Tadbirkorlik

11. 3. TADBIRKORNING MARKETING STRATEGIYASI
VA TAKTIKASI
Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishda tadbirkorlik strategiya- 
sining xususiy bir ko‘rinishi bo‘lgan marketing strategiyasi muhim rol 
o ‘ynaydi. Marketing strategiyasi - bu m o‘ljallangan iste’molchilarni 
jalb qilish va ulaming ehtiyojini qondirish hamda tadbirkorning o‘z 
maqsadiga erishishi uchun marketing vositalari, usullari, tadbirla- 
rini o‘zaro samarali uyg‘unlashtirib bog‘lash va qo‘llash tartibidir. 
Boshqacha aytganda, tadbirkorning marketing vositalari, usullari, tad- 
birlarining muayyan vaziyat va muhitda maqsadga erishishni maksimal 
darajada ta’minlaydigan variantlarini aniqlash, tanlash va ulami o‘zaro 
mukammal uyg‘unlashtirib qo‘llash tartibi marketing strategiyasi hi­
soblanadi. Marketing strategiyasining mazmuni quyidagi masalalarni 
yoritishdan iborat bo‘ladi:
212

---

- qanday tovar (xizmat) iste’molchilar talab-istaklarini yaxshiroq 
qondira oladi?
- uni qanday assortimentda, variantlarda taklif etish kerak?
- mazkur tovar raqiblarning shunga o‘xshash tovarlaridan nima bi­
lan farq qiladi?
- iste’molchilar kimlar va ularni tovarning (xizmatning) aynan qaysi 
jihatlari ko‘proq qiziqtiradi?
- iste’molchilarni tovarga (xizmatga) qanday jalb qilish mumkin?
- tovar (xizmat) bozorga qachon va qanday narxda chiqariladi?
- tovar (xizmat) iste’molchilarga qay tarzda yetkazib beriladi va so- 
tiladi?
- tovarni belgilangan miqdorda sotish uchun qanday shart-sharoitlar 
yaratish zarur?
- reklama va savdo-sotiqni rag‘batlantirishning qaysi usullari 
m oijallangan natijani ta’minlaydi?
- tovarning bozorga kirishiga raqiblar qanday munosabat bildirish- 
lari mumkin?
- bozorda talab, narx, raqobat o‘zgarganda nima qilish kerak va ho- 
kazo?
Tadbirkorning umumiy marketing strategiyasi xususiy va alohida 
strategiyalaming yaxlit mantiqiy tizimi sifatida tuziladi. U har bir alo­
hida strategiyalarning aniq variantlaridan tashkil topgan xususiy strate- 
giyalami o‘zida mujassamlashtiradi (11.4- chizmaga qarang):
- tadbirkorning bozor strategyasi: bozorga kirish, bozorni egallash, 
bozorni modifikatsiya qilish, bozor ulushini ko ‘tarish, bozordagi mav- 
qeyini saqlash, bozorning qaymog‘ini terish, tashqi bozorga chiqish 
strategiyalari;
- tadbirkorning tovar strategiyasi: tovaming sifati, assortimenti, 
variantlari, markasi, bezatilishi, o‘rami, raqobatbardoshligi va hayotiy 
davri, uni quvvatlash va modifikatsiya qilish, tovar diversifikatsiyasi 
bo‘yicha strategiyalar;
- tadbirkorning narx strategiyasi: xarajatlarga, talabga, raqobatga, 
maqsadga asoslangan narx strategiyalari;
- tadbirkorning tovarni iste’molchilarga yetkazib berish va sotish 
strategiyasi: bevosita, bir yoki ikki bo‘g ‘inli kanal orqali, ko‘p kanalli 
yetkazib berish, buyurtmalar bilan ishlash, tovar zaxiralarini joylashti- 
rish va boshqarish, umumiy tartibda chakana sotish, intensiv, selektiv, 
ekskluziv sotish strategiyalari;
213

---

- tadbirkorning iste’molchilar talabini shakllantirish strategiyasi: 
reklama, targ‘ibot, savdo-sotiqni rag‘batlantirish, shaxsiy sotish strate­
giyalari;
-
tadbirkorning 
marketing 
budjeti 
strategiyasi: 
qoldiqqa, 
m o‘ljallangan foydaga, foydani optimallashtirishga, vazifalarga asos- 
langan budjet strategiyalari.
Shuni ta’kidlash lozimki, marketing strategiyasini ishlab chiqish bir 
qator marketing qarorlari qabul qilishni taqozo etadi. Ular quyidagilar- 
dan iborat:
- maqsadga muvofiq bozomi aniqlash, tanlash, baholash;
- bozorga kirish usullarini aniqlash, tanlash, mukammallashtirish;
- marketing vositalari, usullari, tadbirlarining eng maqbul variantla­
rini aniqlash va tanlash;
- bozorga kirish vaqtini aniqlash, tanlash,belgilash;
- boshqaruvni qo'yilgan maqsadga muvofiqlashtirish.
Tayyorlangan va qabul qilingan marketing strategiyasini ro‘yobga
chiqarish uchun uni aniq harakatlar, operatsiyalar, ishlar dasturiga 
aylantirish, ya’ni marketing taktikasini ishlab chiqish zarur bo‘ladi. 
M arketing taktikasi - bu m arketing strategiyasini amalga oshirish 
uchun bajariladigan aniq harakatlar, ishlar dasturidir. Mazkur dastur 
quyidagilardan iborat bo‘ladi:
- marketing strategiyasining har bir qismi, elementi, bosqichini 
amalga oshirish uchun zarur bo'lgan aniq harakatlar, ishlar majmuyi;
- har bir ish, harakatning bajarish muddati;
- har bir ish, harakatni ijro etuvchi m as’ul xodim;
- belgilangan ishlar, harakatlami bajarish uchun kerak bo‘ladigan 
sarf-xarajatlar.
Xulosa qilib aytganda, tadbirkorlik - biror ijtimoiy-iqtisodiy 
maqsadga erishish uchun tegishli faoliyatni yo‘lga qo‘yish va olib bo­
rish bo‘lsa, marketing shu faoliyatni bozor iqtisodiyoti obyektiv qonun- 
lariga muvofiq tashkil etish va amalga oshirish samarali uslubiyotidir. 
Tadbirkorlik faoliyatini marketing konsepsiyasi asosida uyushtirish va 
amalga oshirish uning muvaffaqiyati va istiqbolini ta’minlovchi yon­
dashuv hisoblanadi.
214

---