga - harbiy-siyosiy, geografik, iqlim, milliy, madaniyat va boshqalarga ko'payish hajmining oshishi kiradi. Iqtisodiy o'sish jarayoniga ta'siri, to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita omillarga ta'sir ko'rsatadi. To'g'ridan-to'g'ri omillar miqdorining o'zgarishi va mehnat sifatini oshirish, foydalanilgan tabiiy va kapital resurslarning sifatini oshirish kiradi; Ishlab chiqarishni tashkil etish va ishlab chiqarishni tashkil etish; Aholining tadbirkorlik faoliyati darajasi. Bilvosita omillar resurslar narxi, bozorni monopollashtirish darajasi, jamiyatdagi daromadlar, soliq tizimi va kredit va moliya tizimi, to'lov qobiliyati pasayishi va boshqalar kiradi. Iqtisodiy o'sish sur'atlari miqdoriy va sifatli darajada bo'linadi. Asosiy miqdoriy ko'rsatkichlar - bu butun va jon boshiga emissiyaning real hajmining o'sishi yoki o'sish sur'ati ko'rsatkichidir. Aholiga real yalpi ichki mahsulotga nisbati - aholi jon boshiga YaIM - taqdimot va iqtisodiy o'sish sur'atlari va aholining farovonligining o'zgarishini ko'rsatadi. Aholi jon boshiga ishlab chiqarish dinamikasi to'g'risidagi ma'lumotlar turmush darajasini tavsiflash va uning boshqa mamlakatlarda yashash standarti bilan taqqoslash uchun qo'llaniladi. Boshka Iqtisodiy modellar singari Iqtisodiy o`sish modellari xam real jarayonlarni abstrakt va soddalashgan ko`rinishda, shartli tarzda grafiklarda va tenglamalarda aks ettiradi. Iqtisodiy o`sishning keynscha va neokllasik modellari mavjud. Keynscha modellarning moxiyati kuyidagicha: Ushbu fikr tarafdorlari, industrializatsiya va iqtisodiy o'sish bunday salbiy hodisalarga, ifloslanish, sanoat shovqinlari va chiqindilari, shaharlarning yomonlashishi, transport, transchib olish va boshqalarning yomonlashishi, chunki iqtisodiy o'sishning barcha xarajatlari, ishlab chiqarish jarayoni. faqat tabiiy resurslarni o'zgartiradi, ammo ularni to'liq ishlatmaydi. Ishlab chiqarish bilan shug'ullanadigan deyarli hamma narsa, vaqt o'tishi bilan u chiqindilarning shaklida atrof-muhitga qaytadi. Iqtisodiy o'sish va turmush darajasining yuqori darajasi, shunchalik ko'p chiqindilar so'rilishi yoki atrof-muhitni o'zlashtirishga harakat qilish kerak.Jamiyat farovonligiga erishgan har birida, boshqa iqtisodiy o'sish atrof-muhit inqirozi tahdidi kuchaygan holda tobora ko'proq bo'lmagan ehtiyojlarni qondirish mumkin. Shuning uchun, ba'zi iqtisodchilarga iqtisodiy o'sish maqsadli bo'lishi kerak deb hisoblashadi.Ularning barchasi Keynsning yalpi talb to`o`risididagi bosh goyasiga tayanadi. YA`ni ularni tuzishda mualliflar Iqtisodiyotni uzoq muddatli mutanosib rivojlanishining xal kiluvchi sharti yalpi talabni oshirish deb karashgan;
Iqtisodiy o`sishning asosiy omili investitsiyalar xisoblanadi, boshka ishlab chiqarish omillari e`tiborga olinmaydi;Keyns o`z taxlilida investitsiyalarnig yalpi talabga ta`sirini krgangani o`oldaa, yalpi taklifga ta`sirini ko`rib chiqmaydi. Undan farkli tarzda Domar modelida mexnat bozorida ortikcha taklif mavjud, bu baxolarn barkaror xolatida ushlab turadi, nvestitsion lag «0» ga teng, kapital kuyilmalarni ng chegaraviy unumdorligi doimiy deb olinadi. E.Domar investitsiyalarni xam talab xam taklif omili deb karaydi. YA`ni investitsiyalar nafakat mul’tiplikativ ta`sir ko`rsatib yalpi talabni oshiradi, balki ishlab chiqarish kuvvatlarini yuzaga keltirib, ishlab chiqarishni rivojlantiradi, tovarldar taklifini oshiradi . SHunday ekan, yalpi talabning o`sishi yalpi taklifning o`sishiga teng bo`lishi uchun investitsiyalar kanday o`sishi kerak degan savol paydo bo`ladi. Bu savolga javob topish uchun Domar uch tenglamani o`z ichiga olgan tenglamalar sistemasini tuzdi:
1) taklif tenglamasi;
2) talab tenglamasi;
3) talab va taklif tengligini ifodalovchi tenglama.
