Тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар 
Маҳкамасининг 1999 йил 6 майда қабул қилинган “Ўзбекистон 
Республикаси Товар-хом ашё биржалари савдоларига импорт 
контрактлари тузиш” Тартиби
да республикамизда импорт 
товарларни биржа ва кўргазма-ярмарка савдоларида, шу жумладан, 
ихтисослаштирилган савдо майдончалари орқали сотувга қўйиш 
билан боғлиқ масалаларнинг аниқ ҳуқуқий 
механизмлари 
белгиланган 
Бозор иқтисодиётига асосланган ҳар қандай давлатда қимматли 
қоғозларнинг муомаласи муҳим ҳамда аҳамиятлидир. Ўзбекистон 
Республикасининг 2008 йил 22 июлда қабул қилинган “Қимматли 
қоғозлар бозори тўғрисида”ги ЎРҚ-163-сонли Қонуни 3 июнда янги 
таҳрирда қабул қилиниб, ушбу Қонуннинг мақсади қимматли 
қоғозлар бозори соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан 
иборат. Мазкур қонун акциялар, облигациялар, ғазна мажбуриятлари, 
депозит сертификатлари, қимматли қоғозларнинг ҳосилалари ва 
векселларга нисбатан амал қилиб, Ўзбекистон Республикасида 
қимматли қоғозларнинг, уларнинг муомалада бўлишининг ҳуқуқий 
асосларини 
белгилаб беради. Тараққиётнинг турли даврларида муомала ва савдо 
воситаси бўлиб келаётган қимматли қоғоз ўзи нима? 
Қимматли қоғозлар 
бу ҳужжатлар бўлиб, улар мазкур 
ҳужжатларни чиқарган юридик шахс билан уларнинг эгаси 

---

IX БОБ. Биржалар фаолияти ва қимматли қоғозлар бозорини ҳуқуқий 
тартибга солиш
270 
Акция 
— ўз эгасининг акциядорлик жамияти фойдасининг бир 
қисмини дивидендлар тарзида олишга, акциядорлик жамиятини 
бошқаришда 
қоладиган 
иштирок этишга ва у тугатилганидан кейин 
мол-мулкнинг бир қисмига бўлган ҳуқуқини 
тасдиқловчи, амал қилиш муддати белгиланмаган, эгасининг 
номи ёзилган эмиссиявий қимматли қоғоз. 
ўртасидаги мулкий ҳуқуқларни ёки қарз муносабатларини 
тасдиқлайди, дивидендлар ёки фоизлар тарзида даромад тўлашни 
ҳамда ушбу ҳужжатлардан келиб чиқадиган ҳуқуқларни бошқа 
шахсларга ўтказиш имкониятини назарда тутади. Қимматли қоғозлар 
чиқарилиш шаклига кўра бланкалар тарзида ҳужжатли ва электрон 
шаклдаги ҳисобга олиш регистрларидаги ёзувлар тарзида ҳужжатсиз 
бўлиши мумкин. 
Акциялар турли хил ҳуқуқлар билан тақдим этилиши мумкин, 
мисол учун, айримлари овоз бериш ҳуқуқи билан тақдим этилади. 
Дивидендлар эса олдиндан белгилаб қўйилган ёки даромадларнинг 
тақсимланишига қараб тўланадиган дивидендларга бўлинади
16
. 
Қимматли қоғозларнинг чиқарилиш шакли қонун ҳужжатларига 
мувофиқ қимматли қоғозлар чиқариш тўғрисидаги қарорда 
белгиланади. Қимматли қоғозларни Ўзбекистон Республикаси 
ҳудудида жойлаштиришга ва уларнинг муомаласига, агар қонунда 
бошқача тартиб белгиланмаган бўлса, улар давлат рўйхатидан 
ўтказилганидан кейин йўл қўйилади. 
Ўзбекистон Республикасининг норезидентлари томонидан 
чиқарилган қимматли қоғозларни Ўзбекистон 
Республикаси 
ҳудудида, шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг резидентлари 
томонидан 
чиқарилган 
қимматли 
қоғозларни 
Ўзбекистон 
Республикаси ҳудудидан ташқарида жойлаштириш ҳамда муомалага 
киритиш квоталари ва тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар 
Маҳкамаси томонидан белгиланади. Айни шу мақсадда Ўзбекистон 
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2014 йил 20 августдаги 239- 
сонли қарори билан “Қимматли қоғозларни муомалага киритиш 
квоталари ва тартиби тўғрисида”ги низом тасдиқланган.Аммо шуни 
инобатга олиш лозимки, ушбу низом Ўзбекистон Республикасининг 
16
Keenan and Riches’ Вusiness law. – 9th ed. / Sarah Riches and Vida Allen. Printed by Ashford Colour Press Ltd., 
Gosport, 2013. р.80. 

---

IX БОБ. Биржалар фаолияти ва қимматли қоғозлар бозорини ҳуқуқий 
тартибга солиш
271