Тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

Солиқларнинг 
функцияларидан 
моҳияти 
уларнинг 
келиб 
чиқади. 
Ҳар 
бажарадиган 
бир 
иқтисодий 
категориянинг ўз функцияси мавжуд. Солиқ ҳам мустақил 
категория сифатида ўзи бажарадиган функцияларга эга бўлиб, бу 
функциялар 
ифодалайди. 
солиқ 
категориясининг 
амалдаги 
ҳаракатини 

---

X БОБ. Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортиш
286 
элементи ҳисобланади. Солиқларнинг ушбу функцияси орқали ҳосил 
бўладиган пул ресурслари давлат фонди (давлат бюджети) орқали 
қайта таксимланади, улар ишлаб чиқариш ва ижтимоий 
инфратузилмани 
ривожлантиришга, 
устувор 
тармоқларни 
инвестициялашга йўналтирилади. 
Солиқларнинг рағбатлантириш функцияси иқтисодиётнинг 
муайян секторларини устувор ривожлантириш мақсадга мувофиқ, деб 
топилганида амалга оширилади. Масалан, мамлакатга чет эл 
инвестициясини кенгроқ жалб этиш мақсадида қўшма корхоналарда 
чет эллик шериклар ҳиссаси кўпроқ бўлиши рағбатлантирилади ва бу 
кўрсаткичнинг ортиши солиқ имтиёзини кенгайишига сабаб бўлади. 
Ёки бўлмаса хўжалик юритувчи субъект ўзи ишлаб чиқарган 
маҳсулотларни қанчалик кўпроқ экспортга йўналтирса, шунчалик 
кўпроқ солиқ имтиёзларидан фойдаланиш имконига эга бўлади ва 
бошқалар. Бу функция ишлаб чиқаришни ривожлантиришга, моддий 
хом ашё ресурслари, шунингдек молиявий ва меҳнат ресурслари, 
жамғарилган мол-мулкдан самарали фойдаланишга рағбатлантирувчи 
таъсир кўрсатади, яъни солиқ юкини камайтириш орқали ишлаб 
чиқаришни ривожлантиришга, молиявий аҳволни мустаҳкамлашга ва 
инвестиция 
фаолиятини 
кенгайтиришни 
рағбатлантиради. 
Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортишда рағбатлантириш 
функцияси алоҳида ўзига хос аҳамият касб этади. 
Солиқларни чеклаш функцияси маҳсулотлар ва хизматларнинг 
муайян турларини вақтинча камайтириш, ушбу сектордаги моддий, 
молиявий ва бошқа ресурсларни бошқа йўналишга буриш эҳтиёжи 
туғилганида иқтисодиёт тармоқларида таркибий ўзгаришларни 
амалга оширишнинг иқтисодий усули сифатида қўлланилади. 
Масалан, чакана савдо-сотиқни жуда ҳам кенг ёйилиши ва айни 
пайтда ишлаб чиқариш тармоқларидаги турғунлик, моддий ишлаб 
чиқаришни янада авж олдириш зарурати товар бозорларида муайян 
чеклашлар қўлланилишига, солиқлар миқдорини у ерда сезиларли 
кўпайтирилишига сабаб бўлди.