YAlpi talab-yalpi taklifi modeli yordamida makroikisodiy jarayonlarni taxlil kilar ekanmiz kiska davrda real YAIMni oshirish imkoniyatlari yalpi taklifning vertikal kesmasi bilan chegaralanganligi muammosiga duch keldik. To`lik bandlilik darajasiga erishilgandan so`ng real YAIM xajmini bundan keyingi ko`paytirish uchun yalpi taklif egri chizigini o`ngga siljishiga erishishimiz, ya`ni foydalanilayotgan resurslar mikdorini ko`paytirishimiz zarur. “Agar Iqtisodiyotning kiska muddatli xolati ko`prok yalpi talab bilan belgilansa , uzoq davrga Iqtisodiyotning rivojlanishi ko`prok ishlab chiqarish imkoniyatlari bilan belgilanadi. SHu sababli Iqtisodiy o`sishni modellashtirishda dikkat markazida real sektor turadi”*Iqtisodiy o`sish to`lik bandlilik sharoitiga mos keluvchi potentsial ishlab chiqarish darajasini uzoq muddatli ko`payishi tendentsiyasini anglatadi. Iqtisodiy o`sish jami taklifning o`sishini yoki boshkacha aytganimizda, xakikiy va potentsial YAIM xajmining oshishini bildiradi. Iqtisodiy o`sish nafakat mamlakat real daromadlarining o`sishi, shuningdek, jon boshiga to`gri keladigan real daromadlarning o`sishini xam anglatadi. SHu sababli xam Iqtisodiy o`sish ikki xil usul bilan o`lchanadi.Birinchi usulda Iqtisodiy o`sish real YAIM ni o`tgan davrga nisbatan o`zgarishi sifatida aniklanadi va mamlakatning umumIqtisodiy imkoniyatlari dinamkasini aniklash uchun ishlatiladi.Ikkinchi usulda Iqtisodiy o`sish axoli jon boshiga to`gri keladigan real YAIM ning o`tgan davrga nisbatan o`zgarishi sifatida aniklanadi.Iqtisodiy o`sish nazariyasi va modellarida YAIM o`rniga SIM, YAMD, SMD ko`rsatkichlaridan xam foydalanilishi mumkin. Iqtisodiy nazariyada iktismodiy o`sish daromadlarni kanday nisbatlarda iste`mol va investitsiyalarga bo`linishiga boglik deb qarladi.Iste`mol xajmi dinamikasi Iqtisodiyotning provard maksadini va yashash darajasi oshishini bildirsa, investitsiyalar xajmining o`zgarishi resurs imkoniyatlarining o`sishi va texnik yangiliklarning moddiylashishini anglatadi. Iste`mol va investitsiya o`rtasida etarlicha mukobillik mavjud, chunki, joriy iste`mol mikdorining oshishi investitsiyalarning daromaddagi ulushini pasaytirish Iqtisodiy o`sish imkoniyatlarini kiskartiradi.Iqtisodiy o`sish real kattaliklarda, qiyosiy baxolarda o`lchanadi.. Iqtisodiy o'sish nazariyalar - bu asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar va iqtisodiy o'sish sur'atlarining munosabatlarini va o'zaro bog'liqligini o'rganayotgan nazariyalardir. Turli xil versiyalar mualliflari iqtisodiy o'sish manbalarini topishga, potentsial o'sish va barqaror iqtisodiy o'sish muammolarini hal qilishga urinishgan, uzoq muddatli dinamik muvozanatga erishish uchun sharoitlarni belgilashdi. Ushbu modellardagi asosiy narsa bu maqbul