Tabiiy va sun’iy ekosistemalarga nisbatan antropagen omillarning ta’siri

TABIIY VA SUN’IY EKOSISTEMALARGA NISBATAN ANTROPAGEN OMILLARNING TA’SIRI

Ekosistema (yunoncha oykos — yashash joyi, sistema — uyushma) moddalar, energiya va informatsiya oqimlari orqali o‘zaro bog‘langan har xil turga mansub organizmlar va muhit yig‘indisidir. Ekosistema tushunchasi fanga 1935-yilda A. Tensli tomonidan kiritilgan. Ekosistemalar o‘z o‘lchamlari va murakkabligi jihatidan xilma-xildir. Biogeotsenozlar ma’lum, aniq chegaraga ega, ekosistemalarning aniq chegarasini ajratish qiyin. Bir tomchi suv o‘zidagi mikroblari bilan, chiriyotgan to‘nka o‘zidagi mikroorganizmlari, zamburug‘lari, mayda umurtqali hayvonlari bilan kichik ekosistemalarga misol bo‘la oladi. Eng katta ekosis tema biosferadir. Ekosistema tarkibiga bir necha biogeotsenoz lar kirishi mumkin. Shunday qilib, ekosistema biotsenozga nisbatan keng ma’nodagi tushunchadir. Har qanday biogeotsenoz ekosistemadir, lekin har qanday ekosistemani biogeotsenoz deb bo‘lmaydi.
Ekosistemalar tabiiy va sun’iy bo‘ladi. Tabiiy ekosiste- malarga hovuzlar, dengizlar, o‘tloqlar, chakalakzorlar, o‘rmonlar va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin.
O‘ziga xos o‘simliklar dunyosi va landshaftiga ega bo‘lgan biogeotsenozlar geograflk zonallik bilan ham chambarchas bog‘liq bo‘ladi. Geografik zonallik natijasida biomlar deb ataluv chi yirik regional ekosistemalar yoki biosistemalar hosil bo‘ladi. Bunday biomlarga tundra, tayga, o‘rmon, cho‘l, dasht va tropik o‘rmonlar misol bo‘ladi.
Chuchuk suv havzasi ekosistemalariga ko‘llar, daryo va botqoqliklar kiradi. Juda katta maydonlarni egallovchi bunday ekosistemalar chuchuk suv organizmlarining yashash joyi, ichimlik suvi manbayi, sug‘oriladigan yerlar uchun suv rezervi hisoblanadi.
Dengiz ekosistemalariga sathining 70 foizini egallovchi ochiq dengizlardan tashqari qirg‘oqlar bo‘yidagi kontinental shelf ham kiradi. Bunday ekosistemalar hayvon va o‘simliklar- ning xilma-xilligi, plankton va bentosning (suvda muallaq holatda bo‘ladigan, suv tubida yashaydigan mikroorganizmlar), sodda hayvonlar va tuban suvo‘tlari juda ko‘p miqdorda bo‘lishi bilan ta’riflanadi. Kontinental shelflarda asosan sanoat baliqchiligi rivojlangan. Dengiz limanlari — qirg‘oq ko‘rfazlari va daryolarning quyilish joylari baliqqa va boshqa dengiz organizmlariga juda boy bo‘ladi.