Tadbirkorlik faoliyatning asosiy shakllari Tuzuvchi: Ixlos Egamberganov

2. Tadbirkorlik faoliyatining asosiy shakllari
Tadbirkorlik faoliyatining shakllari haqida gap ochishdan oldin avvalo turlari haqida to`xtalib o`tishga qaror qildim. Buning sababi shundaki aksariyat tadbirkorlikning turlari bilan shakllarini farqiga bormaydi. Shu sababli tadbirkorlik turlari haqida ham bir oz to`xtalib o`tmoqchiman.
Ko`plab ilmiy adabiyotlarni ko`zdan kechirganimizda unda tadbirkorlik turlari va shakllari turli nomlarda va miqdorda yoziladi. Men esa o`z xulosalarimga tayangan holda yanada yaxlit holatga keltirishga harakat qildim.
Biz turli mahsulotlar (pomidor, mashina, uy va boshqalar)ni ishlab chiqarish bilan xizmat ko`rsatish ( maishiy xizmat, ta`lim xizmati, sog`liqni saqlash , maslahat berish va boshqalar)ni o`zaro farqlaymiz. Botanika fanida o`simliklarning bargi, guli , mevasi va shu kabi o`ziga hos belgilari bilan sinflarga bo`lingani kabi tadbirkorlik faoliyati ham turlanadi. Shunga ko`ra, iqtisodiyot sohalari va tarmoqlarining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda tadbirkorlik faoliyati turlari o`zidagi jarayonlar shakli va mazmuni ko‘ra farqlanadi. Tadbirkorlik faoliyati xizmat ko‘rsatish, vositachilik faoliyati, iste’mol tovarlari ishlab chiqarish, moliyaviy operatsiyalar kabi sohalarda nisbatan samarali amalga oshadi. Tadbirkorlik faoliyatining yo‘naltirilganligi, kapitalni kiritish obyekti va aniq natijalariga ko‘ra tadbirkorlik turlari farqlanadi.
“Tadbirkorlik turi – tadbirkorlik faoliyati yo‘nalishi, kapital kiritish sohasi va faoliyat natijasiga ko‘ra farqlanuvchi belgilar tizimi.”²Shunga ko`ra tadbirkorlik faoliyatining hozirgi kunda quyidagi 4 turi majvud:

• 
  Ishlab chiqarish tadbirkorligi
  
• 
  Tijorat tadbirkorligi
  
• 
  Moliyaviy tadbirkorlik
  
• 
  Tadbirkorlikning 4-turi haqida aniq bir to`xtamga kela olmadim. Chunki ayrim adabiyotlarda uning 4-turi sifatida Sug`urta faoliyati haqida fikr bildirilgan bo`lsa ayrim adabiyotlarda Konsalting (maslahat) turi, 4-turi hisoblanadi. Mening nazarimda umumiylashtirishga harakat qiladigan bo`lsak konsalting turi ishlab chiqarish tadbirkorligi turiga kirib ketadi. Ayrim adabiyotlarda Sug`urta faoliyatini Moliyaviy tadbirkorlikning tarkibi qismi sifati qaralashi yozilgan.
  

Ishlab chiqarish tadbirkorligi
Siz tadbirkorlik bilan shug‘ullanishni boshlashdan avval uning o‘zingizga mos turini tanlashingiz lozim. Aytaylik, siz kichik qandolatchilik firmasi ochmoqchisiz. Buning uchun sizda bino, zarur asbob-uskuna va jihozlar hamda yetarlicha moliyaviy mablag‘lar bo‘lishi talab etiladi. Sizning qandolatchilik mahsulotlari ishlab chiqarish faoliyatingiz ishlab chiqarish tadbirkorligi deyiladi. Ishlab chiqarish tadbirkorligi – iste’molchilarga sotish maqsadida mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatishga yo‘naltirilgan faoliyat. Ishlab chiqarish tadbirkorligi o‘z ichiga xizmat ko‘rsatishni ham oladi. Masalan, avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatish, kiyimlarni kimyoviy tozalash, turli masalalarda maslahat berish, ta’lim xizmati va boshqalar shular jumlasidandir. Ishlab chiqarish tadbirkorligi faoliyat sohasini tanlash tadbirkorning moliyaviy resurslari va shaxsiy moyilligi orqali belgilanadi. Dastlab marketing tadqiqotlari o‘tkaziladi, bozor o‘rganiladi, taklif etiladigan tovarning qay darajada iste’molchiga zarurligi, talabning darajasi va o‘zgarishi, talab darajasiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar, taxminiy xarajatlar va sotish hajmlari aniqlanadi.