o'sish maqsadiga erishish yo'llarini qidirishdir. Iqtisodiy o'sishning neokomatik nazariyasining ajralmas qismi, shuningdek, tarqatish mexanizmining izohidirmilliy daromad. Ushbu nazariyaga ko'ra, har bir ishlab chiqarish omili (I.E. Mehnat va kapital) mahsulot hajmiga ega va maksimal ko'rsatkichlarga muvofiq mahsulotlar ulushini oladi. Ushbu fraktsiyalarning o'zgarishi faqat T.N ning ta'siri ostida. Nomuvofiq texnik taraqqiyot. Taxminan T. haqida. Iqtisodiy o'sishning neoklassik nazariyasi kapitalizmda ishlab chiqarish va tarqatishning haqiqiy o'rtasidagi munosabatlarni buzish va yashirishga qaratilgan.

1. 3 Solouning neoklassik modeli
Xar bir mamlakat Iqtisodiy o`sishga intiladi, chunki Iqtisodiy o`sish, birinchidan, milliy maxsulot xajmi va daromadning ko`payishiga, ikkinchidan, resurslardan samarali foydalanishga, uchinchidan, yangi-yangi extiyojlar va imkoniyatlarning paydo bo`lishiga, to`rtinchidan, xalkaro bozorlarda mamlakat obro`sining oshishiga olib keladi.Neoklassiklar keynschilardan farkli o`larok Iqtisodiy o`sish modellarini tuzishganda Iqtisodiy o`sish ishlab chiqarishning barcha omillari, shu jumladan texnik tarakkiyot tomonidan ta`minlanadi, kapital va mexnat subsititutlar, ular bir-birini alishtirishi mumkin, bozor mexanizmi va barkaror pul tizimi muvozanatni avtomatik tiklashi mumkin degan nazariy asoslarga tayanadilar. Neoklassik modellar barcha Iqtisodiy jarayonlarning anik xolatini kamrash xususiyatiga egadir.Birinchi neoklassik model R. Solou tomonidan 1956 yilda”Iqtisodiy o`sish nazariyasiga xissa” asarida tasvirlab berildi va so`ngra 1957 yilda “Texnik tarakkiyot va agregativ ishlab chiqarish funktsiyasi” nomli asarida rivojlantirildi.Iqtisodiy o‘sishni tahlil qilishda neoklassik nazariya namoyondalari quyidagi noto‘g‘ri nazariy shartlarga asoslanadilar:
1.mahsulotning qiymati barcha ishlab chiqarish omillari tomonidan yaratiladi;
2.ishlab chiqarish omillarining har biri o‘zining keyingi qo‘shilgan mahsulotiga tegishli ravishda mahsulot qiymatini yaratishga hissasini qo‘shadi. Shunga ko‘ra, bunga javoban barcha keyingi qo‘shilgan mahsulotga teng keluvchi daromad ham oladi;
3.mahsulot ishlab chiqarish va buning uchun zarur bo‘lgan resurslar o‘rtasida miqdoriy bog‘liqlik mavjud;
4.ishlab chiqarish omillarining erkin tarzda amal qilishi hamda ular o‘rtasida o‘zaro bir-birining o‘rnini bosish imkoniyati mavjud.R.Solou modeli mutanosib Iqtisodiy o`sishning zarur sharti yalpi talab va yalpi taklifning tengligi xisoblanadi. Modelda yalpi taklif Kobba-Duglasning ishlab chiqarish funktsiya bilan ifodalangan, ya`niY= f( L,K,N), modelda yukori texnik rivojlanish boskichida erning kichiq axamiyatga egaligi tufayli ishlab chiqarish fakat mexnat resurslari va kapitalga boglik deb olingan.
