Тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

филиаллари 
ва 
ваколатхоналарини 
ҳам очиши мумкин ва буларни асло қарам ва 
шўъба жамиятлари билан адаштирмаслик лозим. Улар ўзларини 
ташкил этган жамият томонидан мол-мулк билан таъминланади ва шу 
жамият тасдиқлаган низомлар асосида иш кўради. 
Филиал ёки ваколатхонанинг раҳбари жамият томонидан 
тайинланади ва жамият берган ишончнома асосида иш кўради. 
Филиал ҳамда ваколатхона фаолияти учун жавобгарлик уларни 
тузган жамият зиммасида бўлади. 
Жамият уставида унинг филиаллари ҳамда ваколатхоналари 
тўғрисида маълумотлар берилган бўлиши керак. Жамиятнинг 
филиаллари ҳамда ваколатхоналарига доир маълумотлар ўзгариши 
муносабати билан унинг уставига киритилган ўзгартишлар 
тўғрисидаги ахборот юридик шахсларни давлат рўйхатига олувчи 
органга маълумот тарзида тақдим этилади. Жамият уставидаги 
мазкур ўзгартишлар маълум қилинган пайтдан бошлаб учинчи 
шахслар учун кучга киради. 
Жамият томонидан Ўзбекистон Республикасидан ташқарида 
филиаллар ташкил этиш ва ваколатхоналар очиш, агар Ўзбекистон 
Республикасининг халқаро шартномасида бошқача қоида назарда 
тутилмаган бўлса, филиаллар ва ваколатхоналар жойлашган ердаги 
мамлакат қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади. 

---

II БОБ. Тадбиркорлик фаолияти субъектлари ва уларнинг турлари
56 
Масъулияти чекланган жамият 
- бир ёки бир неча шаxс 
томонидан таъсис этилган, устав фонди (устав капитали) таъсис 
ҳужжатлари билан белгилаб қўйилган миқдорлардаги улушларга 
бўлинган жамият. Масъулияти чекланган 
иштирокчилари 
унинг 
мажбуриятлари 
бўйича 
жамиятнинг 
жавобгар 
бўлмайдилар ва жамият фаолияти билан боғлиқ зарар учун ўзлари 
қўшган ҳиссалар қиймати доирасида жавобгар бўладилар. 
Масъулияти чекланган ва қўшимча масъулиятли жамиятлар 
Хозирги даврда мамлакатимизда кўпчилик тадбиркорлар 
ўзларининг фаолиятини масъулияти чекланган жамият ташкилий- 
ҳуқуқий шаклда амалга оширишмоқда. Хўш бунинг сабаби нимада, 
нима учун тадбиркорларимиз айнан ушбу юридик шахс шаклини 
танлашаяпти? 
Авваламбор, масъулияти чекланган жамиятда: 
-
жамият муассисларнинг мажбуриятлари бўйича жавобгар эмас; 
-
жамиятнинг ўз ҳиссасини тўла қўшмаган иштирокчилари 
жамият мажбуриятлари бўйича ҳар бир иштирокчи ҳиссасининг 
тўланмаган қисмининг қиймати доирасида солидар жавобгар 
бўладилар. Мазкур қоидага кўра кредиторлар ўз ҳиссасини тўлиқ 
қўшмаган иштирокчилардан устав фондига қўйилмаган миқдордаги 
улушини талаб қилишга ҳақли; 
-
масъулияти чекланган жамиятнинг устав капитали унчалик 
катта суммани ташкил этмайди, яъни 2001 йил 6 декабрдаги 
Ўзбекистон Республикасининг 
“Масъулияти чекланган ва қўшимча 
масъулиятли жамиятлар тўғрисида”ги 310-II сон қонуни
га асосан 
энг кам ойлик иш ҳақининг қирқ баравари минимал миқдор сифатида 
белгилаб қўйилган. 
Масъулияти чекланган жамиятнинг ўзига хос томонлари яна 
қуйидаги омиллар бўйича белгиланади: 
-
устав капиталига иштирокчилари томонидан муайян қийматга 
эга бўлган мулк улуши сифатида қўшилганда, унинг қиймати жамият 
иштирокчиларининг умумий мажлиси томонидан аниқланади; 
-
жамиятни рўйxатга олиш вақтида ҳар бир иштирокчи таъсис 
ҳужжатида кўрсатилган ўз улушининг камида ўттиз фоизини тўлаб 
қўйган бўлиши керак. Жамият рўйxатга олингач, бир йил ичида 
иштирокчилар улушининг қолган қисмини тўлашлари лозим; 

