Tadbiqiy mexanika

2 Tajriba o’tkazish

• O’lchov asboblarini to’g’rilang va qiymatlarini yozib boring.

• Kuchning qiymatini yuklar yordamida o’zgartirib boring.

<sup>MA’LUMOT

Maksimal yuklanish:</sup>

• Aylana: 100 N

• Yarim aylana: 70 N

• Chorak aylana: 100 N

• O’lchov asboblaridagi qiymatlarni o’qing. Kuch qo’yilmagan va kuch qo’yilgan hollardagi qiymatlarning ayirmalari vertikal va gorizontal ko’chishlar bo’ladi.
3. O’lchash natijalari

Quyida o’lchash va hisoblash natijalari taqqoslangan.

Aylana shaklidagi balka uchun hisoblash va olchash natijalarini taqqoslash 11.1-jadval.

100	1,45	1,21	19,8
F Kuch, N	^wo’lch, mm	^whis, mm	Farq, %
10	0,14	0,12	16,7
20	0,28	0,24	16,7
50	0,71	0,60	18,3

Yarim aylana shaklidagi balka uchun hisoblash va olchash natijalarini taqqoslash.11.2-jadval.

F Kuch, N	^wo’lch, mm	^whis, mm	Farq, %	^uo’lch, mm	^uhis, mm	Farq, %
5	0,68	0,63	7,9	0,82	0,81	1,2
10	1,41	1,27	11,0	1,78	1,62	9,9
20	2,87	2,55	12,5	3,42	3,24	5,6
50	7,23	6,36	13,7	8,72	8,10	7,7

Chorak aylana shaklidagi balka uchun hisoblash va olchash natijalarini taqqoslash 11.3-jadval.

F Kuch, N	^wo’lch, mm	^whis, mm	Farq, %	^uo’lch, mm	^uhis, mm	Farq, %
10	0,71	0,69	2,9	0,55	0,54	1,9
20	1,48	1,37	8,0	1,16	1,08	7,4
50	3,69	3,43	7,6	2,89	2,71	6,6
100	7,77	6,86	13,3	5,98	5,42	10,3

Deformatsiyalarni hisoblash birinchi tartibli nazariyaga asoslangan, ya’ni deformatsiyalanmaydigan sistemalar olingan. Ikkinchi tartibli nazariya, ya’ni deformatsiyalanuvchi sistemalardagi kuchlar hisobga olinmagan. Shuning uchun hisoblashlardagi natijalarning qiymati o’lchanganlaridan kichik.

Kuchning qiymati oshishi bilan sistemaning deformatsiyasi ham oshib boradi. Lekin bu hisoblashlar orqali topiluvchi deformatsiyalarga ta’sir qilmaydi. Shuning uchun kuchning qiymati oshishi bilan o’lchangan va hisoblagan deformatsiyalar orasidagi farq qattalashib boradi.

	Ilova
	Texnik ma’lumotlar
	O’lchamlari Bo’yi x Eni x Balandligi	350 mm x 150 mm x 660	mm
	Umumiy og’irligi	taqr. 17	kg

Weights

Tutqich		1 x 1		N
Yuklar to’plami		2 x 2		N
		1 x 5		N
		1 x 10		N
		4 x 20		N
Sterjenlar shakli:	Aylana Yarim aylana Chorak aylana
Ko’ndalang kesimi	b =20 mm
	h =5 mm

Material St 37, nikel

Elastiklik moduli taqr. 200.000 N/mm²

_{Inersiya momenti mm4}

Neytral o’qi r = 150 mm

O’lchov asbobi soni 3 ta

O’lchash diapazoni 0...20 mm O’lchash aniqligi ±1...2 / 100 mm

Shkalasi 1/100 mm

Belgilashlar va birliklar

Formuladagi belgi	Matematik / fizik miqdor	Olchov birligi
E	Elastiklik moduli	N/mm^2
F	Kuch	N
I	Inersiya momenti	mm^4
ku	Chorak aylana shaklidagi sterjenda gorizontal deformatsiya uchun tuzatish koeffitsiyenti	–
kw	Chorak aylana shaklidagi sterjenda vertikal deformatsiya uchun tuzatish koeffitsiyenti	–
L	Uzunlik	mm
Mb	Eguvchi moment	Nmm
r	Radius	mm
u	Gorizontal ko’chish	mm
^umeas	O’lchangan gorizontal ko’chish	mm
^ucalc	Hisoblangan gorizontal ko’chish	mm
w	Vertikal ko’chish	mm
^wmeas	O’lchangan vertikal ko’chish	mm
^wcalc	Hisoblangan vertikal ko’chish	mm
W i	Ichki kuchning bajargan ishi	J
W o	Tashqi kuchning bajargan ishi	J

12-LABORATORIYA ISHI

Mavzu: Po‘lat uchun ko‘ndalang va bo’ylama deformatsiya koeffitsientini aniqlash

Ishdan maqsad: tajriba yo‘li bilan ko‘ndalang deformatsiya koeffitsienti qiymatini aniqlash.
Nazariyadan asosiy ma’lumotlar: Bo‘ylama va ko‘ndalang yo‘nalishlarda namuna oddiy cho‘zilish-siqilish deformatsiyasiga ishlaydi.