Y= f( L,K), funktsiyaning kengaytirilgan ko`rinishi kuyidagicha:
Y= (ΔY/ Δ L) L + (ΔY/ ΔK)K
Modelda yalpi talab investitsion va iste`mol xarajatlari bilan belgilanadi deb olinadi. 
Y = C + I
Davlat xarajatlari va sof eksport ko`rsatkichlari xam iste`mol va investitsiyalar tarkibiga kiritib yuboriladi.R.Solou bitta ishchiga to`gri keladigan maxsulot ishlabchiqarish xajmi kapital bilan kurollanish darajasining funktsiyasi deb karaydi. Kapital bilan kurollanganlik darajasining o`sishi esa jamgarish normasiga boglik. Jamgarish normasining o`sishi, kapital bilan kurollanganlik darajasining oshishiga va ishlab chiqarishning yuksalishiga olib keladi. Ammo kapital jamgarish normasi yukori bo`lmasa kapitalning sikib ketishi, axoli sonining o`sishi tufayli kapital bilan kurollanganlik darajasi o`zgarmasdan kolishi yoki pasayib ketishi mumkin.R.Soluning fikriga ko`ra , barkaror muvozanat sharoitida kapital, mexnat va milliy daromad darajasi bir xil, axoli soni o`sishiga teng sur`atda o`sib boradi. Axoli sonining tez o`sishi Iqtisodiyotning o`sish sur`atlari jadallashishiga ta`sir etadi, ammo barkaror muvozanat xolatida axoli jon boshiga maxsulot ishlab chiqarish kamayadi. O`z navbatida, jamgarish normasining oshirilishi axoli jon boshiga to`gri keladigan daromad mikdorini oshiradi va kapital bilan kurollanganlik koeffitsentini ko`tarilishiga olib keladi, lekin barkaror xolatdagi o`sish sur`atiga ta`sir ko`rsatmaydi. SHu sababli barkaror xolatdagi Iqtisodiy o`sishning yagona sharti texnik tarakkiyotning o`sish sur`ati xisoblanadi.Model asosida jamgarishning ”oltin koidasi” yotadi. e Felpsning “oltin koidasi” moxiyati shundaki jamgarishning shunday optimal normasi mavjudki u iste`molning maksimal darajasida muvozanatli Iqtisodiy o`sishni ta`minlaydi. R.Solou modeli Iqtisodiy o`sishning uch manbai- investitsiyalar, ishchi kuchi soni va texnik tarakkiyotning o`zaro alokadorliklarini ochib berish imkonini beradi. Davlat Iqtisodiy o`sishga jamgarish normasi xamda texnik tarakkiyotning tezligiga ta`sir etish bilan jadallashtirishi mumkin.Xozirgi zamon Iqtisodiyotini taxlil kilishda yangi paydo bo`lgan Iqtisodiy o`sish modellaridan kam foydalanilmokda. Jumladan, J. Mid va A. L’yuis modellari Iqtisodiy o`sish masalasini o`ziga xos tarzda tushuntiradilar. Bu modellarning amaliy axamiyati ayrim mamlakatning rivojlanish darajasi va Iqtisodiyotining tuzilishidan kelib chiqadi.