---

II БОБ. Тадбиркорлик фаолияти субъектлари ва уларнинг турлари
57 
-
агарда белгиланган бир йил муддат ичида устав капитали 
муассислар томонидан тўлиқ шакллантирилмаган бўлса, жамият ўз 
устав фондини камайтиришини эълон қилиши ёки ўзини тугатиши 
лозим; 
-
масъулияти чекланган жамиятни устав фондини ошириш учун 
унинг иштирокчилари ўз улушларини тўлиқ равишда қўшган 
бўлишлари лозим; 
-
жамият рўйxатга олингандан сўнг иккинчи ва ундан кейинги 
молия йилларда унинг асосий активларининг қиймати устав капитали 
миқдоридан 
камайиб 
кетса, 
жамият 
устав 
капиталининг 
камайтирилишини эълон қилиши ҳамда уни белгиланган тартибда 
рўйxатдан ўтказиши лозим; 
-
агарда жамиятнинг асосий активлари қиймати қонун билан 
белгилаб қўйилган устав фондининг минимал миқдоридан камайиб 
кетса, жамият тугатилиши лозим; 
-
жамият устав капиталини камайтириш учун дастлаб ўз 
кредиторларини бу ҳақда ёзма равишда огоҳлантириши лозим,бундан 
мақсад кредиторларнинг манфаатини ҳимоя қилишдир. 
Юридик ва жисмоний шаxслар масъулияти чекланган 
жамиятнинг муассислари бўлишлари мумкин. Қонун билан айрим 
тоифадаги жисмоний шаxсларни ёки жамиятда иштироки 
таьқиқланиши ёки чекланиши мумкин. Давлат ҳокимияти ва 
бошқаруви органлари жамиятда иштирокчи бўлиш ҳуқуқига эга 
эмаслар,бироқ 
қонун 
ҳужжатларида 
бошқача 
тартиб 
ҳам 
белгиланиши мумкин. Жамият битта шаxс томонидан ҳам таъсис 
этилиши мумкин ва у жамиятнинг ягона иштирокчиси бўлиб қолади. 
Бир нечта иштирокчилар томонидан таъсис этилган жамият, 
кейинчалик ягона иштирокчидан иборат бўлган жамият сифатида ҳам 
фаолият кўрсатиши мумкин. Битта иштирокчи (жисмоний шаxс)дан 
иборат бўлган xўжалик жамияти бошқа жамиятнинг ягона 
иштирокчиси бўла олмайди. 
Масъулияти чекланган жамият иштирокчиларининг сони эллик 
нафардан ортиб кетмаслиги лозим. Агар иштирокчиларнинг сони 
юқоридаги миқдордан ортиб кетса, жамият бир йил ичида 
акциядорлик жамиятига ёки ишлаб чиқариш кооперативига 
айлантирилиши лозим. Агар белгиланган муддатда жамият қайта 
ташкил 
этилмаса 
ёки 
ундаги 
иштирокчиларнинг 
сони 
камайтирилмаса, жамият суд орқали тугатилади. 

---

II БОБ. Тадбиркорлик фаолияти субъектлари ва уларнинг турлари
58 
Қўшимча масъулиятли жамиятнинг ўзига xос xусусияти унинг 
иштирокчиларини жамият мажбуриятлари бўйича жавобгарлиги 
уларнинг 
устав 
капиталига 
қўшган 
улушлари 
билан 
чекланмаганлигидадир, яъни жамиятининг иштирокчилари унинг 
мажбуриятлари бўйича ўз мол-мулклари билан қўшган ҳиссалари 
қийматига нисбатан ҳамма учун бир xил бўлган, жамиятнинг 
таъсис ҳужжатларида белгиланадиган, каррали миқдорда солидар 
тарзда субсидиар жавобгар бўладилар. 
Масъулияти чекланган жамият билан бир қаторда