Tabiiyot-geografiya fakulteti

1 — tonshiriq. Atamalar raqamini ularning ta`rifi bilan juftlang.

1	Plazmid	A	Asosiy xromosomaga birika olmaydigan va asosiy xromosomadan mustaqil ravishda o`z-o`zidan replikatsiya qiladigan xalqasimon DNK molekulalari.
2	Transmissibl plazmid	B	DNK zanjirining kesuvchi fermentlari.(Restriktaza)
3	Avtonom plazmidlar	D	Xromosomadan tashqarida joylashgan o`z-o`zini replikatsiya qila oladigan halqali DNK molekulasi
4	Endonukleaza	G	i-RNK matritsa vositasida o`z nusxasini sintezlab, genomning boshqa joyiga ko`chib o`tadigan virussimon DNK molekulasi.
5	Retrotranspozon	F	Bitta hujayradan hosil bo`lgan, irsiy jihatdan o`xshash hujayralar koloniyasi.
6	Transpozon	H	Molekulalarning elektr maydonnda joylashtirilgan maxsus gel ichida kattaligiga ko`ra ajratish usuli.
7	Restriktaza	G	DNK molekulasini maxsus nukleotidlar izchilligiga ko`ra bo`laklarga bo`luvchi ferment.
8	Klon	J	Hujayra xromosomalari tarkibiga rekombinatsiyalana oladigan plazmid.
9	Transpozaza	I	Genomdan o`zini qirqib genomning boshqa joyiga ko`chib o`tadigan genetik tuzilma.
10	Elektroforez	K	Transpozonlarning ko`chib yurishini ta`minlovchi ferment.

Topshiriqning javobi: 1 - D; 2 - J; 3 - A; 4 - B; 5- E; 6 - I; 7- G; 8-F; 9 - K; 10 -H.

Mazkur texnologiyadan ta`lim-tarbiya jarayonida foydalanishga bir necha usulda yondoshish mumkin.

• 
  O`quvchilar “kichik guruhlarga" ajratilib, guruh a`zolaridan kichik konsultant tayyorlanadi. Kichik konsultant unga berilgan topshiriqdagi atamalar asosida guruh a`zolarini kartochka vositasida baholaydi. Bunda o`quvchilar aytilgan atamalarning izohini aytishi yoki izoxga qarab atamani aniqlashi mumkin. Har bir to`gri javob uchun kartochka berilganligi sababli, kartochkalar soni ularning to`plagan balini belgilaydi.
  
• 
  O`quvchilarga bob va mavzular mazmunidagi tushuncha va atamalar ro`yxati beriladi. Ularning mazmuni va mohiyatiga ko`ra o`zaro mantiqiy bog`langan zanjir Klaster holiga keltirish talab etiladi. Ushbu yondoshuv ko`p vaqtni talab etsa-da samaradorligi yuqori bo`lib, o`quvchilarning mantiqiy fikr yuritish ko`nikmalarini rivojlantirish imkonini beradi.
  
• 
  “Atamalar zanjiri” dan o`tgan mavzuni yakunlash qismida foydalanilganda o`quvchilarning kichik guruh a`zolaridan og`zaki holda atamalarni ketma-ket avvalgilarni takrorlagan holda mazmuni va mohiyatiga ko`ra o`zaro bog`liq holda yangi atama qo`shishi talab etiladi. Guruhning birinchi ishtirokchisi bitta atama bilan boshlagan o`yin yakunida guruh a`zolari soniga teng atamalar zanjiri vujudga keladi. Ikkinchi bosqichda mazkur atamalarga ta`rif berish va ularni izoxlash talab etiladi.
  

Biologiyani o`qitishda tezkor o`yinlar va o`yin mashqlardan ham foydalanish muhim o`rin tutadi. Biologik diktant o`quvchilarning o`zlashtirgan nazariy bilimlarini yangi kutilmagan vaziyatlarda qo`llashga imkoni yaratib, o`quvchilar bilimidagi tipik xatoliklarni aniqlash imkonini beradi. Shu sababli biologiyani o`qitishsa o`quvchilarning bilimini nazorat qilish va baholashda biologik diktantlardan foydalanish tavsiya etiladi. Masalan, “Genetik injeneriya haqida tushuncha. Irsiyatning moddiy asoslarini o`rganish tarixi” mavzusida quyidagi biologik diktantdan foydalanish maqsadga muvofiq. Biologik diktantning birinchi turida o`quvchilardan nuqtalar o`rniga mos keluvchi tushunchalarni qo`yish tavsiya etiladi.

O`tgan mavzu yuzasidan o`quvchilar bilimlarini nazorat qilish va baholash uchun topshiriqlar. I- topshiriq. Biologik diktant.

1-Organizmlarning irsiyat, irsiylanish va o`zgaruvchanlik qonunyatlarini o`rganadigan fan - . ..............................................................................................

1. 
   Gomologik bo`lmagan xromosomalarda joylashgan bo`lib bir necha belgining mustaqil irsiylanishi va alternativ namoyon bo`lishini ta`min etuvchi genlar - .....................................................................................................................
   

2. 
   Gomologik xromosomolarning bir xil qismida joylashgan bo`lib bitta belgining keskin farq qiluvchi-alternativ holatda rivojlanishi tamin etuvchi dominant va retsetsiv shaklda bo`ladigan genlar-.....................................................
   
3. 
   Organizm miqdoriy belgilarining irsiylanishi va rivojlanishi darajasini belgilovchi,bir xil funksiyasiga ega bo`lgan noallel genlar - ..................................
   
4. 
   Genlarning epiztatik taъsiri natijasida patlari oq rangdagi tovuq zotlarini o`zaro chatishtirilganda G₂ da fenotip va genotip jihatidan ajralish nisbati-...........
   
5. 
   Kumulyativ polimeriyada fenotip bo`yicha ajralish nisbati - ........................
   
6. 
   O`simliklardagi xromosomalar sonining karra ortishi - .................................
   
7. 
   Belgilarning xilma-xillik darajasi yoki o`zgaruvchanlik chegaralari - ........
   
8. 
   Genetik materialning irsiy o`zgarishi - ...........................................................
   
9. 
   Bir gen doirasidagi bitta yoki bir nechta nukleotidlarning o`zgarishi yoki almashinishi bilan bog`liq mutatsiyalar - ................................................................
   

Biologik diktant javoblari : 1. Genetika. 2. Noallel genlar. 3. Allel genlar. 4. Polimer genlar. 5.13:3; 1:2:1:2:4:2:1:2:1. 6. 1:4:6:4:1. 7. Poliploydiya. 8. Reaksiya normasi. 9. Mutatsiya. 10. Nuqtali mutatsiya.

Keyingi yillarda pedagogik texnologiyaning tarkibiy qismlaridan bo`lmish ta`limda blok-modul sistemasidan foydalanish masalasiga e`tibor kuchaymoqda.