2-Bob
2.1 Mehnat unumdorligi tushunchasi, uning omillari va mehnat unumdorligini oshirishning rezevlari:
Mehnat unumdorligi-bu xodimlar mehnat faoliyatining iqtisodiy samaradorligi ko’rsatkichidir. Mehnat samaradorligi tushunchasi esa unumdorlik tushunchasidan kengroq bo’lib, u iqtisodiy jihatlar (aslida mehnat unumdorligi) dan tashqarii yana psixofiziologik va ijtimoiy jihatlarni ham o’z ichiga oladi. Quyidagi talablarga rioya qilinmasa, mehnat unumdorligining o’sish sur’atlari ham muqarrar ravishda pasayadi: -noqulay sanitariya –gigiena va inson sog’lig’i uchun zararli mehnat shart-sharoitlari; -kasallanish tufayli ish vaqtining befoyda sarf bo’lishi; -inson mehnatining eng faol davrining qisqarishi; -qo’shimcha ta’tillar berilishi va boshqalar.Bozor iqtisodiyoti sharoitida unumdorlikni sotilgan mahsulot hajmi bo’yicha hisoblash ancha muhimroqdir, chunki tugallanmagan ishlab chiqarishning ko’payishi va sotilmagan mahsulot qoldiqlarining to’planib qolishi ijobiy iqtisodiy ahamiyatga ega emas. Mehnat unumdorligi darajasi va uning dinamikasiga ko’pgina omillar ta’sir qiladi. Omillar deb, mehnat unumdorligining o’zgarishiga ta’sir ko’rsatadigan xarakatlantiruvchi kuchlar va sabablarga aytiladi. Ularning ayrimlari mehnat unumdorligining ortishiga yordam bersa, boshqalari unumdorlikning pasayishiga sabab bo’lishi mumkin: Omillarning birinchi guruhiga mehnat unumdorligi kuchining ortishi, mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil etishning, mehnatkashlar ijtimoiy sharoitining yaxshilanishi, ikkichi guruhga tabiiy sharoitlarning noqulay tasir etishi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi kamchiliklar, ijtimoiy sharoitdagi salbiy elementlarning yomon tasiri kiradi.Ayrim korxona yoki tashkilot darajasigi omillarni ichkiva tashqi turlarga bo’lish mumkin. Ichki omillarga korxonaning texnika bilan qurollanish darajasini, darajasini, ishlatilayotgan texnologiyaning samaradorligi, mehnat va ishlab chiqarishning energiya bilan ta’minlashi darajasini, tatbiq etilayotgan rag’batlantirish tizimlarining ta’sirchanligini, kadrlarga ta’lim berish va ularning malakasini oshirishni kadrlar tarkibining yaxshilanishini va korxona jamoasi, hamda uning rahbarlariga bog’liq bo’lgan barchasi kiradi. Tashqi omillarga davlat buyurtmalari va bozordagi talab, hamda taklifning o’zgarishi munosabati bilan mahsulot xillari va ularning sermehnatlik darajasining o’zgarishi, jamiyat va mintaqalarning ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlari, boshqa korxonalar Bilan kooperatsiyalashuv darajasi, moddiy texnika ta’minotining pishiq-puxtaligi, tabiiy shart-sharoit va hokazolar taalluqli.Barcha omillarni o’z ichki mazmuni va mohiyatiga ko’ra, quyidagi uchta asosiy guruhga birlashtirish qabul qilingan:Mehnat unumdorligini oshirishning moddiy texnika omillari (ularga Fan-texnika taraqqiyotini uzluksiz rivojlantirish asosida mehnatning texnika va energiya bilan ta’minlanishini oshirish kiradi), tashkiliy omillar (ularning amal qilishi (ta’siri) shu