Tabiiyot fakulteti

Tuproqlarini tadqiq qilinishiga doir tadqiqotlar. 

 

O’tgan  asrning  boshi  biogeogarafik  tadqiqotlarda  ekologik-geografik  metodlarni 

qo’llanilishi  jihatdan  ham  o’ziga  xosdir.  Ayniqsa  tuproqlarni  o’rganishda 

V.V.Dokuchayev  tomonidan  qo’llangan  tabiat  komponentlarini  va  jarayonlarini 

o’rganishga  kompleks  yondoshuv  metodi  asosida  o’tkazilgan  kompleks  tuproq-

geobotanik ekspeditsiyalar  diqqatga  sazovordir.   I.V.Mushketov  va  N.A.Sever-

sovlarning  regional  g’oyalarini  rivojlantirish  asosida  S.S.Neustruyev  (karta-

chizma)  va  L.I.Prasolov  vodiyning  tuproq-geografik  rayonlashtirish  sxemasini 

tuzdilar. 

 

1957 yili nashrdan chiqarilgan “O’zbekiston tuproqlari” (2-jild) monografik 

asar  muhim  voqea  bo’ldi.  Unda  Farg’ona  (M.A.Pankov),  Andijon 

(B.V.Gorbunov),  Namangan  (S.A.Shuvalov)  viloyatlarining  tuproqlari  genezisi, 

tarqalish  geografiyasi,  agrokimyosi,  sho’rlanishi  va  botqoqlanishi,  qishloq 

ho’jaligidagi ahamiyati batafsil yoritilib, ta’riflab berildi va I: 300 000 masshtabda 

tuproq kartasi tuzildi. 

---

16 

 

 

A.Z.Genusov, B.V.Gorbunov, N.V.Kimberg tomonidan (1961) O’zbekiston 

hududining  kompleks  tuproq-iqlimiy  jihatdan  rayonlashtirish  sxemasi  ishlab 

chiqildi. Rayonlashtirish sxemasida Farg’ona vodiysi alohida tuproq-iqlim okrugi 

sifatida olinib, 16 ta tuproq-iqlim rayonlariga bo’lindi. 

 

Umuman,  Farg’ona  vodiysi  tuproqlarini  tadqiq  qilinishini  3  ta  bosqichga 

bo’lish mumkin: 

1. Tuproqlarni geografik  tarqalishini  o’rganish  bosqichi (1900-1940 yy). 

2.  Tuproqlarni  geokimyoviy,  geofizik,  agrokimyoviy  xususiyatlari  bo’yicha 

rayonlashtirish bosqichi (1940-1970 yy). 

3.  Yuzaga  kelgan  murakkab  ekologik  sharoitda  tuproqlarni  boshqa  tabiat 

omillariga  bog’liq  holda  kompleks  tadqiq  qilish  bosqichi  (1970-2000  yy  va 

hozirgacha). 

 

O’tgan  asr  oxiriga kelib  Farg’ona  vodiysi  tuproqlarini  ekologik  holati  juda 

o’zgarib ketdi. Ayniqsa, tuproq eroziyasi juda katta maydonlarni qamrab oldi, bu 

to’g’ridagi  ma’lumotlarni  “O’zbekiston  irrigatsiyasi”  (1975),  “O’zbekiston 

tuproqlari” (1996) asarlarida ko’rishimiz mumkin.