Tabiiyot fakulteti

Gidroiqlimiy sharoitlariga doir tadqiqotlar. 

 

1910  yilda  Toshkentda  Gidrometrik  bo’linma  tashkil  etildi.  Bu  tashkilot  yerlarni 

sug’orish manbai bo’lgan daryolarning to’yinishi, oqim rejimi, iqlimiy sharoitlarini 

o’rganish  hamda  glyatsiologik  tadqiqotlarga  juda  katta  e’tibor  berdi.  Bu 

masalalarni  yechish  uchun  Gidrometrik  bo’linma  Farg’ona  vodiysida  maxsus 

statsionar  hamda  ekspeditsion-gidrologik,  gidrografik,  meteorologik  tadqiqotlar 

olib  bordi.  O’rta  Osiyo  meteorologiya  instituti  1924  yildan  boshlab  har  yili 

gidrometeorologik  ekspeditsion  va  statsionar  tadqiqotlarni  muntazam  o’tkazishni 

boshladi.  Farg’ona vodiysida olib borilgan iqlimiy va gidrologik tadqiqotlarning 

ilmiy  natijalari  sifatida  uning  daryolari,  ko’llari,  yer  osti  suvlari  va  iqlimiga 

bag’ishlangan  L.K.Davidov  va  N.L.Korjenevskiylarning  “Norin  daryosi  suv 

rejimiga  meteorologik  omillarning  ta’siri”  (1929)  va  N.L.Korjenevskiyning 

“Isfayramsoy”  (1936)  asarlarini  kiritish  mumkin.  Bu  ilmiy  asarlar  boshqalaridan 

faktik  materiallarining  ko’pligi,  chuqur  tahlil  qilinganligi  va  iqlimiy,  gidrologik 

g’oya, xulosalarining qanchalik teranligi bilan ajralib turadi.   O’tgan asrning 50-

yillariga  kelib,  vodiy  iqlimining  barcha  elementlari  bo’yicha  anchagina  ilmiy 

ma’lumotlar  to’plandi.  L.A.Manegina  “Farg’ona  vodiysi”  (1954,)  asarida  uning 

iqlimini  tahlil  qilgan,  biroq  shuncha  katta  boy  material  mantiqiy  tartibda  yoritib 

berilmagan. 

---

14 

 

 

L.N.Babushkin  O’rta  Osiyoda  qishloq  xo’jaligi  nuqtai    nazardan  muhim 

ilmiy tadqiqotlarni olib bordi, agroiqlimiy tahlil metodlarini takomillashtirdi. 1960 

yilda  nashrdan  chiqqan  «O’rta  Osiyoning  agroiqlimiy  tavsifi»  va  «O’rta  Osiyoni 

agroiqlimiy  rayonlashtirish»  nomli  monografiyalarida  Farg’ona  vodiysi  iqlimiga 

to’xtalib,  unda  5  ta  guruh:  qoramozor,  Chotqol,  Turkiston,  Farg’ona,  Markaziy 

Farg’ona rayonlaridan iborat bo’lgan bitta Farg’ona agroiqlimiy okrugini ajratadi. 

Butun  O’rta  Osiyo bo’yicha  13 ta agroiqlimiy  okrug  ajratilib, shundan 5  - okrug 

Farg’ona  okrugi  bo’lib,  uning  hududiga  atrofdan  o’rab  turgan  tog’  tizmalarining 

suvayrig’ichigacha bo’lgan qismi to’liq kiritilgan. 

 

L.N.Babushkinning  asosiy  xizmatlaridan  biri,  hududni  qishloq  xo’jalik 

maqsadlarida  agroiqlimiy  rayonlarga  ajratib,  sug’orma  va  bahorikor  dehqonchilik 

hududlarini tavsiflab berishidadir. 

 

O’lka  gidrologiyasining  yirik  vakillaridan  V.L.  Shulsning  “O’rta  Osiyo 

gidrografiyasi”  (1958)  hamda  “O’rta  Osiyo  daryolari”  (1965)  nomli  asarlarida 

o’lkaning, jumladan, Farg’ona vodiysining gidrografiyasiga juda katta o’rin berilib 

daryolarning  gidrologik  tavsifidan  tashqari  atrofdagi  tog’larning  muzliklari, 

ko’llari, botqoqliklari va yer osti suvlari haqida ham muhim geografik ma’lumotlar 

yoritilgan. 

 

Muzshunoslik  sohasida  G.A.Avsyuk,  N.N.Palgov,  R.D.Zabirov,  D.L.Shuls 

va  O.P.Shcheglovalarning  orginal  izlanishlari  ayniqsa  e’tiborga  loyiqdir.  Janubiy  

Farg’ona  tog’laridagi  qadimgi  muz  bosish  o’choqlari  1965-1970  yillar  orasida 

M.M.Mamatqulov  tomonidan  chuqur  tahlil  qilingan  va  bu  hududni  asosiy  muz 

bosish  sabablari  intensiv  tektonik  ko’tarilishlar  va    u  bilan  bog’liq  bo’lgan 

iqlimning o’zgarishlari ekanligi ilmiy jihatdan isbotlandi (1970). 

 

Vodiy yer osti suvlari to’g’risidagi muhim ma’lumotlarning to’planishida va 

ilmiy  g’oyalarning  rivojlanishida  A.N.Sultonxo’jayev,  B.A.Beder,  D.M.Kats  va 

A.A.Xudoyberdiyevlarning  ilmiy  monografiyalari,  maqolalari  muhim  ahamiyatga 

ega bo’ldi. 

---

15 

 

 

O’tgan  asr  oxiriga  kelib,  iqlimiy  va  gidrologik  tadqiqotlarning  tavsifi  bir 

muncha  o’zgardi.  Shuning  uchun  asosiy  e’tibor  birinchi  navbatda,  vodiy 

hududining atmosfera havosi hamda suvlarining ekologik holatini o’zgarishi bilan 

bog’liq muammolarni hal qilishga qaratildi. 

 

Bu  haqidagi  ma’lumotlar  1975  yilda  nashr  etilgan  “O’zbekiston 

irrigatsiyasi”  (2-jild)  hamda  1977  yilda  F.A.Mo’minovning  sa’yi  harakatlari 

asosida  O’rta  Osiyo  gidrometeorologiya  regional  ilmiy  tadqiqot  instituti 

mutaxassislari  tomonidan  chop  etilgan  Farg’ona  vodiysi  agroiqlimiy  resurslarini 

o’rganishga  bag’ishlangan  ilmiy  va  amaliy  ma’lumotnomali  kitoblarda 

mujassamlandi.