narsa bilan bog’liqki, fan-texnika taraqqiyotining avj olishi, ishlab chiqarish (texnika, texnologiya) moddiy asosining ta’minlashuvi va xilma-xil, ko’p hollarda esa anchamurakkab tashkiliy tadbirlarning amalga oshirilishi o’z-o’zidan sodir bo’lmaydi, balki, faqat ijtimoiy ishlab chiqarish ishtirokchilari bo’lganlarning faol mehnat faoliyati natijasidagina sodir bo’ladi).Mehnat unumdorligini oshirish rezervlari – bu texnika, texnologiyani takomillashtirish, ishlab chiqarish, mehnat va boshqaruvni tashkil etishni yaxshilash hisobiga mehnat unumdorligi ichidan, mehnatunumdorligini oshirishning barcha omillaridan yanada to’laroq foydalanish imkoniyatidir. Rezervlar (zahiralar) mehnat unumdorligini oshirish omillari bilan chambarchas bog’liqdir. Mehnat unumdorligini oshirish rezervlarining bir necha tasniflari mavjud bo’lib, ularning hammasi ikkita katta guruhga bo’linadi: jonli mehnatdan (ish kuchidan)foydalanishni yaxshilash rezervlari (mehnat, sharoitlarini tashkil etish, ishlovchilarning ishlash qobiliyatini oshirish kadrlar tarkibi va ularni joy-joyiga qo’yish, uzluksiz ishlash uchun tashkiliy shart-sharoitlar yaratib berish, shuningdek, xodimlarning mehnat natijalaridan yuqori moddiy va ma’naviy manfaatdorligini oshirishnita’minlash bilan bog’liq masalalar kiritiladi) asosiy va aylanma fondlardan yanada samaraliroq foydalanish rezervlari (asosiy ishlab chiqarish fondlari (mashinalar, mexanizmlar, apparatlar vash u kabilar) quvvat va vaqt jihatidan yaxshiroq foydalanish rezervlarini, shuningdek, xom ashyo, materiallar, butlovchi buyumlar, yoqilg’i, energiya va boshqa aylanma fondlardan yanada tejamli va to’liq foydalanishni o’z ichiga oladi).
Rezervlar foydalanish imkoniyatlari belgilari bo’yicha zahira rezervlariga va nobud bo’lish (bekorga sarflash) rezervlariga bo’linadi. Masalan, asbob-uskunalardan quvvuti va ish smenasi bo’yicha to’liq joydalanmaslik, o’rganilgan, lekin hali joriy etilmagan mehnat usullari-zahira rezervlaridir. Ish vaqtining bekor sarf bo’lishi yaroqsiz mahsulot ishlab chiqarilishi, yoqilg’ini ortiqcha sarflash nobud bo’lish rezervlariga kiradi. Rezervlar tushunchasiga ishlab chiqarishda i shvaqtining bekor sarf qilinishi (bular smena ichida va kun mobaynida bekor turishlar, ishga kechiqib kelish va rejada ko’zda tutilmagan ishga kelmay qolishlarning barchasi) mehnatning ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lmagan holda sarflanishi (mehnat qurollari va mehnat ashyolaridan oqilona foydalanmaslik, ham belgilangan texnologiya jarayonilarining buzilishi oqibatida mehnatning rejadagidan tashqarii ortiqcha sarflanishi) ham kiradi. Rezervlar foydalanish vaqtiga qarab joriy va istiqbol rezervlariga bo’linadi. Joriy rezervlar texnologiya jarayoni muhim darajada o’zgartirilmay va qo’shimcha kapital mablag’lar sarflanmay amalga oshiriladi, istiqbol rezervlari ishlab chiqarishni qayta tashkil etishni ancha mukammal asbob-uskunalar o’rnatilishi, tayyorgarlik ishlariga kapital mablag’lar va ko’proq vaqt sarflashni talab qiladi.
