Тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

Масалан, 
амалиётда мавжуд низоли ҳолатга эътибор қаратадиган бўлсак назорат 
қилувчи органлар фаолиятини мувофиқлаштириш ҳудудий кенгашининг рухсатномаси ва 
Давлат солиқ бошқармасининг 2012 йил 17 октябрдаги буйруғига кўра “Файз” унитар 
корхонасида солиқ қонунчилигига риоя этилиши юзасидан қисқа муддатли текшириш 
ўтказилган. Текширишда харидорнинг 20.300 сўмлик хариди учун нақд пул олиб назорат 
касса машинаси чеки ёки уларга тенглаштирилган бошқа квитанция бермаганлиги, 6.234.700 
сўм нақд пул НКМга кирим қилинмаганлиги аниқланган. Ушбу ҳолат юзасидан суднинг 
Солиқ солиш солиқ мажбуриятлари юзага келган пайтда 
амалда 
бўлган 
қонун 
ҳужжатларига 
мувофиқ 
амалга 
оширилади.Агар ушбу моддада бошқача қоида назарда тутилган 
бўлмаса, солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатлари орқага қайтиш 
кучига эга эмас ва улар амалга киритилганидан кейин юзага келган 
муносабатларга нисбатан қўлланилади. 
Солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузганлик учун 
жавобгарликни бекор қиладиган ёки енгиллаштирадиган солиқ 
тўғрисидаги қонун ҳужжатлари орқага қайтиш кучига эга. 
(ЎзР Солиқ кодекси 3-модда
) 

---

X БОБ. Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортиш
284 
2014 йил 24 февралдаги ҳал қилув қарори билан жавобгарга нисбатан харидордан 20.300 сўм 
нақд пул олиб НКМ чеки ёки уларга тенглаштирилган бошқа квитанция бермаганлиги учун 
Солиқ кодексининг 119-моддаси биринчи қисмига кўра, энг кам иш ҳақининг 30 бараваридан 
50 бараваригача миқдорда жарима солиш белгиланган бўлсада, тадбиркорнинг молиявий 
ҳолатини инобатга олиб, ҳуқуқбузарлик содир этилган вақтда амалда бўлган энг кам иш ҳақи 
(96.105 сўм) миқдорининг 30 баравари 2.883.150 сўм миқдорида молиявий жарима қўллаган. 
Шунингдек, 5.234.700 сўм нақд пул НКМга кирим қилинмаганлиги ҳолати бўйича Солиқ 
кодексининг 114-моддасига товарларни (ишларни, хизматларни) реализация қилишдан 
тушган тушум яширилган (камайтириб кўрсатилган) суммасининг 20 фоизи миқдорида яъни 
1.046.940 сўм миқдорида молиявий жарима қўллаган. Чунки, Ўзбекистон Республикасининг 
2013 йил 25 декабрдаги ЎРҚ-359-сонли Қонунининг 1-моддасига асосан, Солиқ кодексининг 
114-моддасига товарларни (ишларни, хизматларни) реализация қилишдан тушган тушум 
яширилган (камайтириб кўрсатилган) суммасининг 20 фоизи миқдорида жарима солишга 
сабаб бўлиши ҳақида ўзгартиш киритилиб, Қонуннинг 2-моддасига асосан, ушбу 
ўзгартишлар 2014 йил 1 январдан эътиборан кучга кирган. Ўзбекистон Республикаси 
“Норматив ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги Қонунининг 
28-моддасига кўра, норматив- 
ҳуқуқий ҳужжатларнинг эълон қилиниши улар қўлланилишининг мажбурий шарти 
ҳисобланади. 
Шунингдек, солиқ қонунчилигидаги бевосита кўрсатилган битта 
ҳуқуқбузарлик учун такроран жавобгарликка тортилиши мумкин 
эмас қоидаси ҳам бевосита солиқ тамойили даражасида солиқ 
амалиётига жоир муносабатларида ижросини таъминлаш бугунги 
Тадбиркорлик фаолияти субъектларининг ҳуқуқий ҳимоясини янада 
мустаҳкамлашга хизмат қилади. Зеро, солиқ тўлаш хўжалик 
юритувчи субъектлар ва давлат ўртасида янгидан яратилган 
қийматни тақсимлашнинг асосий воситаси ҳисобланади. Бирор бир 
жамиятни солиқ тизимисиз тасаввур қилиш мумкин эмас. Чунки, 
солиқлар бюджет даромадларини ташкил этишнинг асосий воситаси 
бўлибгина қолмай, балки, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини 
оширишга, ишлаб чиқаришни рағбатлантиришда инвестицияларни 
кўпайтиришга, рақобатбардош маҳсулот ҳиссасини кўпайтиришга, 
кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришга ва 
бошқаларга хизмат қилади. 
Давлат солиқ инспекцияси 2011 йил хўжалик судига мурожаат қилиб, жавобгар 
“Икромжон” хусусий корхонасига нисбатан Солиқ кодексининг 117-моддаси, 119-моддаси 
ва Ўзбекистон Республикаси Президентининг 
“Алкоголли маҳсулотлар билан чакана савдо 
қилишни янада тартибга солиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 2007 йил 16 мартдаги ПҚ- 
605-сонли 
Қарорига кўра энг кам ойлик иш ҳақининг 200 бараваридан 300 бараваригача 
молиявий жарима қўллашни сўраган. 
Суд томонидан жавобгар “Икромжон” хусусий корхонасига нисбатан Солиқ кодекси 
119-моддаси ва Ўзбекистон Республикаси Президентининг 
“Алкоголли маҳсулотлар билан 
чакана савдо қилишни янада тартибга солиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 2007 йил 16 
мартдаги ПҚ-605-сонли Қарорига 
кўра молиявий жарима қўлланилиб, ариза талабиниг 
қолган қисми рад этилган. Чунки, Солиқ кодексининг 108-моддаси талабига кўра, ҳеч ким 
солиққа оид содир этилган айнан битта ҳуқуқбузарлик учун такроран жавобгарликка 
тортилиши мумкин эмас. 

---

X БОБ. Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортиш
285 
Солиқ соҳасидаги ҳуқуқий сиёсат фискал (давлат хазинасини 
тўлдириш) мақсадидан бошқа бир қатор иқтисодий, сиёсий, ҳуқуқий 
функцияларни ҳам кўзлайди. Солиқлар воситасида иқтисодиётни 
рағбатлантириш, чеклаш, тартибга солиш, назорат қилиш, бошқариш 
каби функциялар бажарилади. 
Солиқларнинг фискал функция ҳисобланиб (лотинча fiscus 
сўзидан олинган бўлиб, хазина деган маънони англатади), бу 
функциянинг моҳияти шундан иборатки, солиқлар ёрдамида 
давлатнинг молия ресурслари ҳосил қилинади ҳамда давлат фаолият 
кўрсатиши учун моддий шароит яратилади. Солиқлар орқали 
корхоналар ва фуқаролар даромадининг бир бўлагини давлат 
аппаратини, мамлакат мудофаасини, ноишлаб чиқариш соҳасининг 
умуман ўз даромадлари манбаига эга бўлмаган қисмини (кўпгина 
маданият муассасалари, жумладан, кутубхоналар, архивлар ва 
бошқалар) ёки лозим даражада ривожланишини таъминлаш учун 
ўзининг маблағи етишмайдиган тармоқларни (фундаментал орган, 
театрлар, музейлар, кўплаб ўқув юртлари ва ҳоказо) сақлаб туриш 
мақсадида ундириб олиш йўли билан давлат бюджетининг даромад 
қисмини шакллантириш солиқлар фискал функциясининг энг муҳим