Tajribalardan ma’lumki, ko‘pchilik materiallarda ko‘ndalang deformatsiya bo‘ylama deformatsiyaga nisbatan 3-4 marta kamdir.

Nisbiy ko‘ndalang deformatsiya ni nisbiy bo‘ylama deformatsiya ga nisbatining absolyut qiymati Puasson koeffitsienti yoki ko‘ndalang deformatsiya koeffitsienti deb ataladi.
(12.1)

= ₁- ; D = ₁- ;
;

Turli materiallar uchun n ning qiymati 0 dan 0,5 gacha o‘zgaradi. Ko‘pchilik po‘latlar uchun n = 0,3 atrofida bo‘ladi. Po‘latlar uchun Puasson koeffitsientining qiymati tashqi kuch ishorasiga bog‘liq emas, ya’ni cho‘zilishda va siqilishda bir xil qiymatga ega.

E va n o‘zgarmas bo‘lib, ular materiallarning elastiklik xossalarini xarakterlaydilar.


12.1-rasm

Puasson koeffitsientini aniqlash uchun namuna

Namuna, o‘lchov asboblari va sinov mashinasi. Tajriba uchun po‘latdan yasalgan namuna ko‘rinishi 1-rasmda keltirilgan.

Namunaning qistirib mahkamlanadigan joylarida hosil bo‘luvchi kuchlanish holatlarini tajribaga ta’sirini yo‘qotish uchun, uning uzunligi eniga nisbatan 4-5 marta katta qilib olinadi. Tajriba uchun qabul qilingan namuna o‘lchamlari quyidagichadir:

= = h =
Bo‘ylama va ko‘ndalang deformatsiyalarni o‘lchash uchun ikki yo‘nalishda namunaga tenzodatchiklar elimlangan.

Tajriba R-10 yoki R-20 markali universal sinov mashinasida olib boriladi. Namuna materiali proporcionallik chegarasiga mos keluvchi eng katta ruxsat etilgan yuk quyidagicha aniqlanadi.

[ F_max] = s_nn × A (12.2)

Bo‘ylama va ko‘ndalang deformatsiyalarni o‘lchashni elektrotenzometrlash usulidan foydalanib ИСД-1 (yoki ИДЦ-3) pribori orqali bajariladi. Bu pribor yordamida namunaga elimlangan elektrotenzodatchiklar orqali statik deformatsiyalarni o‘lchash mumkin. Ularning ishlash prinsiplari 1-bobda tushuntirilgan. IDC-1 priborida o‘lchanuvchi miqdor (nisbiy deformatsiya birligi) farqini 10^-5 – tenzometrlash koeffitsientiga ko‘paytirilsa, nisbiy deformatsiya qiymati hosil bo‘ladi:

, (12.3)

bu yerda - ikkita bosqich yuklanishlari orasidagi ko‘rsatkichlar farqi

Tajribani o‘tkazish tartibi

1. 
   Namuna o‘lchamlari aniqlanadi va ko‘ndalang kesim yuzi hisoblanadi.
   
2. 
   Namunani R-20 mashinasining yuqori tutqichiga o‘rnatiladi.
   
3. 
   Mashinaning gidravlik nasosi o‘chiriladi.
   
4. 
   Tenzodatchiklar o‘lchov pribori ИСД-1 (yoki ИДЦ-3) ga ulanadi.
   
5. 
   Elektrodvigatel yordamida mashinaning ostki tutqichi shunday ko‘tariladiki, u holda namunaning ostki uchi ostki tutqichga mahkamlansin.
   
6. 
   Elektrodvigatel to‘xtatiladi. Gidronasos ishlatilib, namunani ostki uchi mahkamlanadi.
   
7. 
   Tezliklar regulyatorini (soat mili bo‘yicha) aylantirilib, belgilangan yuklanish bosqichlari bo‘yicha namuna yuklanadi va bir vaqtda pribordan sanoq olinib, yozib boriladi.
   

Tenzodatchiklar ko‘rsatkichlari o‘rtacha orttirmalari quyidagi formulalardan hisoblanadi.

(12.4)

Puasson koeffitsienti (2) va (4) ga asosan quyidagicha topiladi.

= . (12.5)

Ushbu laboratoriya ishi bo‘yicha hisobot tuzishda 3.2-jadvaldan foydalaniladi.

1-jadval

Tartib raqami	Yuk F,kN	Yuk orttirmasi F, kN	Tenzodatchiklar ko‘rsatkichlari (n.d.b.)		Ko‘rsatkichlar orttirmalari (n.d.b.)
			D1	D4	D1	D4
1.
2.
3.
4.