hohlagan joyiga qarab xalq xo’jalik, tarmoq va ichki ishlab chiqarish rezervlariga bo’linadi. Xalq xo’jalik rezervlariga, avvalo, boy tabiiy resurslar, ulardan har tomonlama foydalanish va shu kabilar kiradi. Tarmoq rezervlariga shunday rezervlar kiradiki, ulardan foydalanish, umuman tarmoqdagi xodimlar mehnatunumdorligini oshiradi (korxonalarning ixtisoslash-tirilishi, ishlab chiqarishning bir joyga to’planishi va kombinatsiyalanishi, texnika va texnologiyaning takomillashtirilishi va hokazo). Ichki ishlab chiqarish rezervlari mehnat unumdorligini oshirishda muhim ahamiyatga egadir, chunki pirovard natijada ularning hammasi aniqlanadi va bevosita korxonalarda amalga oshiriladi.Mehnat unumdorligining ko’rsatkichlari va uni oshirish yo’llari. Mehnat unumdorligi darajasiga baho berish uchun umumlashtiruvchi, xususiy va yordamchi ko’rsatkichlar tizimi qo’llanadi. Umumlashtiruvchi ko’rsatkichlarga bitta ishlovchining ishlab chiqargan o’rtacha yillik, o’rtacha oylik, o’rtacha kunlik va o’rtacha soatlik mahsuloti qiymatining ifodasi kiradi.  Xususiy ko’rsatkichlar-bu muayyan turdagi mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun vaqt sarfi yoki bir kishi kunida yohud bir kishi soatda muayyan turdagi natural ifodada mahsulot ishlab chiqarishga sarflangan vaqtni bildiradi. Yordamchi ko’rsatkichlar muayyan ish turining birligiga yoki vaqt birligi ichida bajarilgan ishlar hajmiga sarflangan vaqtni tavsiflab beradi.Mehnat unumdorligining umumlashgan ko’rsatkichi bitta xodimning o’rtacha yillik mahsulot ishchilarning mahsulot ishlab chiqarishga emas, balki ularning sanoat ishlab chiqarish xodimlari umumiy sondagi salmog’igi shuningdek, ularning ishlagan kunlari va ish kunining qancha davom etishi (muddati) ga ham bog’liq bo’ladi.
Mehnat unumdorligini oshirishga quyidagi yo’llar bilan erishish mumkin:
a)korxonaning ishlab chiqarish quvvatidan to’laroq foydalanish hisobiga mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirish, chunki ishlab chiqarish hajmi oshganda, ish vaqti sarflanishining, faqat o’zgaruvchan qismi ko’payadi, doimiy esa o’zgarmasdan qoladi. Natijada, mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflanadigan vaqt kamayadi;
b)mahsulot ishlab chiqarishni intensivlashtirish, uning sifatini oshirish, ishlab chiqarishni kompleks mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishni joriy etish, takomillashgan texnika va ishlab chiqarish texnologiyasini qo’llash, ishlab chiqarishni tashkil etish, moddiy texnika ta’minotini va tashkiliy-texnikaviy tadbirlar rejasiga muvofiq, boshqa omillarni yaxshilash hisobiga i shvaqtining bekor sarf bo’lishini qisqartirish yo’li bilan mahsulot ishlab chiqarishga mehnat sarflarini qisqartirish.

Ishlash Turlari:

Xodimlarning samaradorligini sifat jihatidan boshqarish uchun uni butun korxona miqyosida to'g'ri baholash va o'lchash imkoniyatiga ega bo'lish kerak. Ishlab chiqarishni tashkil etish tizimi samaradorligining 7 xil mezonlari mavjud:
Samaradorlik - korxonaning o'z maqsadlariga erishish darajasi.
Rentabellik - korxonaning mavjud resurslardan foydalanish darajasi.
Sifat - bu korxonaning talablar, taxminlar va spetsifikatsiyalarga muvofiqlik darajasi.
Rentabellik - yalpi daromad va umumiy xarajatlar o'rtasidagi nisbat.
Hosildorlik - korxona mahsuloti miqdori va tegishli mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan xarajatlar miqdori nisbati.
Mehnat hayotining sifati - korxona xodimlarining korxonaning ijtimoiy-texnik jihatlariga, ular tanlagan yo'liga qanday munosabatda bo'lishlari.
Innovatsiya - amaliy san'at.